مهاجران افغان در تاجیکستان در چه وضعیتی زندگی می‌کنند؟
۱۴۰۲ آبان ۹, سه‌شنبه
خیابان‌هایش بیشتر خاطرات کابل سال سال‌های اخیر را زنده می‌کند، با این تفاوت که نوشته‌های تابلوها بیشتر به زبان روسی است. رسم الخط فارسی را هم می‌توان روی برخی مغازه‌ها و مخصوصاَ رستورانت‌هایی دید که اکثرا از افغان‌ها می‌باشند.
افغان‌ها و مخصوصا زنان در کوچه و بازار رفت و آمد دارند. صدای موسیقی افغانی به گوش می‌رسد و بوی غذای وطنی به مشام می‌رسد.
شهرک وحدت در حدود ۳۰ کیلومتری شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، نقطه تمرکز افغان‌هاست و در میان افغان‌ها به کابل کوچک معروف است. بیش از نیمی از جمعیت این منطقه را مهاجران افغان تشکیل می‌دهند.
فرزاد، یک مهاجر افغان که یک سال می‌شود به تاجیکستان آمده است، می‌گوید: «به امید یک زندگی بهتر و آرام و به خاطر زبان و فرهنگ مشترک به اینجا آمدم، اما وقتی که رسیدم، متوجه شدم که هیچ جایی وطن نمی‌شود. اینجا هم مشکلات بسیار زیاد است و ما کاملاً آزاد نیستیم.»
مرتبط: نگرانی ایران و تاجیکستان از «فعالیت و حضور تروریستان در افغانستان»
بر بنیاد آمار اداره اتباع خارجی تاجیکستان، در حال حاضر حدود شش هزار مهاجر افغان در این کشور زندگی می‌کنند که در مناطقی چون شهر وحدت، ناحیه‌رودکی، ایثار، ولایت سغد، ختلان، فیض آباد و شهر نو سکونت دارند. هشتاد درصد از این مهاجرین، تنها در شهر وحدت مسکن‌گزین شده‌اند.
چرا شهرک وحدت؟
بسیاری از مهاجران افغان ترجیح می‌دهند در شهرک وحدت زندگی کنند، چرا که به گفته آنان در این مکان می‌توان روی کمک هموطنان حساب کرد. فرزاد می‌گوید: »من خودم وقتی که تازه آمدم، با کمک همطونان افغان توانستم یک آپارتمان کرایه کنم. در ضمن، اینجا حال و هوای وطن را دارد؛ هرچند به گفته باشندگان شهرک، حکومت تاجیکستان در ابتدا همین مکان را برای بود و باش افغان‌ها تعیین کرده بود.«
در شهرک وحدت مراکز آموزشی و درمانی به روی مهاجران افغان باز است. کودکان مهاجر می‌توانند بدون قید و شرط در مکاتب تاجیکستان درس بخوانند. دختران و پسران با لباس مخصوص مکتب به درس و تعلیم ادامه می‌دهند.
همچنان در اینجا مراکز آموزشی با تشکیلات اتباع افغان هم وجود دارد که مضامین مختلف مانند زبان‌های خارجی، مضامین ریاضی، فزیک، بیولوژی و کمپیوتر به سویه تعلیمی متوسطه با پرداخت یک مقدار هزینه تدریس می‌شود.
کبرا، یکی از دختران مهاجر افغان در شهرک وحدت تاجیکستان، از اینکه مهاجرت، فرصت آموزش و پرورش را دوباره برایش فراهم ساخته‌است، خوشحال است و می‌گوید: «قبل از آمدن طالبان در افغانستان، دانش آموز لیسه عالی زرغونه در ولایت کابل بودم. وقتی به تاجیکستان آمدیم خوشبختانه توانستم تحصیلاتم را با وجود مشکلات مالی ادامه دهم.»
یک مرکز دیگر آموزشی به حمایت دفتر "آر سی وی سی" در شهرک وحدت فعالیت دارد که برای کودکان مهاجر زیرسن مضامین مختلفی چون زبان‌های خارجی، صنف‌های کمپیوتر و هنرهای رسامی، خطاطی و موسیقی را در یک دوره کوتاه مدت تدریس می‌کند.
بیکاری و فقر
دفتر یاد شده برای بزرگسالان که تا پنجاه سال عمر داشته‌باشند، کورس‌های حرفه‌ای در بخش‌های فلز‌کاری، کاشی‌کاری، آرایشگری، قنادی، برق، ترمیم موتر، آشپزی، ترمیم موبایل و نلدوانی را برای دو ماه مهیا کرده است. هدف این است که از افزایش فقر در میان مهاجران جلوگیری شود.
پیدا کردن کار و درآمد کافی جهت امرار معیشت برای مهاجرین افغان در تاجیکستان بسیار دشوار است. حتی جوانان خود این کشور برای کار کردن به روسیه و دیگر کشورها می‌روند.
مهاجران افغان در تاجیکستان اکثراَ به شغل‌های چون دکانداری، تکسی‌رانی، کارهای ساختمانی و تخنیکی، آشپزی، خیاطی، آرایشگری وغیره روی آورده‌اند.
بسیاری‌ها که نمی‌توانند مخارج خانواده خود را تامین کنند، به کمک اقتصادی اقارب شان در اروپا و امریکا وابسته اند.
نسیمه، مهاجر افغان در تاجیکستان که ۴۸ سال عمر دارد، در مورد وضع خانواده‌اش می‌گوید: «من در افغانستان در یکی از ادارات دولتی به حیث مدیر عمومی ایفای وظیفه می‌کردم. اما با حاکمیت طالبان بر افغانستان، با شوهر، دو دختر و یک پسر خود اینجا مهاجر شده‌ایم و تا اکنون به نسبت نداشتن اسپانسر در بلاتکلیفی به سر می‌بریم.»
شوهر نسیمه کارگر ساختمانی است که با مزد ناچیز چرخ زندگی بخور و نمیر خانواده پنج‌نفره‌اش را می‌چرخاند. امید آنها روز تا روز برای ماندن در تاجیکستان و ساختن آینده‌ای برای فرزندان شان کمتر می‌شود.
بسیاری از مهاجران افغان که اسپانسر یا حمایت کننده‌ای در خارج از این کشور ندارند، منتظر هستند تا سازمان ملل یا دیگر نهادها آنها را به کشورهای دیگر انتقال دهند.
نظارت و کنترول
فرزاد از اینکه می‌تواند با خانواده‌اش در امنیت زندگی کند، خوشحال است، اما از نظارت شدید و برخورد خشن نیروهای امنیتی به ستوه آمده است: «در هر جا و هر وقتی که خواسته باشند، ایستاد می‌کنند و بازرسی و پرس و جو می‌کنند. برخی اوقات اگر وقت ویزایت چند روز هم مانده باشد، دستگیر کرده و اخراج می‌کنند.»
او هم مثل بسیاری از مهاجران افغان نمی‌خواهد در تاجیکستان بماند و به امید انتقال به یک کشور دیگر در اینجا زندگی می‌کند: «خوشبختانه در اداره مهاجرت سازمان ملل متحد ثبت شده ایم، اما اینکه کارهای ما چند ماه یا سال طول می‌کشد، من نمی‌دانم.»
هرچند در این شهرک اکثراَ افغان‌ها زندگی می‌کنند و با باشندگان بومی تا حد زیادی فرهنگ و رسوم مشترک دارند، اما گاهی نیز منازعاتی پیش می‌آید. فرزاد می‌گوید: «چندی قبل جوانان افغان با تاجیک‌ها زد و خورد کردند. پولیس تاجیکستان بیش از ۲۰ جوان افغان باگناه و بی‌گناه را دستگیر کرده و به افغانستان اخراج نمود.»
تاجیکستان در همسایگی افغانستان فقیرترین عضو سابق اتحاد جماهیر شوروی پیشین است که نزدیک ۱۰ میلیون نفر جمعیت دارد. این کشور زیر رهبری امام علی رحمان تنها همسایه افغانستان است که تعاملی با حاکمان فعلی افغانستان ندارد.