امیر تیمور قهرمان ملی ازبک‌ها · مصاحبه
۱۳۸۶ شهریور ۲۷, سه‌شنبه
خانم ساجیده میرزا، روزنامه نگار و صاحبنظر ازبک در گفت‌وگویی با بخش فارسی دویچه وله اظهار داشته: شخصیت‌پردازی و مطرح کردن چهره‌های تاریخی به دلیل یافتن هویت ملی و «خلا ایدئولوژی» انجام می‌گیرد. این صاحبنظر ازبک ولی معتقد است که «هویت‌یابی» مردم از طریق چهره‌های تاریخی نتوانسته است این خلا را در ازبکستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی پر کند.
دویچه وله: در کشور ازبکستان به شخصیت تاریخی امیر تیمور چگونه پرداخت می‌شود ؟
ساجیده میرزا: وقیتکه در تمام کشورهای سابق شوروی یک خلا ایدئولوژی پیدا شد، این کشورها تلاش کردند به ریشه‌های خود بنگرند، یعنی سعی کردند شخصیت‌های تاریخی را روی کار بیاورند و در اطراف این شخصیت‌ها مردم را متحد بسازند. چون وقتی که مردم در طول 70 سال به لنین اعتقاد داشتند و وقتی که معلوم شد هیچی نبوده و لنین هم یک «بلشویک خونخوار» بوده و آن ستون ایدئولوژی که اتحاد شوروی مردم را در حول و حوش آن متحد ساخته بود شکست خورد. از جمله در ازبکستان بیشتر حکومت، یعنی شخص اسلام کریموف توجه کرد به امیر تیمور. ولی باید گفت که مردم، بویژه روشنفکران ازبکستان در انتخاب امیر تیمور نظر یکسانی با حکومت نداشتند. یک مدتی بحث‌هائی در ازبکستان جریان داشتند که برخی از امیر تیمور جانبداری می‌کردند و بخش دیگری از علیشیر نوائی. بنظر من انتخاب اسلام کریموف تصادفی نبود. وی می‌خواست اشاره ای بکند به جامعه که خودش انعکاس امیر تیمور، یعنی سایه امیر تیمور در ازبکستان است و اگر شما متوجه شده باشید یک عمومیت‌هائی از نظر زورگوئی باهم دارند.
دویچه وله: پس روی این حساب مردم ازبکستان در خصوص انتخاب تیمور به عنوان شخصیت و قهرمان ملی کشورشان نظرات مختلفی دارند؟ بنظر شما آیا امیر تیمور برای ازبک‌ها یک شخصیت ملی هست؟
ساجیده میرزا: در شرایط فعلی اگر از زاویه امروز به ازبکستان نظر بیافکنیم، مردم زیاد توجه ای به شخصیت‌هائی مثل امیر تیمور ندارند، چون اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خوب نیست و خوشبین کننده نیست که مردم از زندگی آسوده ای برخوردار باشند و فکر کنند ریشه‌هایشان از کجا سرچشمه گرفته است و اینکه امیر تیمور کیست. آنها بیشتر به فکر زندگی اجتماعی خودشان هستند.
دویچه وله: ولی شما گفتید که انتخاب تیمور و یا بقول ازبک‌ها «امیر تیمور» یک انتخاب تصادفی از سوی رئیس جمهور این کشور نبوده است. آیا در ازبکستان دولت برای این شخصیت ملی برای مثال مجسمه ای می‌سازد ؟
ساجده میرزا: سئوال جالبی است. این را من اشاره کردم که انتخاب امیر تیمور، یا تیمور لنگ و یا تیمور تصادفی نبود. پس از سقوط شوروی اعتدال در جامعه وجود نداشت. مثلا نیروهای دمکراتی هم بودند که روی کار می‌آمدند و نیروهای کمونیست هم می‌خواستند قدرت قریب از دست رفته خود را حفظ کنند. یک تشنج در جامعه وجود داشت و در این خصوص از نقطه نظر کریموف مشت آهنین ضرور بود و وی شخصیتی را مطرح کرد تا مردم در اطرافش گرد آیند. کریموف تیمور را عنوان کرد که خودش از خصوصیات تیمور برخودار بود یعنی خصوصیاتی چون زورگوئی، جنگجوئی و لشکرکشی و غیره. اما شاعران و نویسندگان ازبک هم به اغراق به تعریف و تمجید امیر تیمور پرداختند. یکی از میدان‌های بزرگ کشور بنام امیر تیمور نامگذاری شده و مجسمه بزرگی نیز در آنجا نصب گشته است.
دویچه وله: آیا به غیر از تیمور شخصیت‌های تاریخی دیگری هست که ازبک‌ها هویت ملی خودشان را به ان انتصاب دهند؟
ساجده میرزا: بله، ازبک‌ها به علیشیر نوائی، بنیانگذار ادبیات کلاسیک ازبکستان، به ابوریحان بیرونی و به ابوعلی ابن سینا و تمامی شخصیت‌هائی را که البته در کشورهای همسایه هم آنها را به عنوان چهره‌های تاریخی خود می‌شناسند . مثلا در تاجیکستان هم این شخصیت‌ها را مال خود حساب می‌کنند.
دویچه وله: شما گفتید که در زمان شوروی پرداختن به این شخصیت‌ها آزاد نبوده است و پس از اینکه این کشورها مستقل شدند، دنبال هویت خود گشتند و برای یافتن این هویت به چهره‌های تاریخی، فرهنگی و ملی پرداختند. آیا این شخصیت‌هائی که آلان یافتند. مثلا تیمور و یا چهره‌های دیگر فرهنگی و علمی که شما نام آنها را ذکر کردید، آیا توانسته این «خلا هویت» را پر بکند؟
ساجیده میرزا: نه، بنظر من نتوانسته است. نه در ازبکستان و نه در تاجیکستان این خلا پر نشده است. در تاجیکستان 1100 سالگی اسماعیل سامانی تجلیل شد و بسیاری از کوچه‌ها و خیابانها به نام اسماعیل سامانی نامگذاری شد. اما این امر نتوانست در یافتن هویت به مردم کمک کند، چون متحد کردن مردم در اطراف چهره‌های تاریخی برابر با بحران‌های اقتصادی پیش می‌رفت. طبیعی است وقتی انسان شکمش گرسنه و تنش بی لباس است به فکر چهره‌های تاریخی نمی‌افتد. عقیده دیگری هم وجود دارد و آن اینکه بسیاری از مردم می‌گویند وقتی ملت هیچ پیشرفتی، هیچ گسترشی و رشدی در حال حاضر نداشته باشد، حتما می‌کوشد به ریشه‌های گذشته اش برگردد تا از این طریق خود را قانع سازد و بگوید که من خیلی قدیمی هستم و مهم نیست که من امروز در شرایط بدی قرار دارد، اما بدانید که ریشه‌های من از دوران آریائی و امیر تیمور سرچشمه می‌گیرد.
مصاحبه گر : طاهر شیرمحمدی