اختلاف ارتش و سپاه بر سر دوران جنگ

در هفته‌های اخیر، تنش و اختلاف میان دو نهاد موازی و در عین حال حساس جمهوری اسلامی، یعنی ارتش و سپاه پاسداران بیش از پیش جنبه‌ی علنی پیدا کرده است.

تازه‌ترین این اختلاف‌ها در اعتراضی نمود یافته که مقامات ارتش علیه نمایش فیلم مستندی در سیمای جمهوری اسلامی ابراز کرده‌اند. این مستند که با عنوان «دفاع مقدس» در هفته اول مهرماه در شبکه‌های مختلف سیمای جمهوری اسلامی ایران به نمایش درآمد، باعث اعتراض و انتقاد عده‌ای از فرماندهان و مسئولان رده بالای ارتش شد. آنها سیمای جمهوری اسلامی را متهم کردند که نقش ارتش در دوران جنگ را در فیلم یادشده کم رنگ جلوه داده‌ است. بخشی از اعتراضات فرماندهان ارتش در نشریات و روزنامه‌ها نیز انتشار یافت. این در حالی است که بنا بر گزارش سایت‌های نزدیک به دولت احمدی‌نژاد، برخی از فرماندهان سپاه همچون محسن رضایی، رحیم صفوی و علی شمخانی از پخش مستند مزبور سپاسگزاری کرده‌اند.

اعتراض‌های متفاوت ارتش

علاوه بر اعتراض‌های شفاهی، ارتش جمهوری اسلامی در واکنشی بی‌سابقه به نمایش این فیلم، یک گروه کارشناسی به نام «بررسی و نقد مستند دفاع مقدس» تشکیل داد و روز ۲۴ مهر نیز با صدور بیانیه‌ای ضمن انتقاد از پخش مکرر مستند یادشده اعلام کرد که ««صداوسیما در تهیه مستند دفاع مقدس به نوعی به حق ارتش جمهوری اسلامی ایران اجحاف کرده است». سیمای جمهوری اسلامی هنوز هیچ واکنشی به این اعتراض‌ها و انتقادها نشان نداده است، امری که می‌تواند ناشی از پشتگرمی به رضایت و خشنودی فرماندهان سپاه از فیلم یاد شده باشد.

اختلاف بر سر نقش و وزن سپاه و ارتش در جریان جنگ یک بار دیگر روز سه‌شنبه ۲۱ آبان، در جریان نقد و بررسی کتاب "تنبیه متجاوز" بروز کرد. این کتاب که حسین اردستانی رئیس «مرکز اسناد دفاع مقدس» آن را تالیف کرده به تحولات سیاسی- نظامی ایران از تابستان 1361 تا فروردین 1367 می‌پردازد. اردستانی بخش اصلی این کتاب را با استناد به رشته‌ گفتارهای محسن رضایی، فرمانده سابق سپاه و شماری از شاهدان و راویان رویدادهای جنگ ایران، تهیه و تالیف کرده است.

در جریان نقد کتاب یاد شده، امیر سرتیپ سید حسام هاشمی مسئول دفتر عمومی حفاظت اطلاعات دفتر آیت‌الله خامنه‌ای که خود نظامی است، گفت: «در کتاب مشهود است که ارتش یا حضور نداشته و یا فرماندهان ارتش نظری نداشته اند. در حالی که این طور نبوده و خوب بود نویسنده از نظرات برادران ارتش نیز بهره می‌برد و یا در مقدمه کتاب می گفت این کتاب از منظر فرماندهان سپاه است... ما می خواهیم تجربیات جنگ را به نسل آینده منتقل کنیم و توصیه می کنم که نویسندگان حوزه دفاع مقدس از حزب و گروهی گرایی به دور باشند.»

هشدار وزیر اطلاعات

ایران جز معدود کشورهایی است که دارای دو نهاد موازی در عرصه‌ی نظامی است. این دو نهاد، یعنی ارتش و سپاه از همان ابتدای انقلاب در سال ۱۳۵۸ و به ویژه در دوران جنگ دارای مناسبات پر فراز و نشیب و گاه تنش‌آلودی بوده‌اند. در جمهوری اسلامی پیوسته به ارتش به عنوان نهادی باقیمانده از دوران رژیم سابق نگاه شده است و کمتر در مناسبات میان این نهاد و سپاه توازن برقرار بوده است. میزان اختیارات و مسئولیت‌ها و حد سهم‌بری از بودجه‌ی نظامی عمده‌ترین عرصه‌هایی بوده‌اند که روز به روز به زیان ارتش و به سود سپاه رقم خورده‌اند. با نقش پررنگ‌تری که سپاه پس از قدرت گرفتن محمود احمدی‌نژاد در عرصه‌ی سیاسی و اقتصادی ایران پیدا کرده، شکاف و عدم توازن یادشده بیش از پیش تشدید شده است.

گرچه نمود بیرونی اختلاف ارتش و سپاه اینک بر نقش هر یک از آ نها در دوران جنگ متمرکز شده است، ولی به گمان برخی از ناظران، تنش‌ها و گسل‌های دیرینه‌ی میان این دو نهاد موازی می‌تواند به تدریج در عرصه‌های دیگری نیز بروز علنی پیدا کند. معمولاَ در چنین شرایطی رهبران و مسئولان تراز اول جمهوری اسلامی ایران با اشاره به «خطر سوء استفاده دشمنان»، نهادها و ارگان‌های حکومتی را به رفع اختلافات و «حفظ وحدت» فرامی‌خوانند، نکته‌ای که در سخنان روز چهارشنه، ۲۲ آبان، محسنی اژه‌ی، وزیر اطلاعات نیز مشهود بود.

اژه‌ای در جریان یک سخنرانی در نوشهر گفت: « تا دو ماه قبل محور اصلی سرویس های اطلاعاتی غرب درباره ایران موضوع انتخابات بوده است. این رویکرد طی دو ماه اخیر تغییر یافته و محور اصلی به اختلافات موجود در ایران معطوف شده است... شناسایی اختلافات بین قوا و گروه های داخل کشور موضوع اصلی سرویس های غربی است.» اژه‌ای نهادها و مقامات جمهوری اسلامی را فراخواند که هوشیار باشند و برای اتحاد بیشتر بین گروهها تلاش کنند. باید دید که این گونه توصیه‌ها تا چه حد قادرند اختلافات یادشده را برای درازمدت کاهش دهند و از بروز مجدد آنها در ابعاد گسترده‌تری جلوگیرند.