فرازهایی از تلاش‌های برابری‌خواهانه زنان ایران در جمهوری اسلامی

۱۵ اسفند ۱۳۵۷، کمتر از یک ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دفتر آیت الله خمینی اعلام کرد که زنان می‌توانند به کار خارج از منزل بپردازند ولی با "حجاب شرعی". دو روز بعد از این فرمان، در روز جهانی زن، زنان در مخالفت با این حکم، از دانشگاه تهران به سوی نخست‌وزیری و از آنجا به سوی کاخ دادگستری راهپیمایی کردند. این اعتراضات اما به دلیل سرکوب شدید و نیز همراهی نکردن گروه‌های سیاسی خیلی زود سرکوب شد.

هرچند به دلیل سخت‌گیری‌های شدید در مورد حجاب، عملا امکان اعتراض مستقیم و سازماندهی‌شده به آن وجود نداشت اما زنان به مرور حکومت را وادار به پذیرش نوعی از پوشش کردند که در ادبیات حکومتی از آن به عنوان "بدحجابی" یاد می‌شود. در سال‌های اخیر نمایشگاه‌های مد زنان با ارائه مدل خاصی از حجاب نیز بسیار رایج شده است.

در سال ۱۳۹۳ کمپین "آزادی‌های یواشکی" به ابتکار مسیح علی‌نژاد، روزنامه‌نگار، آغاز به کار کرد. علی‌نژاد در این کارزار از زنان در سراسر ایران خواسته تا عکس و فیلم‌های خود را از لحظه‌ای که در فضای عمومی روسری‌هایشان را برمی‌دارند در فضای اینترنت منتشر کنند.

اعتراض به حجاب اجباری اما در داخل ایران با یک حرکت نمادین شکل دیگری به خود گرفت. ویدا موحدی اولین زنی بود که در اوایل دی‌ماه امسال روسری‌اش را بر سر چوب گرفت و در خیابان انقلاب تهران بر روی یک سکو رفت. او پس از این حرکت اعتراضی دستگیر شد و به مدت یک ماه در بازداشت بود.

مریم شریعتمداری یکی دیگر از این "دختران انقلاب" است که توسط نیروی انتظامی مورد ضرب و جرح قرار گرفت و ساق پایش به شدت آسیب دید. مادر او میترا جمشیدپور نیز که برای پیگیری پرونده دخترش به بازداشتگاه وزرا رفته بود توسط ماموران زن مورد ضرب و جرح قرار گرفت و ۲۴ ساعت بازداشت شد.

هشتم مارس سال ۱۳۷۸ اولین روز زن پس از انقلاب بود که مراسم آن نه در زیر سقف خانه‌ها که در یک فضای عمومی برگزار شد. ساختمان "شهر کتاب" آن سال میزبان زنانی بود که به دعوت دو مدیر زن انتشارات روشنگران و نشر توسعه- شهلا لاهیجی و نوشین احمدی خراسانی- پس از ۲۱ سال روزشان را با مردم کوچه و بازار شریک شدند. عکس مربوط به تجمع هشت مارس در سال ۱۳۷۹ در خانه هنرمندان تهران است.

از سال ۱۳۷۸ تا سه ماهه اول سال ۱۳۸۸، فعالان حقوق زنان از هر فرصتی برای تجمع خیابانی و پس گرفتن عرصه عمومی که در حقیقت از آنها گرفته شده بود، تلاش می‌کردند؛ گاه به بهانه روز جهانی زن و گاه به مناسبت‌های دیگر.

شاید تنها تجمع زنان که بدون دخالت نیروهای امنیتی و بدون خشونت پایان گرفت، تجمع مقابل دانشگاه تهران در ۲۲ خرداد ۱۳۸۴ بود. این گردهمایی در اعتراض به قوانین تبعیض‌آمیز علیه زنان شکل گرفت. از راست به چپ، ایستاده: نوشین احمدی خراسانی و محبوبه عباسقلی‌زاده از فراخوان دهندگان تجمع و سیمین بهبهانی.

در تجمع مسالمت‌آمیز ۲۲ خرداد ۱۳۸۵ در میدان هفت تیر تهران یکی از شدیدترین برخوردها با تجمع زنان صورت گرفت.

کمپین یک میلیون امضا یکی از اولین حرکت‌های سازماندهی‌شده زنان برای برابری حقوقی پس از پایان جنگ ایران و عراق بود. هدف این کمپین که در شهریور ۱۳۸۵ اعلام موجودیت کرد، جمع آوری یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض‌آمیز بود. جمع‌آوری امضاها با ارتباط رو در رو و خیابانی با زنان و مردان صورت می‌گرفت. سیمین بهبهانی، شاعر فقید، به نمایندگی از طرف این کمپین جایزه سیمون دوبوار فرانسه را دریافت کرد.

در کنار کمپین یک میلیون امضا، کارزارهای دیگری نیز با موضوعات متفاوت در سال‌های اوج‌گیری فعالیت‌های برابری‌خواهانه زنان به راه افتاد. یکی از آنها کمپین قانون بی سنگسار بود که هدفش حذف مجازات سنگسار از قوانین ایران بود.

از جمله کسانی که راه این کمپین‌ها را هموار کردند، حقوق‌دانانی چون شیرین عبادی و مهرانگیز کار بودند که با انتشار مقالات و با فعالیت‌هایشان قوانین تبعیض‌آمیز علیه زنان را به نقد می‌کشیدند. شیرین عبادی به همین دلیل و نیز به‌خاطر تلاش‌هایش برای تغییر قانون حضانت کودکان در سال ۲۰۰۳ ( ۱۳۸۲) جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.

محل‌ نشر مقالات انتقادی حقوقدانانی چون شیرین عبادی، مهرانگیز کار و شادی صدر و برخی از اسلام‌شناسان چون حسن یوسفی اشکوری و محسن کدیور برای نقد قوانین تبعیض‌آمیز علیه زنان، ماهنامه زنان بود. شهلا شرکت مدیرمسئول و سردبیر "زنان" در سال ۱۳۷۱ شروع به انتشار این ماهنامه کرد. این ماهنامه در سال ۱۳۸۷ توقیف شد اما در سال ۱۳۹۴ و پس از ریاست جمهوری حسن روحانی با نام "زنان امروز" دوباره مجوز فعالیت گرفت.

فائزه هاشمی، دختر هاشمی رفسنجانی، توانست با استفاده از نفوذ سیاسی پدرش اولین "روزنامه" زنان را راه‌اندازی کند که بنا داشت به گفته خود "با نگاه زنانه و برای زنان بنویسد". سردبیر روزنامه نخست ابراهیم نبوی و سپس مسعود بهنود بود. عمر این روزنامه اما به یک سال هم نکشید و به دلیل انتشار خبری درباره فرح پهلوی توقیف شد. این روزنامه از مرداد ۱۳۷۷ تا فروردین ۱۳۷۸ منتشر می‌شد.

هرچند زنان پاسخ مشارکت گسترده‌شان در انقلاب ۵۷ را با از دست دادن حقوق خود گرفتند اما در بزرگترین حرکت اعتراضی پس از انقلاب ۵۷، "جنبش سبز" که پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ صورت گرفت، هم‌دوش مردان و گاه حتی جلوتر از آنها حضور داشتند.

اگرچه زنان در مجلس شورای اسلامی از اولین دوره همیشه حضور داشتند اما تعداد آنها چندان چشمگیر نبود. این تعداد از چهار نفر در مجلس اول شروع شد و به ۱۷ نفر در مجلس کنونی رسید. مجلس دهم که انتخابات آن اسفند ۱۳۹۴ برگزار شد پرشمارترین نمایندگان زن را دارد.

ورود ۱۷ زن به دهمین مجلس شورای اسلامی را باید نتیجه تلاش‌های برابری‌خواهان در ایران دانست که نمود بارز آن کمپین تغییر چهره مردانه مجلس بود. این کارزار پیش از دهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی تشکیل شد.

طبق قانونی نانوشته ورود زنان به استادیوم‌های ورزشی ممنوع است. زنان ایران اما با پیگیری و تلاش توانسته‌اند تا حدی این قانون را دور بزنند. به عنوان مثال برای ورزش‌هایی مثل والیبال و بسکتبال این محدودیت تقریبا برداشته شده اما ورود زنان به استادیوم فوتبال همچنان سختگیرانه ممنوع است. کمپین روسری سفید در اعتراض به این ممنوعیت شکل گرفته است.