فروش مالکيت کتابخانهي عامه؛ خدمت حکومت به فرهنگ؟

براساس فرمان رييس جمهور، قسمت عقبي کتابخانهي عامه تا ساختمان وزارت خارجه، به شرکت عزيزي بانک فروخته شده است.

به گفتهي مسوولان کتابخانهي عامه، هرچند آنها با مراجعه به مراجع مسوول خواستار توقف کار شرکت عزيزي بانک شده اند، اما مراجع مسوول در اين رابطه اقدامي نکرده اند. شهرداري کابل تاييد کرده است که براساس ماسترپلان شهر کابل، اين فضا براي يک کتابخانهي مجهز درنظر گرفته شده است.

عبدالحميد نبي زاده، رييس کتابخانهي عامه ميگويد: "شاروالي(شهرداري) در جواب استعلام ما نوشته کرد که در ماستر پلان سال 1365 اين يک کتابخانهي بزرگ و مدرني که بتوانند روزانه از آن اکثريت مردم استفاده کنند، با اينترنت و کمپيوتر و [سيستم] ديجيتالي مجهز باشد و يک کتابخانهاي که بتواند همسري با کتابخانههاي جهان داشته باشد، در اين جا ساخته و اعمار شود".

با اين وجود، وزارت شهرسازي در جواب استعلام کتابخانهي عامه، ساحهي يادشده را ساحهي سفيد خوانده است.

در اثر کندنکاري اين شرکت تجارتي، بخشي از ديوار عقبي کتابخانهي عامه فرو لغزيده و قسمتي از اتاقي که در آن برخي کتابهاي اضافي انبار شده بود، نيز همراه با يک مقدار کتاب، فروريخته است.

رييس کتابخانهي عامه ميافزايد: "چند بوجي کتاب ما در آن اتاق بوده، در اتاق جابهجا بوده و اين بوجيهاي کتاب با اتاق يکجاي چپه ميشود. بدون اين که همان جنسي که از کتابخانه به طرف آنها (ساختمان عزيزي بانک) خطا ميخورد (فرو ميريزد) و کتابي که همراي خاک يکجاي ميشيند، آنها (کارمندان شرکت عزيزي بانک) همراي خاک کتاب را در موتر بار کرده کدام جايي بردند، انتقالاش دادند؛ که اصلاً يک اعتنايي نکردند، اقلاً احساس نکردند که همين ملکيت عامه است".

وزارت داخله، شهرداري کابل و وزارت شهرسازي، تاهنوز پاسخ روشني به مسوولان کتابخانهي عامه نداده اند و کار شرکت عزيزي بانک، همچنان جريان دارد.

بازسازي و فضاي محدود

فضاي کتابخانهي عامه محدود است. تعمير کتابخانه در سه منزل، ظرفيت يک کتابخانهاي با معيارها و امکانات امروزي را ندارد. به گفتهي رييس اين کتابخانه، کتابخانهي عامه در عين وقت ظرفيت حدود دو صد مراجعه کننده را در هفت سالون دارا ميباشد.

فضاي بيروني کتابخانه، از دو طرف به سرک( خيابان) اصلي همجوار است که فضايي مناسب براي کتابخانه نيست.

مسوولان کتابخانهي عامه نيز نبود جاي کافي را، يکي از مشکلات کتابخانه عنوان ميکنند. به جز سالون عمومي مطالعه، ديگر سالونها کوچک اند که در صورت افزايش مراجعين، زمينهي مطالعه محدود ميشود.

به جز ساختن يکي دو اتاق به عنوان آشپزخانه، و بازسازي صوري خرابيهايي که در اثر جنگ و اصابت مرمي به وجود آمده بود، ديگر کاري نشده است.

امکانات کتابخانهي عامه

کتابخانهي عامه، شصت و چهار زير مجموعه در ولايتهاي کشور دارد. شعبه مرجع، جرايد و مجلات، اطفال و جوانات، توزيع، افغانستان شناسي و ادبيات، بخشهايي کتابخانهي عامه ميباشد.

بخش وسيعي از منابع کتابخانه در زمان جنگها، يا تخريب شدند و يا به يغما رفتند.

عبدالحميد نبي زاده ميگويد: "بعد از حکومت موقت که شروع به کار کرديم، ما در حدود تقريبا هشتاد و يک هزار کتاب متون سابقه که اکثريتاش کتابهاي انگلسي بود، کتابهاي فرانسوي بود، کتابهايي که به درد بخور نبود، در اينجا باقي مانده بودند. حالا احصاييهي کتابهاي ما در حدود دو صد هزار جلد کتاب شده و ما هنوز هم کمبودي احساس ميکنيم". اين درحالي است که قبل از جنگها، اين کتابخانه در حدود پنجصد هزار جلد کتاب داشته است.

اکثريت مطلق کتابهاي اين کتابخانه، به جز کتابهاي انگلسي که جديد اهدا شده، از گذشتهها مانده است. منابع مورد نياز روز در اين کتابخانه بسيار محدود است.

کتابخانهي عامه، بودجهاي براي خريد کتاب ندارد. رييس اين کتابخانه ميگويد: "کتابخانهي عامه اين طور بودجهاي در اختيار ندارد و هميش منتظر اين است که اگر وزارت ماليه يک بودجهاي را براي وزارت اطلاعات و فرهنگ براي خريداري کتاب يک مليون افغاني در نظر گرفته است که بسيار ناچيز است. شما فکر کنيد که يک کتابخانهاي که شصتوچهار نمايندگي داشته باشد، يک ميليون افغاني خريداري کتاب بسيار ناچيز است".

بيست هزار جلد کتاب را کتابخانهي ملي ايران و هشت هزار جلد ديگر را بخش فرهنگي سفارت اين کشور کمک کرده است. در حدود شانزده هزار جلد کتاب، موسسهي "جيتيزيد" آلمان اهدا کرده است. يونيسکو، يوناما و برخي ديگر موسسات، به اين کتابخانه کتاب اهدا کرده اند.

در اين کتابخانه، برعلاوهي زبانهاي دري و پشتو، کتابهايي به زبانهاي انگلسي، فرانسوي، آلماني و اردو نيز يافت ميشوند.

تکنولوژي معلوماتي؛ صفر

در کتابخانهي عامه کمپيوتري را نميتوان ديد، چه رسد که به انترنت وصل باشد. سه سال قبل، يونسکو، دفتر آموزشي و فرهنگي ملل متحد، يک کلوپ انترنتي با ده پايه کمپيوتر را راه اندازي کرد که مراجعين با پرداخت چهل افغاني در ساعت، ميتوانستند از آن استفاده کنند. بعد از مدت زماني که يونسکو اين مرکز را تمويل ميکرد، کتابخانهي نتوانست هزينهي ماهوار آن را بپردازد. مدتي، اين مرکز انترنتي براساس قرارداري، به يک شخص داده شد و زماني که وي نيز نتوانست هزينهي آن را پوره نمايد، از فعاليت باز ماند.

مراجعين

مراجعه کنندگان هم بيشتر کساني اند که در مورد مسايل تاريخي تحقيق ميکنند.

عبدالمقيم، يکي از دانشجويان دانشگاه کابل، براي تکميل پاياننامهي خود سراغ کتابهاي تاريخي را در اين کتابخانه گرفته است.

مقيم ميگويد: "چيزهايي که کار ما بود و آن را در کتابخانهي دانشگاه پيدا نتوانستيم، توانستيم آن را در اينجا پيدا نماييم".

با آن که در اين کتابخانه منابع به روزشده کمتر يافت ميشود، اما هستند منابع معتبر تاريخي که از زير گرد و خاک، به مشکلي ميشود عنوان آن را خواند. در کشوري که مطالعات تحقيقي در حد بسيار نازلي قرار دارد، کسي قدر اين منابع تاريخي تحقيقي را هم نميداند.

با اين وجود، مراجعين از برخورد کتابداران راضي اند. هرچند حرفهي کتابداري در افغانستان ناشناخته است، رييس اين کتابخانه ميگويد کتابداراناش برعلاوهي تجارب طولاني، دورههاي آموزشي را نيز از سوي آموزگاران آلماني و ايراني فرا گرفته اند.

تعداد مراجعين اين کتابخانه نيز محدود است. در يک ساعت، در تمام سالونها ميتوان تا حدود پانزده تا بيست نفر مراجعهکننده را شاهد بود. دليل آن هم آشکار است؛ از يک طرف فرهنگ کتابخواني در سطح پاييني قرار دارد، از سوي ديگر، مردم به سادگي ميتوانند منابع به روز شده را در بازار بيابند.

عبدالحميد نبيزاده ميگويد به صورت عمومي، روزانه از دوصد تا سه صد مراجعه کننده دارند.

مراجعين ميتوانند با ارايهي معرفي نامه از يک نهاد، تا پانزده روز، برخي کتابها را به امانت ببرند: "آنها (مراجعه کنندگان) ميتوانند کتاب را براي پانزده روز همراي خود خانه ببرند، اگر احيانا در طول پانزده روز کتاب را خلاص کرده نتوانستند، دوباره پس ميآورند، دوباره تجديد تاريخ ميکنند. يک کتاب را براي يک ماه ميتوانند با خود در خانه داشته باشند". اما خدمات کاپيبرداري وجود ندارد و مراجعه کنندگان، در صورت نياز، فقط ميتوانند يادداشت برداري کنند.

عارف فرهمند، کابل

ویراستار: یاسر