اسلام از پایین - جنبش نوآوری زنان مسلمان
۱۳۸۷ خرداد ۲۷, دوشنبه
فرهنگها ساخته می‌شوند
بی‌تردید ارشاد منجی (Irshad Manji) پژوهشگر ارشد “بنیاد اروپا برای دموکراسی“ ستاره برنامه‌ای بود که “بنیاد فریدریش ابرت“ در شهر کلن برگزار کرد. در آنجا گروهی از بخصوص زنان از سراسر جهان گرد هم آمده بودند تا در باره تصوری که از اسلامی جدید دارند، بحث کنند. ارشاد منجی، که در سودان به دنیا آمده و شهروند کاناداست، به سراسر دنیا سفر می‌کند تا در باره نوآوری در دین خود سخن بگوید، آن هم در چارچوب سنت قدیم و تقریبا فراموش شده اجتهاد. تلاش منجی در جهت انجام گفتگویی باز در باره اسلام است.
کتاب او به نام “گرفتاری امروز با اسلام“، از زمانی که برای نخستین بار در ماه سپتامبر سال ۲۰۰۳ منتشر شد تا کنون، به بیش از ۲۵ زبان (به فارسی هم) ترجمه شده است. انتشار این کتاب نه تنها موجب شهرت او بوده، بلکه چندین مورد تهدید به مرگ علیه او را به دنبال داشته است. این در حالی است که منجی در کتابش از اسلام به عنوان عقیده انتقاد نکرده است. او خود مسلمانی است معتقد و از اعتقادش بوسیله جدا کردن سنت و عقیده دفاع می‌کند. و این به نظر او کفرگویی نیست.
ارشاد منجی می‌گوید: “فرهنگها نه زاده، بلکه ساخته می‌شوند. انسانها هستند که فرهنگها را بوجود می‌آورند و برای همین هم فرهنگها مقدس نیستند. بنابراین این به هیچ وجه عملی کفرآمیز نیست اگر بخواهیم عناصر و بخشهایی از یک فرهنگ را که باعث سرکوب می‌شوند، تغییر بدهیم.“
دینی همخوان با روح زمان
منظور ارشاد منجی از سرکوب،تنها سرکوب زنان نیست، بلکه به طور عموم در عرصه‌های گوناگون حقوق بشر، مثل آزادی عقیده و بیان. دکتر امینه ودود نیز که استاد رشته اسلام‌شناسی در امریکاست بر این نظر است که وضعیتی که در بسیاری از کشورهای اسلامی حاکم است، وضعیتی خداخواسته نیست. امینه ودود هم مسلمان است و چندین کتاب در باره قرآن و زنان منتشر کرده است. وی می‌گوید: “اگر قرآن را کلمه به کلمه بخوانیم، بخشهایی از متن آن را می‌یابیم که در تضاد با حقوق بشر و حقوق زنان هستند. اما اگر ما قرآن را تفسیر کنیم، و این کاری است که همیشه در اسلام کرده‌ایم، می‌توانیم این بخشها را در برابر بخشهای دیگر متن قرار بدهیم که همخوان با اصول پایه‌ای عدالت و برابری هستند.“
در مورد تورات و انجیل هم می‌توان درست چنین چیزی را گفت. در کتب آسمانی یهودیان و مسیحیان نیز می‌توان نمونه‌هایی از تبعیض را یافت. در ادیان و فرهنگهای دیگر هم وقتی بحث بر سر تصدی مقامهای کلیدی باشد، زنان در اقلیت هستند. با وجود این، به گفته ارشاد منجی، در اسلام تفاوتهایی مهم موجود است. منجی می‌گوید: “پدرسالاری پدیده‌ای است که در همه جهان وجود دارد. با این حال این دلیلی کافی نیست که بتواند توضیح دهد که چرا امروزه بنام اسلام این همه بیرحمی علیه زنان صورت می‌گیرد. در مسیحیت و یهودیت هم تصمیمها را مردها می‌گیرند، اما در روستاهای مسیحی یا یهودی نمی‌بینی که زنی را شلاق بزنند یا سنگسار کنند.“
ارشاد منجی در بحث عمومی در باره اسلام در سراسر دنیا شرکت می‌کند. او خواهان اسلامی همخوان با روح زمان است، اسلامی که نه تنها اجازه تفکر انتقادی و مستقل را بدهد، بلکه از آن پشتیبانی هم بکند. چون به نظر او جنبش و گفتگو نه تنها برای ادامه بقای هر جامعه‌ای، بلکه برای موجودیت هر دینی لازم است. او با این استدلال که بحث، احساسات مذهبی را خدشه‌دار می‌کند، مخالف است و می‌گوید که برعکس، وظیفه همه، چه مسلمان و چه غیرمسلمان، آن است که به طور مستدل خلاف آن را نشان دهند.
دفاع از جامعه باز
منجی می‌گوید: “ما نباید مفاهیم را قاطی کنیم. اینکه همه انسانها برابر زاده شده‌اند، به معنای این نیست که همه فرهنگها برابرند! نه! حقوق بشر بر پایه کرامت همه انسانها استوار است. و اگر ما در غرب به این اصول وفادار نباشیم، به خود آسیب می‌رسانیم. ما به جامعه باز آسیب می‌زنیم، به جامعه‌ای که به اغلب مسلمانان، مسیحیان، یهودیان و غیرمذهبی‌ها اجازه می‌دهد بدون ترس و در آزادی با عقیده خود زندگی کنند.“
دکتر امینه ودود، استاد اسلام‌شناسی نیز معتقد است که می‌توان به این هدف رسید. ودود هم اکنون بر روی تفسیری از قرآن برای سازگار نمودن آن با حقوق بشر کار می‌کند. ودود می‌گوید: “من خواهان برابری حقوق زن و مرد هستم و نیز خواهان اسلام‌ام. و مشکلی اساسی در تلفیق این دو نمی‌بینم.“
هله یپه‌سن Helle Jeppesen