تحریم بانک مرکزی؛ گامی دشوار
۱۳۹۰ مرداد ۱۹, چهارشنبه
نامه ۹۲ سناتور آمریکایی به باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا به منظور تحریم بانک مرکزی اقدامی بحث‌برانگیز است. این درخواست پیش از این نیز در سنای آمریکا مطرح شده بود و تابستان گذشته قانونی در سنا به تصویب رسید که اجازه چنین کاری را به رئیس جمهوری ایالات متحده می‌داد. ولی این کوشش‌ها تا به حال نتیجه نداده است. علت را در گفتگویی با شاهین فاطمی، استاد اقتصاد در پاریس پرسیدیم.
بشنوید: گفت‌وگو با شاهین فاطمی
تحریم بانک مرکزی می‌تواند ضربه‌ای فلج‌کننده بر اقتصاد ایران باشد، ولی آیا این کار به سادگی امکان‌پذیر است؟
شاهین فاطمی: به نظر من نخیر. اگر که کشورهای اروپایی، ژاپن و دیگر کشورهای معتبر این کار را تعقیب نکنند، به‌هیچ‌وجه فلج‌کننده نیست و آن‌ها هم این کار را تعقیب نمی‌کنند. دلیلش هم این است که قیمت نفت بالا می‌رود. چون اگر دولت ایران نتواند از طریق بانک مرکزی به نحوی پولش را پس بگیرد، نفت نمی‌فروشد و این‌ها هم در شرایط اقتصاد امروز دنیا چنین ریسکی را متقبل نمی‌شوند. مثل بقیه کارها ایجاد اشکال می‌کند برای جمهوری اسلامی و کارشان را کمی مشکل‌تر می‌کند، ولی مسلما فلج‌کننده نیست.
آیا دلیل این که ایالات متحده آمریکا هنوز پای یک چنین مصوبه‌ای نرفته، وجود این مشکلات است؟
هم این اشکالات است و هم این‌که در آمریکا هم منافع مختلفی وجود دارد. عده‌ای هستند که در سنا و در مجلس آمریکا فشار می‌آورند برای تحریم. جناح دیگری هم هست که مرتب پول خرج می‌کنند که روابط با ایران اگر بهتر نمی‌شود، بدتر نشود. آن‌ها هم عوامل خودشان را دارند و نتیجه‌اش این شده است که سیاست آمریکا در مورد ایران واقعاً روشن نیست. برای این که اگر واقعاً این‌ها می‌خواستند جمهوری اسلامی را تحت فشار قرار دهند، کافی بود که محاصره‌ی اقتصادی ایران به این صورت درآید که نگذارند نفت ایران صادر شود. ولی خب کوچکترین قدمی در این راه برنداشته‌اند. بنابراین من فکر می‌کنم آمریکا بیشتر می‌خواهد کار جمهوری اسلامی را مشکل کند و فشار بیآورد. ولی این که بخواهند واقعا این رژیم را با استفاده از ابزار اقتصادی سرنگون کنند، چنین تصمیمی هنوز نگرفته‌اند.
گفتید که یکی از راههایی که آمریکا می‌تواند ایران را به شکلی موثر تحت فشار بگذارد، تحریم نفت ایران است. ولی آیا این باعث افزایش قیمت‌ها در بازار نفت نمی‌شود و مثلا عربستان چقدر امکان مانور دارد؟
عربستان الان بین دو تا سه میلیون بشکه نفت در روز گنجایش دارد که تولید خود را زیاد کند و عربستان هم روابطش با آمریکا خیلی خوب است و اگر بخواهند این کار را انجام دهند از آن راه اقدام می‌کنند. از همه این‌ها گذشته ما یک نمونه‌ی بارز داریم که وقتی آمریکا بخواهد کاری را انجام دهد موفق می‌شود و آن هم موضوع آفریقای جنوبی است. آمریکا قانونی گذراند که هر شرکتی اگر با آفریقای جنوبی کار کند، نمی‌تواند کنترات با آمریکا داشته باشد و در عرض شش ماه مسئله‌ی آفریقای جنوبی حل شد. این در زمان آقای ریگان انجام شد و هنوز آمریکا چنین قانونی را در مورد ایران تصویب نکرده است. یعنی شرکت‌هایی هستند که هم با ایران کار می‌کنند و هم با آمریکا. چنین منعی هنوز وجود ندارد که هر کس با ایران معامله کند، نمی‌تواند با آمریکا معامله کند. بنابراین اگر واقعا بخواهند، وسائل بسیار زیادی در اختیارشان هست که نیازی به حمله‌ی نظامی ندارند.
آیا این روش‌هایی که به آن اشاره می‌کنید مثلاً در رابطه با کشورهایی مثل چین به‌عنوان یکی از شرکای اصلی اقتصاد ایران و آمریکا کارساز هست ؟
کاملاً همین طور است. امروز بزرگترین مشتری چین آمریکاست. و اگر چین مجبور شود بین آمریکا و ایران انتخاب کند، من مطمئن هستم که حتی یک دقیقه هم درنگ نمی‌کند. ولی چین چنین اراده‌ای در آمریکا ندیده و هیچ وقت در مقابل چنین انتخابی قرار نگرفته است، حتی روسیه. چون همه این‌ها باید با آمریکا معامله کنند. حتی خود شرکت‌های آمریکایی به طور غیرمستقیم امروز با ایران در ارتباط هستند. آن‌ها هم این قضیه تحریم‌ها را جدی نگرفته‌اند. یعنی هنوز راه‌های بسیار زیادی وجود دارد که بدون حمله نظامی آمریکا بتواند جمهوری اسلامی را ناچار کند به این که تغییر روش دهد یا حتی موجب سرنگونی جمهوری اسلامی شود و هیچ کدام از این راه‌ها را هنوز این‌ها نپیموده‌اند.
به نظر شما کمی دور از واقعیت نیست که فکر کنیم آمریکا می‌تواند کاری کند که ایران هیچ گونه راهی برای دور زدن تحریم‌ها نداشته باشد؟
نه، البته که چنین امکانی وجود ندارد. ولی حرف من این است که هزینه‌ی یک تحریم از این نوع که آمریکا مجبور کند شرکت‌های معتبر را، یعنی هر کسی که با آمریکا معامله دارد، که یکی از دو راه را انتخاب کند، هزینه‌اش بسیار کمتر از حمله نظامی است که امروز آمریکا نمی‌خواهد وارد جنگ دیگری شود و از نظر ضرری هم که به ایران می‌زند، هیچ ایرانی نمی‌خواهد که بیگانه‌ای به مملکت‌اش حمله کند. گفته‌ی من این است که راه‌های دیگری هنوز وجود دارد که این‌ها استفاده نکرده‌اند. ممکن است جمهوری اسلامی را بلافاصله به زانو درنیاورد، ولی در درازمدت می‌تواند این کار را بکنند. به نظر من تحریم بانک مرکزی یک عمل سمبولیک است که اگر اروپا و دیگر کشورها همصدایی نکنند، تأثیر بسیار زیادی نخواهد داشت.
مریم انصاری
تحریریه: عباس کوشک جلالی