الگوی مناسب ایران کدام است: سربازی اجباری یا ارتش حرفه‌ای؟
۱۳۹۲ شهریور ۱۸, دوشنبه
۲۷ مرداد امسال مرکز پژوهش‌های مجلس نتایج تحقیقی را منتشر کرد که مربوط به خدمت سربازی اجباری در ایران بود. بر اساس این تحقیق، به دلایل گوناگون از جمله استفاده از تکنولوژی‌های مدرن در ارتش، لزوم تغییر الگوی خدمت سربازی در ایران مطرح شده است.
این گزارش که با عنوان "دو الگوی جدید پیشنهادی مرکز پژوهش‌های مجلس برای سربازی در ایران" منتشر شده، پیشنهاد کرده که خدمت سربازی از حالت اجباری کنونی خارج شود و به دو صورت حرفه‌ای و داوطلبانه درآید.
در این گزارش آمده است: «استفاده از سربازان وظیفه برای به کارگیری تکنولوژی‌های نوین، ایده خوبی نیست. نکته شایان توجه دیگر در همین رابطه مقوله چابک سازی سازمان‌ها و نیروهای مسلح است که در بسیاری از کشورها به منظور افزایش کارآمدی نیروهای مسلح در حال انجام است و به نظر می‌رسد حرفه‌ای شدن نیروهای مسلح و اصل چابکی در قالب‌های سربازی وظیفه با شکل سنتی و قدیمی آن در تقابل است.»
مرکز مطالعات مجلس سپس خدمت نظام وظیفه در ۱۹۸ کشور جهان را بررسی کرده و آماری را منتشر کرده است که بر اساس آن در ۵۷ درصد کشورها (۱۱۲ کشور) اساسا سربازی اجباری وجود ندارد و تنها ۱۰ درصد کشورها (حدود ۲۰ کشور) خدمت نظام وظیفه اجباری بیشتر از ۱۸ ماه دارند مانند آنچه هم اکنون در ایران وجود دارد. ۸ درصد کشورها (۱۵ کشور) نیز از هر دو نوع اجباری و داوطلب استفاده می‌کنند.
سایت "خبرآنلاین" چند هفته‌ای بعد از انتشار گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در تاریخ ۱۲ شهریور گزارشی در این زمینه منتشر کرد و در آن با استناد به داده‌های آماری "موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت" از لزوم برقراری سیستم ارتش حرفه‌ای سخن گفت.
در این گزارش آمده است: «تا سال ۱۴۰۰ سالانه بیش از نیم میلیون نوزاد پسر متولد می‌شوند که ۱۸ تا ۲۵ سال بعد باید به سربازی بروند که این تعداد برای نیروهای نظامی کافی نیست.»
در این گزارش سپس به سازمان نظام وظیفه و ستاد مشترک نیروهای مسلح پیشنهاد شده "طرحی جدید برای تامین نیروهای مورد نیاز نیروهای نظامی تدوین کنند. طرحی که قابل دسترس‌ترین آنها همان سربازی حرفه‌ای است".
کمپین نه به سربازی اجباری
دو هفته پس از انتشار گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، گروه "دانشجویان و دانش‌آموختگان لیبرال ایران" به همراه "مرکز ایرانی مطالعات لیبرالیسم" کمپین "نه به سربازی اجباری" را راه‌اندازی کردند.
عبدالرضا احمدی، از موسسان این کمپین، درباره هدف راه‌اندازی آن به دویچه وله می‌گوید: «یکی از اهداف ما مطرح شدن این پرسش در جامعه است که تداوم قانون خدمت سربازی اجباری در ایران برای نزدیک به ۹ دهه، چه نتایج مثبتی با خود به همراه داشته است؟ ما می‌خواهیم با طرح این پرسش شاهد گفتگو در این حوزه بین مخالفان و موافقان لغو اجباری شدن سربازی باشیم تا از برآیند این گفتگوها گفتمان جدیدی دراین زمینه در سطح جامعه شکل بگیرد.»
آقای احمدی البته تاکید می‌کند که تنها بسط این گفتمان مد نظر این گروه نیست بلکه این کمپین در نظر دارد مقالات و یادداشت‌ها و متونی که در کشورهای دیگر مطرح و منجر به اختیاری شدن سربازی شده را ترجمه و منتشر کند و با مخاطبان در میان بگذارد و نیز با کمک گرفتن از ابزارهایی مثل متن، اینفوگرافی یا پادکست به غنی‌تر شدن این گفتمان یاری رساند.
او می‌افزاید: «متاسفانه امروز جای متونی چون یادداشت‌های "میلتون فریدمن" که یک اقتصاددان لیبرال آمریکایی و یکی از مدافعان اختیاری شدن سربازی در آمریکا بوده است یا تجربیات جامعه مدنی و بسیاری از اندیشمندان دیگر در تحقق یک خواست مدنی در فضای تئوریک ما خالی است. ما در این کمپین سعی داریم تا این خلاءها را نیز پوشش دهیم.»
عبدالرضا احمدی همچنین اظهار امیدواری می‌کند که با روی کار آمدن دولت جدید امکان طرح خواسته کمپین "نه به سربازی اجباری" با قانون‌گذاران فراهم گردد و مقدمات تغییر قانون مهیا شود.
دشواری تغییر الگوی سربازی اجباری به خدمت داوطلبانه
حسین آرین، کارشناس مسائل نظامی در لندن، در گفت‌وگو با دویچه وله به اهمیت خدمت سربازی در منطقه خاورمیانه اشاره می‌کند. او تاکید می‌کند که لغو سربازی اجباری در ایران مستلزم داشتن یک ارتش حرفه‌ای و قوی است.
او می‌گوید که در حال حاضر ۶۰ درصد نیروی زمینی ارتش و بخش بزرگی از سپاه پاسداران از سرباز تا درجه‌دار را افراد وظیفه تشکیل می‌دهند، بنابراین با حذف این نیرو در عمل ارتش خالی خواهد شد.
آقای آرین ادامه می‌دهد: «به باور من، قبل از لغو سربازی اجباری باید برنامه‌ای جامع برای ایجاد یک ارتش حرفه‌ای داشت. برای این کار باید ساختار ارتش و یگانها را تغییر داد و سطح آموزش را بالا برد. یگانها باید چابک‌تر شوند و تعداد وظیفه‌ها کمتر باشد.»
حسین آرین به نکته دیگری اشاره می‌کند و آن تامین مالی چنین برنامه‌ای است. او می‌گوید: «کسانی که خدمت سربازی اجباری می‌روند حقوق ناچیزی دریافت می‌کنند. ولی اگر قرار بر ارتش حرفه‌ای باشد، استخدام‌شدگان باید حقوق مناسبی بگیرند و زندگی‌شان آنقدر تامین باشد که جز در ارتش در جای دیگری خدمت نکنند و این مستلزم یک برنامه‌ریزی جامع و درازمدت است که ممکن است سالها طول بکشد. این روند در بریتانیا ۱۵ سال به طول انجامید.»
این کارشناس نظامی به مسئله تکنولوژی‌های نوین نظامی نیز اشاره می‌کند. او معتقد است که استفاده از این تکنولوژی‌ها به آموزش، دانش و سطح معلومات بالاتری نیاز دارد و در ایجاد یک ارتش حرفه‌ای باید به این مسئله توجه شود.
عبدالرضا احمدی، از موسسان کمپین "نه به سربازی اجباری" نیز با نکات مورد اشاره آقای آرین موافق است. او می‌گوید: «ارتش‌های حرفه‌ای و قدرتمند در دنیای امروز عمدتا به نیروی انسانی متخصص و ورزیده در حوزه‌های اطلاعاتی، فنی و رزمی نیاز دارند و چنین نیرویی یقینا با دو ماه آموزش نظامی ایجاد نمی‌شود. چطور می‌توان انتظار داشت سربازانی که غالبا در دوران سربازی، حقوقی ۵۰- ۶۰ هزار تومانی می‌گیرند و یک دوره آموزشی دو سه ماهه را می‌گذرانند از نیروهای ورزیده‌ای که سربازی برایشان منبع درآمد است و دوره‌های امنیتی و نظامی مداوم می‌گذرانند کاراتر باشند.»
در بین کشورهای منطقه، عراق از ابتدای سال ۲۰۱۳ و افغانستان، پاکستان، عربستان، امارات متحده عربی و بحرین از سال ۲۰۱۲ خدمت سربازی اجباری را حذف کرده‌اند. در ایالات متحده آمریکا نیز خدمت سربازی اختیاری است. آلمان از ژوئیه ۲۰۱۱ خدمت نظام اجباری را برای دوره صلح حذف کرده است، یعنی دیگر هیچ کس موظف به خدمت در ارتش نیست.