انسداد مرزهای ایران و اقلیم کردستان با "تصمیم مقامات امنیتی"
۱۳۹۶ مهر ۲۴, دوشنبه
فرماندار قصر شیرین و نماینده این شهر در مجلس ایران خبر بسته شدن گذرگاه زمینی "پرویز خان" در مرز ایران و اقلیم کردستان عراق را تأیید کرده‌اند.
رسانه‌های ایران نیز روز دوشنبه (۲۴ مهر/ ۱۶ اکتبر) از قول احمد محجوب، سخنگوی وزارت خارجه عراق، نقل کرده‌اند که جمهوری اسلامی گذرگاه‌های رسمی خود با اقلیم کردستان را به درخواست دولت مرکزی بغداد بسته است.
به گفته احمد محجوب، این امر در پی همه‌پرسی مناقشه‌برانگیز "استقلال" کردستان عراق و در چارچوب اقدامات بغداد برای تسلط کامل بر گذرگاه‌های مرزی و فرودگاه‌های اقلیم انجام گرفته است. طبق همین گزارش، پیش از این نیز بغداد رسما از تهران و آنکارا درخواست کرده بوده که تا هنگام تسلط کامل دولت مرکزی عراق بر گذرگاه‌های مرزی، تمام گذرگاه‌های خود را با اقلیم کردستان مسدود کنند.
تأیید، تکذیب، تأیید
روز گذشته شبکه خبری المیادین لبنان از بسته شدن مرزهای زمینی ایران به روی اقلیم کردستان به قصد "کامل کردن حلقه محاصره"ی اربیل خبر داده بود.
در پی انتشار این خبر، خبرگزاری تسنیم نزدیک به نهادهای امنیتی ایران، بدون استناد به دیگر خبرگزاری‌ها و همچون امری مسلم، از بستن مرز زمینی "باشماق"، گذرگاه رسمی ایران به اقلیم کردستان در نزدیکی مریوان، "با توجه به تحولات" این منطقه خبر داد.
اما بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، به فاصله کوتاهی ضمن تکذیب این خبر اعلام کرد که پس از بسته شدن مرز هوایی ایران به روی اقلیم کردستان، تحول جدیدی در رابطه با شرایط مرزی ایران و اقلیم رخ نداده است.
انتشار خبر بسته شدن گذرگاه‌های مرزی ایران به روی اقلیم کردستان و سپس تکذیب آن توسط وزارت خارجه جمهوری اسلامی، هم‌زمان بود با سفر قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس (بازوی برون‌مرزی سپاه پاسداران)، ابتدا به سلیمانیه و سپس به اربیل، مرکز اقلیم کردستان عراق، برای گفت‌وگو با رهبران کرد.
گفته شده بود که سرلشکر سلیمانی قصد داشته با مقام‌های اقلیم درباره بحران رو به گسترش میان آنان و دولت مرکزی که در پی همه‌پرسی استقلال کردستان عراق اوج گرفته است، گفت‌وگو کند.
ارتباط میان سفر قاسم سلیمانی به اربیل با انتشار خبر انسداد مرزهای رسمی ایران به روی اقلیم و به‌خصوص تکذیب آن توسط دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی، روشن نیست. ایران اما بارها تأکید کرده که از تمام تدابیر لازم برای اعمال فشار بر رهبران اقلیم در جهت لغو "همه‌پرسی استقلال" استفاده خواهد کرد. رسانه‌ها حدود یک ماه پیش حتی خبر داده بودند که فرمانده سپاه قدس مستقیما رهبران اقلیم را با اهرم فشار شبه‌نظامیان شیعه‌ی "حشد شعبی" تهدید کرده است.
اما یک روز پس از تکذیب خبر "انسداد گذرگاه‌های مرزی" توسط سخنگوی وزارت خارجه ایران، فرامرز اکبری، فرماندار قصر شیرین، از انسداد گذرگاه مرزی "پرویز خان" خبر داده و گفته است: «مرز پرویزخان مرز رسمی بین ایران و عراق است و احتمالا تا زمانی که نیروهای دولت مرکزی جایگزین نیروهای اقلیم کردستان شده و در این مرز مستقر شوند، موقتا تعطیل خواهد بود».
"حسب تصمیم مقامات امنیتی" ایران
فرماندار قصرشیرین به‌رغم تکذیب وزارت خارجه ایران، گفته است: «مرز رسمی "پرویزخان" از روز گذشته (۲۳ مهر) موقتا تعطیل شده و مبادلات تجاری، صادرات، واردات و تردد مسافر و تجار از طریق این مرز صورت نمی‌گیرد».
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
فرامرز اکبری ضمن تأکید بر این که مرز پرویزخان "با درخواست دولت مرکزی عراق" بسته شده، دلیل این اقدام را، بدون روشن کردن زمان بازگشایی آن، "مناقشات داخلی بین دولت مرکزی و اقلیم کردستان عراق" عنوان کرده است. فرماندار قصر شیرین همچنین افزوده است: «تا زمانی که مرز پرویزخان بسته است، مرز خسروی جایگزین این مرز خواهد بود و مبادلات از طریق مرز خسروی انجام می‌شود».
فرهاد تجری، نماینده قصر شیرین، سرپل ذهاب و گیلان‌غرب در مجلس، نیز ضمن تأیید اظهارات فرماندار قصرشیرین، به خبرگزاری ایلنا گفته است که گذرگاه مرزی پرویزخان "پیرو درخواست دولت مرکزی عراق و حسب تصمیم مقامات امنیتی کشورمان" مسدود شده است.
بستن "پرویزخان" در راستای انسداد "باشماق"
فرهاد تجری همچنین در مورد ارتباط بستن گذرگاه "پرویزخان" با بستن مرز "باشماق" که توسط سخنگوی وزارت خارجه ایران تکذیب شده بود، گفته است: «قاعدتا این تصمیمات به یکدیگر مربوط هستند».
نماینده قصر شیرین با اشاره به این که "ممکن است مردم منطقه به‌صورت مقطعی متضرر شوند"، "تشخیص مسئولان" را برای همه "لازم‌الاجرا" دانسته است. او در عین حال تصریح کرده که انتظار مردم "مقطعی و موقت" بودن چنین تصمیمی است.
مرز "پرویزخان" واقع در نزدیکی شهرستان قصر شیرین در استان کرمانشاه، یکی از سه گذرگاه ارتباطی ایران و اقلیم کردستان است.
علاوه بر وزارت خارجه عراق، برخی مقام‌های اقلیم کردستان عراق نیز اقدام ایران در بستن مرزهای زمینی خود با آن اقلیم را تأیید کرده‌اند. سامال عبدالرحمن، مدیرکل گمرک اقلیم کردستان عراق، پیش‌تر گفته بود که ایران سه گذرگاه رسمی خود با اقلیم را بسته است. او البته به رسانه‌های اقلیم گفته بود که احتمال دارد انسداد موقت و ۴۸ ساعته باشد.
توافقی سه‌جانبه؟
رسانه‌های کردی از قول ناظم دباغ، نماینده دولت اقلیم کردستان عراق در ایران نیز نقل کرده‌اند که مقام‌های ایرانی او را در جریان بستن گذرگاه‌های مرزی گذاشته‌اند. طبق همین گزارش‌ها، مقام‌های ایرانی به دباغ گفته‌اند که بستن مرزها "در چارچوب توافق ایران، ترکیه و عراق" صورت گرفته است.
ایران پیش‌تر نیز به شکل موقت به بستن گذرگاه‌های رسمی خود با اقلیم کردستان اقدام کرده بود. یکی از این موارد به رزمایش مشترکی بازمی‌گردد که جمهوری اسلامی دو هفته پیش برای نخستین بار در دوران حیات‌اش با ارتش عراق در مرزهای ایران و اقلیم کردستان برگزار کرده بود.
هم‌زمان با این رزمایش مشترک، خبرگزاری‌های داخلی ایران از ورود یک هیأت ۲۰۰ نفره‌ی عراقی به ایران با مأموریتِ در دست گرفتن کنترل گذرگاه‌های تمرچین، پرویزخان و باشماق خبر داده بودند؛ سه گذرگاهی که کنترل‌شان در آن سوی مرز در اختیار پیشمرگه‌های کرد است.
برخی رسانه‌های اقلیم کردستان بستن مرزهای رسمی ایران را با دخالت سپاه پاسداران و احتمال حمله شبه‌نظامیان شیعه‌ی مورد حمایت ایران به کرکوک مرتبط دانسته‌اند.
مقام‌های امنیتی اقلیم کردستان روز گذشته از حضور نیروهای سپاه پاسداران در کنار ارتش عراق و شبه‌نظامیان شیعه این کشور، برای مقابله احتمالی با پیشمرگه‌های کرد خبر داده بودند. یکی از فرماندهان نیروی پیشمرگه گفته بود که دولت عراق و حشد شعبی "تنها نیستند" و «بر اساس اطلاعات صد درصد موثق ما، نیروهای سپاه پاسداران ایران هم در میان آنها هستند».
ایران در مجموع از طریق ۷ گذرگاه مرزی رسمی (تمرچین، باشماق، پرویزخان، خسروی، مهران، چذابه و شلمچه) با همسایه غربی خود مرتبط است. از این میان ۳ گذرگاه رسمی اول، ایران را با شمال عراق و خاک اقلیم کردستان پیوند می‌دهند.
تمرچین (حاج عمران)
تمرچین یا حاج عمران، شمالی‌ترین گذرگاه مرزی ایران و اقلیم کردستان عراق، در نزدیکی شهر کردنشین پیرانشهر در استان آذربایجان غربی قرار دارد. کارکرد این گذرگاه بیشتر در عرصه‌های تجاری و گردشگری است. ساکنان مناطق اطراف این گذرگاه عمدتا سنی‌مذهب‌اند. این گذرگاه در آن‌سوی مرز به اربیل، مرکز اقلیم کردستان عراق، منتهی می‌شود و به شکل سنتی زیر نفوذ کردهای طایفه بارزانی است. پیشمرگه‌های وابسته به حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی، کنترل آن سوی مرز این گذرگاه را در دست دارند.
باشماق (باشماخ)
گذرگاه مرزی باشماق یا باشماخ در نزدیکی مریوان در استان کردستان قرار دارد. این گذرگاه در آن سوی مرز به سلیمانیه می‌رسد. اهمیت این گذرگاه پرتردد نیز بیشتر به خاطر مبادلات تجاری و گردشگری است. آن سوی مرز باشماق از لحاظ سنتی جزو مناطق تحت نفوذ اتحادیه میهنی است که به نام رهبر فقیدش جلال طالبانی شناخته می‌شود.
پرویزخان
گذرگاه رسمی پرویزخان واقع در شمال قصرشیرین در استان کرمانشاه، ایران را به جنوبی‌ترین مناطق اقلیم کردستان وصل می‌کند. شهروندان ایران می‌توانند با خودروی شخصی از این مرز بگذرند و بدون نیاز به دریافت ویزا وارد خاک کردستان عراق شوند و به شهرهای اقلیم سفر کنند.
"جایگزین" پرویزخان
مرز خسروی همان گذرگاهی است که، به گفته فرماندار قصرشیرین، قرار است موقتا جایگزین "پرویزخان" شود. مرز خسروی در شهرستان قصرشیرین واقع شده و هم‌مرز با استان دیاله عراق است. جاده‌ای ترانزیتی این مرز رسمی و بین‌المللی ایران و عراق را به بغداد مرتبط می‌کند. علاوه بر صادرات رسمی ایران به عراق، زائران ایرانی برای رفتن به سامره، کربلا و نجف از این گذرگاه هم استفاده می‌کنند.
اما مهم‌ترین مسیر زائران ایرانی برای سفرهای زیارتی به‌خصوص به کربلا و نجف، گذرگاه مهران در استان ایلام است.
کنترل گذرگاه مرزی مهران، در کنار دو گذرگاه دیگر چذابه (در نزدیکی شهرستان دشت‌آزادگان استان خوزستان) و شلمچه (در نزدیکی خرمشهر در استان خوزستان) در اختیار دولت مرکزی عراق است.
به گزارش منابع داخلی ایران، صادرات کالاهای ایرانی به کردستان عراق تا پیش از سال ۲۰۱۴ میلادی سالانه به ۸ میلیارد دلار می‌رسیده، اما این رقم در حال حاضر با کاهشی شدید به حجم کماکان چشمگیر ۴ تا ۵ میلیارد دلار می‌رسد.
بخش عمده‌ای از این حجم بالای مبادلات از طریق گذرگاه‌های زمینی انجام می‌گیرد. البته تا پیش از "همه‌پرسی استقلال" قرار بوده دفاتری تجاری نیز در اربیل و تهران گشوده شود و روابط تجاری دوجانبه افزایش یابند.