گرامیداشت کوفی عنان؛ مذاکره کننده نرم

کوفی عنان در روز نخستین که به عنوان دبیر کل سازمان ملل انتخاب گردید، با تبسم بر لب از پشت میز خود بیان کرد: «قرار گرفتن در این سمت، مانند اولین روز مکتب است».

عنان در یک خانواده مطرح در سال ۱۹۳۸ در کوماسی، دومین شهر بزرگ کشور افریقایی غنا چشم به دنیا گشود. پدرش در زمان حاکمیت استعمار پیشین بریتانیا والی آشانتی بود. غنا دروس خود را در غنا، سویس و بعداً ایالات متحده به سر رساند.

کوفی عنان هنگامی که ۲۴ سال داشت اولین دوره کاری خود را به عنوان مدیر بخش صحت جهانی سازمان ملل آغاز کرد. پس از آن، به سمت رئیس کارمندان ماموریت سازمان ملل در قاهره، معاون کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان در ژنیو و نهایتا به عنوان معاون منشی عمومی سازمان ملل گماشته شد. پطرس غالی، دبیر کل سابق سازمان ملل در سال ۱۹۹۳ او را مسئول ۷۵ هزار سرباز حافظ صلح این سازمان، در سراسر جهان تعیین نمود.

عنان نخستین چالش در فعالیت مسلکی خود را به عنوان مسئول عمومی سربازان حافظ صلح سازمان ملل در سال ۱۹۹۴ زمانی تجربه کرد که ملیشه های هوتو حدود ۸۰۰ هزار توتسی را به قتل رساندند. هوتوها یکی از گروهای نژادی در افریقای مرکزی هستند که در رواندا و بوروندی زندگی می کنند. توتسی ها که باتوسی، واتوسی یا واتوتسی نامیده می شوند، یک جمعیت دام پرور در افریقای مرکزی هستند. این کشتار بعدتر به عنوان نسل کشی رواندا نام گرفت.

هرچند رومیو دالایری، مسئول سربازان حافظ صلح در روندا در آن زمان پیش از تشدید خشونت ها هشدار داده بود، اما کوفی عنان به کم کاری مبنی بر عدم فراهم آوری حمایت های مناسب به این کشور در شرق افریقا متهم شد. بخشی از ناامیدی عنان در آن وقت ناشی از این واقعیت بود: به نظر می رسید که ایالات متحده و اروپا علاقه کمتر داشتند که بیشتر در مسایل مربوط به رواندا دخیل شوند.

ده سال بعد، کوفی عنان پشیمانی خود را از طرف سازمان ملل چنین اعلام کرد: «جامعه جهانی در مسئله رواندا ناکام شد و این موضوع باید همیشه با احساس تاسف تلخ، غم و اندوه باقی بماند».

مذاکره کننده صلح که خستگی ناپذیر بود

نسل کشی رواندا به حرکت رو به جلو عنان در سازمان ملل نقطه پایانی نگذاشت. در ماه دسمبر سال ۱۹۹۷ پس از یک سلسله فشار ایالات متحده، او به عنوان اولین شخصیت از جنوب صحرای افریقا، دبیر کل سازمان ملل انتخاب گردید. در نخستین سخنرانی اش به عنوان فرد اول سازمان ملل او تأکید کرد که نمی خواهد تنها بخش های اداری این نهاد را پیش ببرد، بلکه تلاش می کند که سیاست جهانی را نیز سمت و سو بدهد.

آجندای آن زمانش، مبارزه جدی در برابر فقر جهانی، گرمایش زمین، ویروس ایدز و حل بحران های سیاسی بود. کوفی عنان به مثابه یک میانجی در تنش قبرس و در مسئله هسته ای ایران نقش بازی کرد. عنان همچنان یکی از منتقدان حمله ملیشه های سودان در دارفور نیز بود. این مقام پیشین سازمان ملل بعدها امضای اهداف هزاره سوم در سال ۲۰۰۰ را از نکات برجسته دوره ماموریت خود عنوان کرده بود.

در سال ۲۰۰۱ کمیته جهانی ناروی فعالیت های موثر وی را مستحق جایزه نوبل دانست. گونار بیرگه، رئیس این کمیته که مقر آن ناروی است در گفتگو با دویچه وله بیان کرده بود که کوفی عنان "یک نماینده عالی سازمان ملل بود و احتمالاً یکی از مسئولین بسیار موثر در تاریخ این سازمان پنداشته می شود".

کوفی عنان در جریان دریافت این جایزه بیان کرد: «این جایزه تنها به من تعلق نمی گیرد. من اینجا تنها ایستاده نیستم. به نمایندگی از همه همکاران ما در سازمان ملل و هر گوشه جهان، آنانی که زندگی خود را در این راه وقف کرده اند و در بسیاری موارد جان خود را در خطر انداخته و یا به خاطر صلح جان باخته اند، من از اعضای کمیته نوبل به خاطر این افتخار بزرگ تشکر می کنم».

کوفی عنان هنگامی که جورج دبلیو بوش را در پیوند به حمله نظامی سال ۲۰۰۳ بر عراق، متهم به نقض منشور سازمان ملل کرد، زیر فشار قرار گرفت. عنان در آن زمان تلاش کرد که با چند دوره مذاکرات، از مداخله نظامی ایالات متحده در این کشور جلوگیری کند.

دبیر کل آن زمان سازمان ملل در سال ۲۰۰۴ با رشته ای از درخواست ها برای کناره گیری از این پست روبرو گردید. این اقدام پس از رسوایی اختلاس یک برنامه سازمان ملل موسوم به "نفت برای غذا" صورت گرفت. در آن زمان اتهاماتی مطرح شد که کوجو، پسر کوفی عنان از یک شرکت سویسی که از سوی سازمان ملل مسئول نظارت بر تدارک غذا شده بود، پول دریافت کرده بود.

یک کمیته تحقیق در سال ۲۰۰۵ کوفی عنان را تبرئه کرد و گفت که این موضوع نه در کنترول اعضای خانواده کوفی عنان بوده و نه هم سازمان ملل.

نماینده ویژه در جنگ سوریه

کوفی عنان در پایان دوره دوم کاری خود به عنوان دبیر کل سازمان ملل، از صحنه جهانی پایین آمد. عنان خاطرات خود را منتشر کرد و با سازمان های مختلف غیردولتی کار می کرد، و به گونه کامل از چشم عام بازنشسته نگردید. با بروز تنش میان حکومت و مخالفیین کینیا که پس از انتخابات در پایان سال ۲۰۰۷ بروز کرد، کوفی عنان به عنوان مذاکره کننده در میان دو طرف فعالیت کرد. در ماه فبروری سال ۲۰۱۳ او به عنوان نماینده ویژه در جنگ سوریه گماشته شد. او شش ماه بعد، پس از چندین بار تلاش ناموفق برای برقرار آتش بس از این سمت کنار رفت. کوفی عنان با نانی، همسر دوم خود در شهر ژنیو زندگی می کرد و یک دختر و یک پسر از خانم قبلی خود داشت.

دویچه وله/ ا. ج