محاکمه رهبران کودتای سه دهه قبل ترکیه

رهبر کودتای نظامی دوازدهم سپتمبر 1980 میلادی در ترکیه به هیچ صورت از عمل خود نادم نیست. احمد کنعان اورین رهبر این کودتای نظامی تا هنوز هم برای توجیه این کودتا می گوید: «در آن زمان یک پارلمان کارآ وجود نداشت و هر روز تا 20 تن کشته می شدند».

این جنرال ارتش، به عنوان لوی درستیز، با یک کودتای نظامی پارلمان را منحل ساخت و فعالیت احزاب را منع قرار داد. او دلیل این کودتا را درگیری های خونین میان گروه های چپی و دست راستی خواند که در آن بیشتر از 5000 تن کشته شده بودند. به گفتۀ وی ارتش باید دست به کار می شد تا امنیت و حاکمیت دولتی در کشور دوباره تأمین می گردید.

در پی کودتای نظامی سال 1980 بیشتر از 650 هزار تن بازداشت شدند و در حدود 50 تن اعدام گردیدند. ایرتوغرول کورکچو، نمایندۀ حزب "بی دی پی" کردها در پارلمان، که در آن زمان به خاطر فعالیت های سیاسی چپگرایانه اش چند سال متوالی در زندان بود، این کودتا را "بزرگترین سوءقصد در تأریخ سیاسی ترکیه» می خواند.

محاکمۀ مسوولان با تغییر دادن قانون اساسی ممکن گردید

شمار زیادی از شهروندان ترکیه در بیشتر از سی سال گمان می کردند که کودتاچیان هرگز محاکمه نخواهند شد، زیرا قانون اساسی که پس از کودتا نافذ گردید، برای آنان عدم مجازات و مصونیت عمری را تضمین کرده بود. اما به ابتکار حزب حاکم و محافظه کار اسلامی، در سال 2010 میلادی یک همه پرسی راه اندازی شد و مردم برای تغییر قانون اساسی رأی دادند. با این تغییر مصونیت مسوولان کودتا برطرف شده و محاکمۀ آنها ممکن گردید.

دو جنرال پیشین ترکیه، که رهبران اصلی کودتا به شمار می روند و تا هنوز زنده هستند، از روز چهارشنبه، 4 اپریل سال روان در برابر محکمه قرار می گیرند. یکی از این رهبران احمد کنعان اورین، لوی درستیز پیشین و دیگری تحسین ساحینکایا است که در آن زمان فرمانده کل نیرو های هوایی ترکیه بود. سارنوالی ترکیه برای مجازات این دو رهبر کودتا حبس ابد را پیشنهاد کرده است.

به باور یکی از سارنوالان امید زیادی برای مجازات آنها وجود ندارد، زیرا هر دو جنرال پیشین بیشتر از 90 سال عمر دارند و وضعیت صحی آنان ایجاب نمی کند که آنها در جایگاه متهمان در محکمه قرار بگیرند. در صورتی که آنها دوباره صحت یاب شوند، محاکمۀ آنها برگزار می شود، و چنین چیزی کمتر احتمال می رود. اکنون بحث بر سر این است که تحقیق و بازجویی این دو تن به وسیلۀ "کنفرانس تلویزیونی" صورت بگیرد. آنگاه محاکمه هم سال های زیادی طول خواهد کشید. اگر متهمان در این جریان می میرند، طبعاً محاکمه هم پایان می رسد. پس شانس این که این دو متهم یک روز را هم در زندان به سر نبرند، بسیار زیاد است.

اما محاکمه و محکوم ساختن کودتاچیان برای ترکیه، دست کم به شکل نمادین، چه مفهومی دارد؟ آیا ترکیه واقعاً یک فصل تاریک تأریخ خود را بررسی می کند؟ به باور برخی از حقوقدانان و حامیان حقوق بشر در ترکیه این محاکمه یک گام مهم در راه تأمین عدالت و دموکراسی است، اما در هر صورت کافی نیست. آنها می گویند که تمام دستگاه دولت در آن زمان مسوول کودتای خونین بوده است، زیرا دساتیر نظامی را عملی کرده بودند، پس شمار کسانی که محاکمه و مجازات شوند باید به مراتب بیشتر باشد.

باساک اوزی/ صفی الله ابراهیم خیل

ویراستار: عارف فرهمند