نظام درسی روسیه درگیر بحران است

در روسیه آموزش خوب یک شاگرد بیشتر به توانایی معلم بستگی داشت. همچنان وضعیت اقتصادی خانواده هم در سطح و سویۀ شاگردان نقش اساسی داشت. از همین رو آموزش در دانشگاه بیشتر برای کسانی میسر می شد که در شهرهای بزرگ زندگی می کردند، یعنی در جاهای که والدین درآمد خوب داشتند.باشندگان روستاها اکثراً به تعلیم در مکاتب معمولی یا مسلکی بسنده میکردند.

در میانۀ دهۀ نود قرن گذشتۀ میلادی یک سلسله اصلاحات روی دست گرفته شد و بسیاری از مؤسسات تعلیمی نظام درسی خود را عوض کردند. مکاتب و لیسه های مسلکی بنیان گذاشته شد. دانشگاه ها، که در نتیجۀ مشکلات شدید اقتصادی در دهۀ نود از هرنگاه علاقه مندان خود را از دست داده بودند، به تدریج دوباره مورد توجه قرار گرفتند. اما شیوۀ پذیرش برای این دانشگاه ها بیشتر از پیش سختگیرانه می شد. به دلیل رشوه ستانی های زیاد در کمیسیون های پذیرش، حکومت در اوایل سال 2000 تصمیم گرفت امتحان کانکور را لغو کند.

امتحان واحد دولتی

به جای کانکور یک امتحان عمومی زیر نام "امتحان واحد دولتی" وضع گردید، که از سال 2008 به این طرف فارغان صنف یازده در همه 83 منطقۀ روسیه جهت شمولیت به دانشگاه باید آن را سپری کنند. در این امتحان واحد مهمترین مضامین مکتب، مثل زبان روسی، ادبیات، ریاضی، زبان های خارجی و علوم طبیعی درنظر گرفته شده اند. کسانی که خواستار تحصیل در دانشگاه های دولتی مسکو و یا سنکت پیترزبورگ اند، باید یک امتحان دیگر را نیز سپری کنند.

الگ سرگییف، عضو بنیاد سراسری آموزش در روسیه این مفکوره را پسندیده می داند، اما نتایج آن را تا هنوز قناعت بخش نمی خواند. او می گوید: "راه اندازی امتحان واحد دولتی همزمان مشکلاتی را با خود آورد، چنانچه شمار عظیمی از فارغان مکاتب به دانشگاه های بزرگ پایتخت روی آوردند. این دانشگاه ها ظرفیت پذیرش این همه محصل را ندارند، و لیلیه ها نیز جای کافی ندارند".

اما مشکلات جدی تر و عمیق تری هم وجود دارند. طور مثال فساد اداری تا هنوز از بین نرفته و تنها از دانشگاه ها به مکاتب انتقال یافته است. الگ سرگییف می گوید: "نمراتی که شاگردان باید در امتحان واحد دولتی به دست بیاورند، نیز به یک معیار برای موفقیت مقامات محل مبدل شده است". این بدان معناست که میان والیان، آمران مکاتب و معلمان رقابت وجود دارد، و هر منطقه تلاش می کند هرطوری شده شمار بیشتر شاگردان مکاتب خود را به دانشگاه بفرستد. به قول سرگییف از اینجاست که دانشگاه ها در دو سال اول درسی سعی می کنند خلاء های را که محصلان در دورۀ مکتب داشته اند، پر کنند و این باعث می شود که برخی از فارغان دانشگاه ها آن قدر ورزیده و مسلکی نباشند. این یکی از دلایل عمده ای است که بسیاری از جوانان روسی تلاش می کنند برای تحصیلات عالی شان به خارج بروند.

تدریس ادیان و اصول اخلاق

سیستم تربیت و پرورش در مکاتب روسیه نیز در وضعیت بدی قرار دارد و پیامد آن هم سنگین است. این کشور بالاترین میزان خودکشی جوانان را در سراسر جهان دارد. سرگییف می گوید: "با تأسف در 20 سال اخیر نقش معلم کاملاً یکنواخت باقی مانده است". طور مثال اگر نظام تدریسی مکاتب روسیه و کشور فنلند با هم مقایسه گردند، در فنلند معاش معلمان مکاتب ابتدایی بیشتر از معلمان مکاتب عالی است، زیرا در آنجا استدلال چنین است که در مکاتب ابتدایی مسأله بیشتر بر سر انتقال دانش به کودکان نیست، بلکه در قدم نخست باید مهارت های فکری شاگردان تقویت گردند، و این امر به معلمان مجرب تر نیاز دارد. در حالی که به گفتۀ سرگییف در روسیه برعکس معلمان صنوف ابتدایی درآمد کم دارند و تحصیلات و تجارب شان نیز کمتر است.

در روسیه هنوز هم تلاش می شود با صدور فرمان ها وضعیت کنترول شود. در برخی از مکاتب یک مضمون جدید به نام "مبانی فرهنگ دینی و اخلاق سکولار" تدریس می شود. والدین می توانند خود تصمیم بگیرند که فرزند شان چه چیزی را بیاموزد: عیسویت، اسلام، آیین بودایی، فرهنگ های دینی جهان و یا اخلاق سکولار یا غیرمذهبی.

برخی از کارشناسان این مضامین را بیهوده می خوانند. تتیانا شرکوفسکایا از اکادمی تعلیم و تربیۀ روسیه می گوید: "مطالعات نشان داده اند که همه پدران و مادران با این مضامین موافق نیستند و معلمان هم طوری که لازم است آماده نیستند". به باور شرکوفسکایا تربیت معنوی باید در مضامین مختلف مدغم باشد، نه این که به گونۀ یک مضمون جداگانه تحمیل گردد. به قول وی مکاتب و والدین باید خود بتوانند در این مسأله تصمیم بگیرند.

آگاهی برای آزادی در تصمیم گیری، از جمله در رابطه با مسألۀ آموزش و پرورش، به تدریج در میان مردم روسیه رشد می کند، ولو تا کنون هیچ اعتراض علنی و گروهی در رابطه با وضعیت آموزشی در روسیه صورت نگرفته است.

گبی رویشر/ صفی الله ابراهیم خیل

ویراستار: عارف فرهمند