ایاصوفیه؛ مسجد، کلیسا یا موزه؟ در انتظار حکم دادگاه

هرکس که گذارش به استانبول افتاده باشد، حتی برای کار، قطعا پایش به ایاصوفیه هم رسیده، ساختمانی گنبدی شکل، زیبا و باشکوه در قاب چهار مناره، بر زمینی سبز و پوشیده از درخت.

"ایاصوفیه" و یا به زبان یونانی "حکمت مقدس" در سال ۵۳۷ میلادی در زمان امپراطوری بیزانس بنا شد و در آن زمان عنوان بزرگترین کلیسای مسیحیت را از آن خود کرد.

با تصرف کنستانتین (استانبول کنونی) از سوی امپراطوری عثمانی در سال ۱۴۵۳ میلادی، این بنای زیبا به مسجد تبدیل شد. آتاتورک، پدر ترکیه نوین، در سال ۱۹۳۴ ایاصوفیه را تبدیل به موزه و آن را به عنوان میراث فرهنگی در یونسکو به ثبت رسانید.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

حالا رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور اسلامگرای ترکیه قصد دارد دوباره این بنای تاریخی را به مسجد تبدیل کند. دادگاهی در ترکیه از امروز پنج‌شنبه ۱۲ تیر قرار است در این باره تصمیم بگیرد.

اردوغان در ماه مه، در میانه بحران کرونا، درست زمانی که ترکیه درگیر مسائلی چون فشار اقتصادی ناشی از کرونا، فشارهای داخلی و مشکلات با اروپا و امریکا بر سر موضوع پناهجویان و دخالت در سوریه و یمن است به یکباره این موضوع را در دستور کار قرار داد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

اسلامیست‌های بنیادگرا از خیلی وقت پیش خواهان تغییر کاربری ایاصوفیه به مسجد بوده‌اند. این گروه ایاصوفیه را نمادی از پیروزی اسلام بر مسیحیت می‌دانند. این نوع نگرش، طبعا احساسات ارتدوکس‌ها و دو کشور نماد آنها یعنی  یونان و روسیه را تحریک می‌کند. ارتدوکس‌های مسیحی، ایاصوفیه را مهمترین کلیسای کاتدرال (جامع) خود می‌دانند.

اسقف اعظم کلیسای ارتدوکس استانبول، بارتولوموس اول، گفته است: «تغییر کاربری احتمالی [ایاصوفیه] به مسجد میلیونها مسیحی در سراسر دنیا را علیه اسلام بر می‌انگیزاند.»

این در حالی است که این بنای نمادین سالیانه ۳۰ میلیون یورو برای دولت ترکیه درآمدزایی دارد.

منتقدان دولت ترکیه می‌گویند که اردوغان هروقت در سیاست داخلی زیر فشار قرار می‌گیرد از کارت ایاصوفیه استفاده می‌کند تا هم دل اسلام‌گراها را به دست آورد و هم ناسیونالیست‌های افراطی را.

در حال حاضر نیز اقتصاد ترکیه زیر فشار ناشی از بحران کرونا قرار دارد و در آخرین نظرسنجی‌ها حزب حاکم عدالت و توسعه به رهبری اردوغان تنها ۳۰ درصد آرا را به دست آورده است. در چنین اوضاعی در روز ۳۰ مه سالروز اشغال کنستانتین (استانبول) توسط امپراطوری عثمانی، اردوغان کارتش را دوباره رو کرده: یک امام در ایاصوفیه نماز می‌خواند در حالی که کنار او بالاترین مقام دولت ترکیه دستها را به آسمان برده است و این تصویر بر روی صفحات بزرگ نمایش در همه جا پخش می‌شود.

به عقیده منتقدان،  دستگاه قضایی حالا باید تصمیمی بگیرد که مطابق با خواست رهبری سیاسی ترکیه باشد و در عین حال مسئولیتی متوجه این رهبری نکند.

تصمیمی که هر دو طرف را خشنود کند؟

برخی ناظران می‌گویند که با توجه به نیاز ترکیه به وام و اعتبارات خارجی برای مهار بحران اقتصادی جاری، دولت اردوغان نگران است که بانک‌های بین‌المللی  متاثر از فشار کشورهای مخالف تبدیل ایاصوفیه به مسجد، در اعظای وام و تسهیلات مالی موضعی منفی اتخاذ کنند. از این رو انداختن مسئولیت تبدیل اباصوفیه به گردن قوه قضائیه شاید مفری برای رهایی از چنین فشاری باشد.

فرانک روندهاوزن، مفسر روزنامه برلینر سایتونگ نوشته است که  تصمیمی که دادگاه درباره تغییر کاربری ایاصوفیه می‌گیرد، می‌تواند به این بستگی داشته باشد که چه چیزی برای اردوغان مهمتر است: خروش و جوشش در سیاست داخلی یا آرامش در سیاست خارجی.

به عقیده او این احتمال هم وجود دارد که دادگاه رأی دهد که ایاصوفیه به عنوان موزه باقی بماند اما در برخی مواقع و بسته به شرایط خاص به عنوان مسجد برای برپایی نماز استفاده شود. در این صورت و اگر اجازه داده شود که گاه گداری نیز از این بنا به عنوان کلیسا و برای برپایی مراسم دینی مسیحی استفاده شود آن وقت کلیسای ارتدوکس و نیز اسقف اعظم کلیسای ارتدوکس استانبول، بارتولوموس اول هم با این توافق راضی و خشنود خواهند بود.

بنا بر داده‌های رسانه‌های ترکیه، اردوغان در اوایل ماه میلادی گذشته (ژوئن) در جلسه رهبری حزب حاکم عدالت و توسعه گفته است که باید یک توجیه حقوقی برای تبدیل دوباره ایاصوفیه به مسجد پیدا کنیم. در همین راستا دادگاه عالی اداری ترکیه رسیدگی به "شکایت یک آموزگار بازنشسته " را شروع کرده که در آن خواست لغو فرمان ۲۴ نوامبر ۱۹۳۴ آتاتورک در زمینه تبدیل ایاصوفیه از مسجد به موزه، تقاضا شده است.

انتظار می‌رود که حکم دادگاه تا قبل از ۱۵ ژوئیه صادر شود و تبدیل اباصوفیه به مسجد بر اساس این حکم، روز  ۱۵ ژوئیه به اجرا گذاشته شود،  روز سالگرد کودتای ۲۰۱۶ بخشی از ارتش علیه اردوغان.