آلیس گی، نخستین فیلمساز زن جهان

کشف دوباره آلیس گی Alice Guy از نتایج بحث درباره برابری جنسیتی و جنبش "#من هم همینطور" بوده است. حال برای نمونه در بن، طی جشنواره فیلم‌های صامت، برخی از فیلم‌های این فیلمساز پیشاهنگ فرانسوی همراه با موسیقی زنده در برابر هزاران تماشاگر به نمایش درمی‌آید.

اشتفان دروسلر، مدیر موزه فیلم مونیخ، به دویچه وله می‌گوید: «اینکه حالا در بحث مرتبط با جنبش "#من هم همینطور" و با آگاهی بیشتر نسبت به این موضوع‌ها به آلیس گی نیز بیشتر می‌پردازند باعث شده که تعداد بیشتری فیلم را اثر او بدانند، در حالی که در سال‌های اولیه تاریخ سینما برخی از همین فیلم‌ها را ساخته همکاران مرد او می‌دانستند.» دروسلر مدیر جشنواره شناخته‌شده فیلم‌های صامت در بن نیز هست که در دانشگاه بن برگزار می‌شود. او در سال‌های گذشته هم آثاری از آلیس گی را در این جشنواره به نمایش گذاشته است.

برخی فیلم‌های آلیس گی تازه از سال ۲۰۱۹ با نام او اکران می‌شوند

حتی مدیر موزه فیلم مونیخ نیز نمی‌دانسته که آلیس گی (۱۹۶۸-۱۸۷۳) کارگردان برخی از فیلم‌هایی بوده که در دوره‌های پیشین فستیوال‌ به نمایش در می‌آمدند. اشتفان دروسلر فیلم "La Fée aux Choux" (پری بهار) را مثال می‌آورد که سال گذشته در این جشنواره نمایش داده شد اما مسئولان جشنواره نمی‌دانستند که فیلم اثر آلیس گی است. حال این فیلم برای نمایش در جشنواره سال ۲۰۱۹ با کمک جدیدترین تکنیک دیجیتال ترمیم شده و با نام آلیس گی به تماشاگران عرضه می‌شود.

دروسلر توضیح می‌دهد که در نخستین سال‌هایی که فیلم ساخته می‌شد هنوز مرسوم نبود که اطلاعاتی درباره دست‌اندرکاران ساخت هر فیلم در ابتدای آن به دست داده شود. فقط عنوان فیلم را می‌نوشتند. در سال‌های اولیه تاریخ هنر هفتم، فیلم‌ها را مثل کارگرانی که پای نوار متحرک کار می‌کنند تولید می‌کردند. بعدها سعی کردند که سازندگان فیلم‌ها را پیدا کنند، و اما تقریبا همه فیلم‌ها را منسوب به مردان دانسته بودند.

تجربه نزدیک آلیس گی از نخستین سال‌های تاریخ سینما

به کمک دیجیتالیزه کردن، تحقیق دقیق‌ و آگاهی‌ای جدید نسبت به دستاوردهای زنان در سال‌های نخستین تاریخ سینما اطلاعات موجود درباره سازندگان فیلم‌ها نیز در حال تغییر است، از جمله در مورد آلیس گی که از پیشگامان فیلمسازی محسوب می‌شود.

آلیس گی در سال ۱۸۷۳ در شرق پاریس به دنیا آمد. ۲۰ ساله بود که به عنوان منشی در کارخانه دوربین‌سازی مشغول به کار و در آنجا با فیلم به عنوان وسیله ارتباطی آشنا شد.

هنگامی که برادران لومیر، پیشکسوتان فیلمسازی، نخستین آثارشان را خلق می‌کردند، در کنار آنان حضور داشت و کارفرمای خود را عوض کرد که حال ال. گومون نام داشت و تهیه کننده فیلم بود. آلیس گی هم در آنجا اجازه یافت فیلم بسازد و در کارش هم موفق بود.

برخی از زنان تاریخدان حتی نوشته‌اند که او کارگردان نخستین فیلم سینمایی جهان بوده است. اما این موضوع مورد اختلاف است. گی در سال‌هایی که با گومون همکاری داشت فیلم‌های کوتاهی می‌ساخت که در آن دوره معمول بودند. فیلم‌های او ماجراجویانه یا وسترن یا کمدی بودند. در سال ۱۹۰۶ فیلمی پرخرج‌تر به نام "La Vie du Christ" با صدها سیاهی لشکر ساخت.

دفاع از حقوق زنان در عرصه فیلم

آلیس گی از همان ابتدا به همه جنبه‌های فیلمسازی علاقه داشت. او سال‌ها بعد، زمانی که در آمریکا کار می‌کرد، در مقاله‌ای برای مجله آمریکایی "Moving Picture World" نوشت: «این موضوع برای مدت‌های دراز باعث حیرتم می‌شد که چرا تعداد بیشتری از زنان از این فرصت بی‌نظیر که هنر فیلم به آن‌ها می‌داد، بهره نمی‌بردند تا به عنوان کارگردان سینما راه رسیدن به شهرت و خوشبختی را طی کنند.»

گی از همان ابتدای کارش دست به آزمایش با صدا و رنگ زد. او در این باره با اعتماد به نفس تمام می‌نویسد: «از بین همه هنرها احتمالا هیچ کدام نیست که آن‌ها [زنان؛ توضیح سردبیری] بتوانند با صرف وقت در آن چنین استفاده عالی‌ای از استعدادهایشان بکنند؛ استعدادهایی که در آن‌ها بسیار بیشتر از مردان است و وجودشان برای تکامل بخشیدن به این هنر ضرورت دارد.»

شناخت مهارت‌های فنی

آلیس گی با روند فنی فیلمسازی نیز به خوبی آشنا بود. او در این مورد می‌نویسد: «هیچ چیز در رابطه با ساختن یک فیلم وجود ندارد که یک زن نتواند همانند یک مرد از عهده انجام آن برآید و هیچ دلیلی وجود ندارد که یک زن نتواند بر تمامی جنبه‌های فنی این هنر به طور کامل تسلط پیدا کند.» او معتقد بود که فیلمسازی "عرصه‌ای مناسب برای فعالیت‌های زنان است". و این اندیشه را گی در سال ۱۹۱۴ به روی کاغذ آورده است.

گی در تولید صدها فیلم به عنوان تهیه‌کننده و کارگردان مشارکت داشت. او در سال ۱۹۰۷ با هربرت بلاش فیلمبردار ازدواج کرد و با او به آمریکا رفت. نام او سپس به عنوان آلیس گی - بلاش در تاریخ سینما ثبت شد. او در سال ۱۹۱۰ یک استودیوی فیلمسازی به نام "سولاکس" را تاسیس کرد. آلیس گی برای دهه‌ها تنها زن در راس یک استودیوی فیلمسازی آمریکایی بود.

گی به فراموشی سپرده شد 

گی در دهه ۱۹۲۰ پس از چند تلاش ناموفق از فیلمسازی کناره گرفت، از همسرش جدا شد و با دو فرزندش به فرانسه بازگشت. در آنجا نام آلیس گی برای سال‌های دراز از خاطر تاریخ‌نویسان سینما فراموش شد. اشتفان دروسلر می‌گوید که "در ذهن سینمادوستان، مردان به طور سنتی جایگاه برتر را دارند" و واقعیت این است که بیش از ۹۰ درصد تاریخدانان سینما مرد بوده‌اند: «بدیهی است که این تاریخ‌نویسی فیلم کمتر به زنان توجه داشته است.»

دروسلر می‌گوید "بسیار متعجب" است که برای دهه‌ها آثار برخی فیلمسازان توجه کمی را برانگیخته در حالیکه تحقیقات زیادی درباره برخی دیگر وجود دارد. به گفته دروسلر‌، "وقتی به زنان فیلمساز می‌نگریم‌، این موضوع به خوبی نمایان می‌شود".

در دهه ۱۹۷۰ با یک جشنواره فیلم زنان بود که آلیس گی دوباره کشف شد. اما خود او دیگر زنده نبود تا این رویداد را تجربه کند. آلیس گی در سال ۱۹۶۸ در سن ۹۵ سالگی درگذشت. پس از مرگ او خاطراتش منتشر شدند. در سال‌های پس از آن مستندسازان زن مختلف در پی شناخت و معرفی او برآمدند.

سبک آلیس گی

کارشناسان سینما معتقدند که آلیس گی سبکی ویژه در ساختن فیلم داشته است. دروسلر می‌گوید: «حال که بیشتر درباره آلیس گی می‌دانیم می‌توانیم طبیعتا موتیف‌هایی معین را در فیلم‌های او بیابیم. به طوری که فیلمی مانند "پری بهار" را به عنوان ساخته آلیس گی بازمی‌شناسیم.»

نمونه‌های دیگری نیز هستند که در فستیوال فیلم‌های صامت بن نشان داده می‌شوند: وقتی در یکی از نخستین فیلم‌‌های صامت وسترن به نام "Two Little Rangers" ناگهان زنان با اسلحه وارد صحنه می‌شوند و در پی شکار شخصیت منفی داستان برمی‌آیند یا‌ وقتی در فیلم "Madame a des Envies" یک زن باردار در خیابان‌های شهر می‌دود‌ و به شدت گرسنه می‌شود و غذا را از بشقاب دیگران می‌قاپد، برایمان روشن می‌شود که از همان آغاز تاریخ فیلم "موتیف‌های زنانه" در فیلم‌ها جایشان را پیدا کرده بودند.

وارونگی نقش جنسیت‌ها بر روی پرده سینما

آنچه ویژگی کار آلیس گی است را می‌توان بخصوص در "Les Resultats du Feminisme"  مشاهده کرد. اشتفان دروسلر در این باره به دویچه وله می‌گوید: «این فیلم صحنه‌هایی را نشان می‌دهد که در آن نقش زن و مرد عوض شده. زن و مرد کارهایی را در این فیلم انجام می‌دهند که به طور معمول جنس مخالفشان انجام می‌دهد.»

مردهایی را در این فیلم می‌بینیم که در خانه اتو می‌زنند و رخت می‌شویند و مراقب بچه‌ها هستند. زنان در این فیلم دستور می‌دهند، سیگار می‌کشند، روزنامه می‌خوانند و مردان در خدمت آن‌ها هستند. در خیابان هم نقش‌های معمول زن و مرد عوض شده است. زن‌ها سعی در اغوای مردها دارند و مردها وقتی زن‌ها به آن‌ها نزدیک می‌شوند از ترس فرار می‌کنند.

سی و پنجمین دوره جشنواره فیلم‌های صامت در بن از ۱۵ تا ۲۵ اوت برگزار می‌شود. در ماه سپتامبر برخی از این فیلم‌ها، از جمله آثار آلیس گی، در موزه فیلم مونیخ به نمایش درمی‌آیند.