آیا واکسن آسترازنکا خطرناک‌تر از قرص ضدبارداری است؟
۱۳۹۹ اسفند ۲۹, جمعه
آلمان همانند چندین کشور دیگر، واکسیناسیون با واکسن آسترازنکا را از دوشنبه گذشته (۱۵ مارس) متوقف کرد. دلیل آن هم ۷ مورد ترمبوز (لخته خون) نادر عنوان شد که در فواصل زمانی کوتاه با تزریق واکسن به انستیتو پاول-ارلیش (انستیتویی در آلمان که مسئول بررسی ایمنی داروها و واکسن است) گزارش شده‌اند.
در سه مورد هم بیمار جان خود را از دست داده است. آنچه تاکنون در مورد ارتباط این واکسن و بروز این عوارض می‌دانیم این است که:
- در مورد یک میلیون و ۶۰۰ هزار دوز واکسن که تاکنون تزریق شده است در آلمان ۷ مورد ترمبوز سینوس وریدی مغزی رخ داده است. همزمان با این ترمبوز، در بیماران کمبود پلاکت خون هم مشاهده شده است. پلاکت در لخته کردن خون نقش دارد.
- دراین نوع ترمبوز، یک لخته خون در سینوس‌های سیاهرگی سخت‌شامه که وظیفه تخلیه خون از مغز را به عهده دارند را مسدود می‌کند. اگر این انسداد باعث شود که خون به راحتی تخلیه نشود، فشار در مغز افزایش یافته و باعث خونریزی‌های بعدی در مغز می‌شود. در شدیدترین حالت این ترمبوز منجر به سکته مرگبار می‌شود.
اما ترمبوز سینوس وریدی مغزی بسیار نادر است. پزشکان تاکنون از این نقطه عزیمت می‌کردند که از هر یک میلیون انسان سالانه ۲ تا ۵ تن به این عارضه دچار می‌شوند.
بر پایه پژوهش‌های تازه و به گفته پاول هانتر، پرفسور دانشگاه "ایست آنگلیا"، اما این تعداد بیشتر است: تقریبا سالانه ۱۶ مورد به ازای هر یک میلیون نفر.
چرا قرص‌های ضدبارداری ممنوع نشدند؟
در شبکه‌های اجتماعی در آلمان پس از دستور توقف واکسیناسیون با آسترازنکا به دلیل ایجاد این لخته‌های خونی در ۷ مورد، بحث و جدل داغ شد. برخی از کاربران دست به مقایسه زده و نوشته بودند، چگونه است که در مورد ۱۱۰۰ مورد ترمبوز در میان یک میلیون زن که در اثر استفاده از قرص ضدبارداری رخ داده، همچنان این قرص‌ها برای زنان بدون نگرانی تجویز می‌شوند اما برای تنها ۷ مورد ترمبوز در میان یک میلیون و ششصد هزار نفر، بلافاصله دستور توقف واکسیناسیون صادر می‌شود؟
کارشناسان آلمانی این مقایسه را اشتباه دانسته و می‌گویند، لخته خون ایجاد شده در اثر این واکسن با لخته خون ایجاد شده از طریق قرص ضدبارداری از نظر شدت، قابل مقایسه نیست.
به گفته آنها وقتی از ترمبوز ایجاد شده از طریق مصرف قرص ضدبارداری صحبت می‌شود، منظور اغلب اشکالات انعقادی و ایجاد لخته در رگ‌های اندام تحتانی بدن است که البته در صورت به حرکت درآمدن می‌توانند به ریه رسیده و در آنجا منجر به آمبولی شوند.
اما نکته مهم این است که مصرف قرص‌های ضدبارداری شرایط را برای ایجاد ترمبوز عروق مغزی مهیا می‌کند. پتر برلیت، دبیرکل انجمن مغز و أعصاب آلمان در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید: «زنان بیش از مردان در معرض ترمبوز عروق مغزی قرار دارند و احتمالا در این میان هرمون‌ها نقش مهمی بازی می‌کنند. این عارضه را بیشتر در أواخر بارداری، در دوران پس از زایمان یا در زنانی که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند، می‌بینیم.»
و نکته دیگر اینکه صرف‌نظر از جنسیت، خطر دچار شدن به این نوع خون‌لختگی در جوان‌ترها بیشتر از مسن‌هاست.
کارشناسانی که توقف واکسیناسیون را اشتباه می‌دانند
تصمیمی که وزیر بهداشت و درمان آلمان در مورد توقف واکسیناسیون با آسترازنکا گرفت، بر پایه مشورت با پاول-ارلیش انستیتو (سازمان بررسی ایمنی دارو و واکسن در آلمان) بود که پس از موارد دیده شده در آلمان و اروپا توصیه به توقف واکسیناسیون کرد.
کم نیستند کارشناسان حوزه درمان و پزشکی در آلمان که هرچند تآکید می‌کنند احتمال ارتباط بین این عارضه و واکسن در موارد گزارش شده وجود دارد اما اگر آنها تصمیم‌گیرنده بودند واکسیناسیون عمومی را متوقف نمی‌کردند.
پرفسور برلیت که در دانشگاه دویسبورگ -اسن هم تدریس می‌کند، معتقد است، در حال حاضر آمار، هر ارتباطی بین این عارضه و واکسن را رد می‌کند و موارد دیده شده هنوز هم در محدوده‌ای قرار دارند که از موارد ترمبوز سینوس وریدی مغزی بدون واکسیناسیون می‌شناسیم.
اما این مقایسه یک اشکال دارد و آن اینکه آمارهای ارائه شده در مورد لخته‌های عروقی مغزی در بازه‌ی زمانی سالانه گزارش می‌شوند اما موارد مربوط به واکسن (۷ مورد در آلمان تا دوشنبه ۱۵ مارس) از ماه فوریه تاکنون یعنی تقریبا در یک ماه گزارش شده‌اند.
پرفسور برلیت اما برای این مسئله هم توضیحی دارد و می‌گوید از آنجا که لخته‌‌ی عروق مغزی بیشتر در پیوند با عفونت رخ می‌دهند، احتمال اینکه این مسئله با عفونت‌های دیگر مانند عفونت‌های فصلی مرتبط باشد، مردود نیست.
احتمال تأثیر مشابه واکسن در تشکیل لخته همانند کووید ۱۹؟
از سوی دیگر محققان مشاهده کرده‌اند که به عنوان مثال ابتلا به کووید ۱۹ هم اغلب به ایجاد لخته خونی منجر می‌شود. احتمالا دلیل آن این است که سیستم ایمنی بدن ما مکانیسم دفاعی خاصی را در برابر کووید ۱۹ به کار می‌بندد که این مکانیسم از طرف دیگر بر لخته شدن خون تأثیر می گذارد و در نتیجه ممکن است منجر به ایجاد ترمبوزهای بیشتر در بدن بیمار شود.
پرفسور برلیت در مورد این احتمال که واکسن بتواند در تشکیل لخته خونی تأثیری چون کووید ۱۹ داشته باشد، به بریتانیا اشاره می‌کند و می‌گوید موارد ترمبوز سینوس وریدی مغزی به این حجم در بریتانیا گزارش نشده است.
در بریتانیا مسئولان بدون تأثیرپذیری از بحث‌های جاری در آلمان و دیگر کشورهایی که واکسن آسترازنکا را فعلا متوقف کرده‌اند، به واکسینه کردن شهروندان ادامه می‌دهند. در آنجا تاکنون ۱۱ میلیون نفر واکسینه شده‌اند که تنها سه مورد لخته عروق مغزی گزارش شده است.
پرفسور هانتر هم هرچند تأکید می‌کند که هر نوع ارتباطی بین این واکسن و عوارض ناشی از آن باید بررسی شود اما معتقد است درنگ و توقف در واکسیناسیون می‌تواند عواقب وخیمی برای اروپا در بر داشته باشد.
نهاد دارویی اروپا (اما) هم در حال بررسی این ارتباط است اما در یک بیانیه مطبوعاتی اعلام کرده است که دلیلی برای توقف واکسیناسیون نمی‌بیند چرا که تأثیر مثبت این واکسن در مبارزه با کووید ۱۹ و متوقف کردن این بیماری، بسیار بیشتر از پیامدهای احتمالی آن است.
نتایج بررسی‌ها در مورد واکسن آسترازنکا احتمالا هفته آینده اعلام خواهد شد. کارشناسانی که در این مقاله از آنها نام برده شد، توقف واکسیناسیون با آسترازنکا را بیشتر بحثی سیاسی می‌دانند تا علمی. برلیت می‌گوید از نظر آماری پیامدهای بلندمدت ابتلا به کووید ۱۹ بسیار بیشتر از عوارض احتمالی واکسن آسترازنکاست.
اما آنها که واکسن آسترازنکا را دریافت کرده‌اند، چه کنند؟
پرفسور برلیت می‌گوید، کسانی که ۲-۳ هفته پس از دریافت واکسن سردردهای بدون وقفه دارند باید به پزشک مراجعه کنند. همچنین خونریزی‌های نقطه‌‌ای بر روی پوست به همراه سردرد می‌تواند نشانه‌ای برای مراجعه به پزشک باشد. این کارشناس البته ادامه می‌دهد که سردردهای تا دو ساعت در روز بیشتر مربوط به تغییرات فصلی هستند و ربطی به واکسن و لخته عروقی ندارند.
آسترازنکا در ایران: نگرانی مردم، اطمینان بخشی مسئولان
واکسن آسترازنکا قرار بود در چارچوب برنامه کوواکس سازمان جهانی بهداشت به ایران ارسال شود. این برنامه مخصوص رساندن واکسن به کشورهایی است که توانایی مالی خرید واکسن کرونا را ندارند.
با انتشار اخبار مربوط به عوارض احتمالی ناشی از تزریق واکسن آسترازنکا، در ایران هم کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو، در پاسخ به نگرانی‌ها گفت که هنوز هیچ محموله‌ای از این واکسن به ایران وارد نشده است. او افزود، اگر عوارض این واکسن تایید شوند، وزارت بهداشت ایران سفارش خود را تغییر خواهد داد.
مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست جمهوری ایران هم با اشاره به اینکه هر واکسنی پیش از مجوز باید نتایج فاز سه خود را مشخص کند، گفته است: « این آزمایش باید روی چندین هزار نفر صورت گیرد و واکسن استرازنکا هم روی چندین هزار نفر تست شده است.» این مقام مسئول با تآکید بر این نکته که باید صبر کرد تا نتایج تحلیل داده‌ها مشخص شود می‌گوید: «تا وقتی تحقیقات مشخص نکند این عوارض به دلیل مصرف واکسن بوده، نمی‌توان مانع از واکسیناسیون شد، چون یک موضوع هم این است که شرکت‌ها و کمپانی‌ها تلاششان بر این است دیگری را از صحنه حذف کنند تا خودشان جلو بروند.»