فتاوی تازه ی آیت الله منتظری پیرامون حقوق بشر

منشورحقوق بشربا آنکه محصول تجارب حقوقی دنیای غرب است ، درذات خود ازچنان انعطاف پذیریها یی برخورداراست که میتواند ، با منابع قانونگذاری همه کشورها انطباق داشته باشد. با اینهم درعمل این آرزو به سهولت برآورده شده نمیتواند، وتفسیرهایی که ازآن درسطح کشورهای مختلف صورت میگیرد، بعضاً درنفی اهداف مصرح درمواد این منشورمی باشد.ازمهمترین ارکان اعلامیه ی حقوق بشرآزادی انتخاب عقیده ودین اند که باحساسیتهای جدی برخی ازکشورها مواجه اند.

بیشترین انتقاد ها علیه این دواصل سرشارازتفاسیررنگارنگ دینی وفرهنگی می باشند.

فتاوی تازه ی آیت الله منتظری

پیرامون حقوق بشر

کرامت انسانی درعبارات واشکال مختلف درتشریع وتقننین اسلام به کرات مورد ذکرقرارگرفته است. فرهنگ ادبی کشورهای حوزه ایکه افغانستان امروز بدان تعلق دارد ، مشحون ازاشارات پرمعنایی دراین باب می باشد. قرنها پیش شیخ مصلح الدین سعدی " بنی آدم " را از " یک گوهر" دانسته است. اما کارهای زیادی لازم است تا این ادرکات را درچنان سیستم واحدی فراهم آورد که بتوانند پاسخگوی نیازهای دنیای متحرک وازلحاظ ارتباطات جهانی شده ء امروز باشند.

پدیده های مدرنی چون حقوق بشر، تازمانیکه به باورواعتقاد مراجع قانونگذار، عدلیه ومردم جوامع مختلف تبدیل نگردند ودرونی نشوند، پیوسته مسائل ومشکلات خرد وبزرگی را درپی میداشته باشند.

با توجه به چالشهای تمدن مدرن ، مراجع دینی وشخصیتهای اندیشه ورزجهان اسلام کوشیده اند ، مواضع شانرا دربرابراعلامیهء جهانی حقوق بشرابرازدارند. ازنامداران این سلسله میتوان ازشیخ محمود شلتوت رئیس دانشگاه الازهرمصر، شیخ صباعی سوریایی ، قاضی محمد عبدالظاهرسامی افغان ، و ابوالحسن بنی صدرایرانی نام برد. تازه ترین فتوا را دراین باب آیت الله منتظری یکی ازمراجع تقلید شیعیان ایران که روزگاری به جانشینی امام خمینی منصوب شده بود وبعد ها مورد عضب وبیمهری مقامات حاکمهء ایران قرارگرفت ابرازنموده است.

منتظری در آخرین فتاوی خود پیرامون حقوق بشرمی نویسد:

" حقوق اساسی وبنیادین انسان ، محصول ضرورتها ومقتضیات خاص اجتماعی وشرایط زمانی ومکانی نیست. چراکه اینگونه حقوق – همچون حق تعیین سرنوشت ، حق حیات ، حق معیشت وزندگی سالم ، حق آزادی اندیشه وبیان ، وحق امنیت فردی واجتماعی – قبل ازهرچیزحقهای فطری هستند ولذا فی نفسه ثابت ، غیرقابل سلب ، وذاتی می باشند وانسانها بخاطر انسان بودن شان وبه دلیل کرامت انسانی باید ازآن برخوردارباشند.. اینگونه حق ها ریشه درقانون گذاری یا ارادهء حکومت ندارند، بلکه ریشه درفطرت داشته وازبدیهیات عقل عملی به شمار می آیند ودیدگاه شریعت نسبت به آنها نیزارشادی است ... آنچه برحسب واقع مصلحت ویا مفسده است، دست تشریع وقرارداد واعتبارازدامن آن کوتاه است وآن همان " حق " به معنای عینیت وواقعیت خارجی است که ازحیطهء هرگونه تشریع وجعل واعتبارخارج است."

منتطری درجای دیگری ازهمین فتاوی اش میگوید:

" صرف بازگشت ویا تغییردین واندیشه اگرازروی عناد با حق مستلزم عناوین جزایی وکیفری نباشد، خود مستقلاً نمی تواند مجازات کیفری دنیوی درپی داشته باشد. بنابراین مجرد اندیشه واعتقاد، یا تغییرآن ، یا ابرازآن ، یا اطلاع ازاندیشه وتفکری دیگر، حق هرانسانی است وبا هیچ یک ازعناوین کیفری نظیرارتداد، افساد، توهین ، افتراء ومانند آن مربوط نیست."

فکرمیشود قرائتهایی ازاین دست ازاحکام اسلامی به مرورزمان بتواند، موانعی را که تاحال برسرتطبیق کامل حقوق بشردرکشورهای اسلامی وجود دارند، ازمیان بردارند.

خبرنگاررادیوی صدای آلمان با توجه به اظهارات آیت الله منتطری درباب ارکان اصلی اعلامیهء جهانی حقوق بشر، با آقای عبدالوهاب رحمانی یکتن ازکارشناسان پژوهشگراسلام ومدرنیته درافغانستان، مصاحبه ای انجام داده است

آقای رحمانی درمورد اینکه اظهارات آیت الله منتطری و اظهارات مشابه سایرشخصیتهای اسلامی تا کجا به حل مشکل تطبیق اعلامیه ء جهانی حقوق بشر درکشورهای اسلامی اعم ازتشیع وتسنن کمک نموده میتوانند. چنین گفت :

معمولاً پیدایش یک نطریهء تازه ویابعبارت دیگر یک تبیین تازه ازنطریات گذشته – ازجمله نظرنو آیت الله منتطری – میتواند منشای تحول فکری ، فرهنگی وحقوقی شود. هرچند میشود که این نطریه صد درصد تازه نباشد، امابیان تازه ای ازیک نطریه است.

اول اینکه ،این نظریه تازه میتواند درفرهنگ سازی تبین تازه ازحقوق بشرکمک کند، زیرا طرح هرپدیده فکری وسیاسی احتیاج به فرهنگ سازی ومفهوم سازی فکری دارد. احتیاج به یک تصویرسازی ذهنی برای مردم دارد. .چنین چیزی میتواند موجب تحول فکری درجوامع اسلامی گردد.

دوم اینکه، این نطریک پرسش تازه را درجوامع اسلامی مطرح می کند ویک روحیهء پرسشگری را که اولین گام درپروسهء تولید علم ، تولید فکر واندیشه است ، بوجود می آورد.

سوم اینکه، ممکن است تبین تازه آیت الله منتظری تضارب آرا وتحولات فکری گونه گون راجلب کند . همیشه هم درگذشته ها وهم درزمان حال تضارب آرا وتحولات فکری خود منشای تولید فکرواندیشه ء تازه بوده است.

آقای رحمانی ، دررابطه به اینکه آیا قبلاً مراجع اسلامی تسنن وتشیع درباب اعلامیهء جهانی حقوق بشراظهارات سیستماتیکی داشته اند ؟

چنین پاسخ داد:

فتوای آیت الله منتظری کاملاً تازه نیست، امامیتواند یک بیان تازه ازنظریات گذشته باشد. اصل متون دینی که قرانکریم درمحراق آنها قراردارد، دراین رابطه اشاراتی دارد. درقرانکریم دهها بارازانسان سوال شده است که چرا تعقل نمی کند؟، چرا تفکرنمی کند؟ وچراتدبرنمی کند؟

امربه تعقل ، تفکرو تدبرهنگامی معنا پیدا می کند که آزادی درتفکر، تعقل وتدبرامکان داشته باشد. اگرآزادی وجود نداشته باشد، این امردرحقیقت لهو وبیفایده است.