اختلاف‌نظر بر سر سطح علمی کشور
۱۳۸۷ مهر ۳۰, سه‌شنبه
هفته‌ی گذشته ۱۰۹ نفر از اساتید و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های ایران، نامه‌ای را منتشر کردند که در آن نسبت به ضعف بنیان‌های علمی کشور ابراز نگرانی شده بود. این نامه به امضای چهره‌های شناخته‌شده‌ای چون مصطفی معین، وزیر علوم دولت خاتمی، محمد ستاری‌فر، رییس سابق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، محسن کدیور، ناصر فکوهی، حمیدرضا جلایی‌پور و بسیاری دیگر از اساتید برجسته‌ی دانشگاه‌های ایران رسیده بود.
در این نامه، به موارد متعددی به عنوان ضعف دانشگاه‌ها و مراکز علمی ایران اشاره شده بود؛ از جمله گسترش سطحی‌نگری، اتخاذ روش‌های تبلیغاتی در ارائه‌ی آمار و ارقام، بازنشسته‌کردن استادان نخبه، برخوردهای امنیتی و انتظامی با تشکل‌های دانشجویی، اعمال سهمیه‌بندیه‌ای جنسیتی، منطقه‌ای و بومی.
در بخش دیگری از این نامه، به برنامه‌ی سوم و چهارم توسعه اشاره شده بود. طبق این برنامه‌ها، قرار بود که دانشگاه‌ها به عنوان نهادهای مستقل و برخوردار از اختیارات لازم به رسمیت شناخته شوند و تصدی دولت بر آنها هرچه کمرنگ‌تر شود. اما به اعتقاد نویسندگان این نامه، نه تنها این کار صورت نگرفته، بلکه روز به روز استقلال دانشگاه‌ها، از جمله در مواردی مثل تعیین ریاست دانشگاه و تعیین اعضای هیأت علمی، کمتر می‌شود.
پاسخ وزیر علوم
روز دوشنبه، ۲۹ مهر (۲۰ اکتبر) دکتر محمد مهدی زاهدی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در حاشیه‌ی جشنواره‌ی علمی کاربردی، با اشاره به این نامه گفت: «تعداد دانشجویان دکترا در سال ۱۳۸۳ حدود ۱۶۰۰ نفر بود که این رقم امسال به چهار هزار نفر رسیده است».
وی سپس با ذکر آمار و ارقام دیگری در زمینه‌ی تعداد مقالات تخصصی و نیز تعداد اعضای هیأت علمی، چنین نتیجه‌گیری کرد که نگرانی خاصی در ارتباط با توسعه‌ی علمی کشور وجود ندارد. او ادامه داد: «بحث امضاکنندگان این نامه یقینا توسعه‌ی علم نبوده است، چرا که این ارقام با این مسئله در تناقض قرار می‌گیرد.»
کمبود امکانات
دکتر محمدامین قانعی‌راد، استاد جامعه‌شناسی و یکی از امضاکنندگان نامه اعتراضی اساتید، در پاسخ به این تحلیل وزیر علوم چنین می‌گوید: «در نامه‌ای که نوشته شده، در واقع همین قضیه زیر سوال رفته. مسئله‌ی افزایش دانشجویان که به نظر می‌آید به صورت بی‌رویه‌ای دارد تعدادشان افزایش پیدا می‌کند، به طوری که متناسب با افزایش تعداد دانشجو زیرساخت‌های لازم در دانشگاه‌ها فراهم نشده است. نمی‌خواهم بگویم در همه جا همین طور است یا در کلیه موارد همین طور است، حکم کلی دراین مورد نمی‌شود صادر کرد. ولی موارد متعددی را ما داریم که واقعا دانشجویان دوره‌ی دکترا و کارشناسی ارشد در شرایطی دارند تربیت می‌شوند که امکانات کافی از نظر استاد، از نظر زیرساخت‌های مثلا اطلاع‌رسانی، منابع و مسایل دیگر ندارند».
قانعی‌راد همچنین به این نکته اشاره می‌کند که افزایش مراکز آموزش عالی بدون در نظر گرفتن کیفیت آموزش در آنها نمی‌تواند نشان از بالارفتن سطح علمی کشور باشد: «به راحتی می‌شود دبیرستان‌ها را تبدیل به دانشگاه کرد و به هر ساختمان کوچکی تابلویی زد و اسمش را گذاشت "مرکز آموزش عالی". ولی در واقع آموزش دانشجویان چه مقدار از کیفیت برخوردار است؟ الان به نظر می‌رسد که در کلیه‌ی سطوح تحصیلی، ازجمله در سطح دکترا، ما با یک تنزل کیفیت آموزشی مواجه هستیم».
افزایش تعداد مقالات علمی
وزیر علوم در بخش دیگری از سخنانش، به میزان انتشار مقالات علمی اشاره کرد و گفت: «مقالات ISI که از شاخص‌های تولید علم در کشور است، از ۳۸۰۰ مقاله در سال ۸۳ طی دو سال گذشته، به بیش از ۹ هزار مقاله رسیده است».
محمد امین قانعی‌راد در پاسخ به این اظهارات وزیر علوم می‌گوید: «بحث ما این است که در مورد علم و در مورد آموزش و فعالیت‌های علمی، صرفا به معیارهای کمّی نباید استناد کرد؛ به این که در کشور الان گفته می‌شود که دانشگاه‌های مختلف ما، اعم از دولتی و غیرانتفاعی و غیره، تعداد زیادی را به نام عضو هیات علمی و استاد جذب کرده‌اند. شاید الان تعداد اینها چیزی حدود۵۰ تا ۶۰ هزار نفر می‌شود. حالا چاپ کردن مثلا ۱۰ هزار مطلب ... از هر ۵ نفرشان یک نفر می‌تواند مقاله‌ای در خارج چاپ کند، زیر فشاری که الان وجود دارد، مثلا برای اعتبار (...) یا تایید گرفتن ازهیات علمی. این کفایت نمی‌کند که فقط چاپ تعدادی مقاله را به عنوان توسعه‌ی عملی در نظر گرفت. باید دید این مقالات از چه کیفیتی برخوردار هستند و چه کاربردی دارند. و چه ارتباطی می‌توانند با بدنه‌ی اجتماعی، اقتصادی و تکنولوژیک کشور برقرار کنند؟»
وزیر علوم در پایان سخنانش به این نکته اشاره کرد که برخی از امضاکنندگان این نامه خود در دولت‌های قبلی در مسند قدرت بوده‌اند و همین کارها در آن زمان هم اجرا می‌شده، پس چرا این افراد الان این انتقادات را مطرح می‌کنند؟
نویسندگان نامه‌ی اعتراضی، با پذیرش اشکالات موجود در سیستم آموزشی در زمان دولت‌های قبلی بر این نکته تأکید می‌کنند که در هیچ دولتی، وضعیت آموزشی در دانشگاه‌ها و مراکز عالی مثل دولت کنونی نبوده است.