ایرانیان در برابر حکومت: «از بردباری اندوهناک تا خصومت عمیق»

یکی از ویراستاران هفته نامه‌ی «نیشن» (Nation) در آمریکا که به همراه هیأتی وابسته به یک سازمان صلح‌طلب مذهبی به ایران سفر کرده، این هفته درباره‌ی دیدارهای خود با مقامات ایرانی گزارشی منتشر کرده است (نیشن، تاریخ روی جلد ۱۹مه). مهماندار این گروه صلح‌طلب در تهران، سازمان دولتی «مرکز گفتگوی ادیان» بوده است. در این گزارش از روحیه‌ی منفعل مردم صحبت به میان می‌آید و گفته می‌شود بسیاری از کسانی که در انتخابات مجلس اسلامی شرکت کردند از روی ناچاری و به خاطر آنکه بعداً دچار مشکل شغلی نشوند به پای صندوق رأی رفتند. مـُهری که به هنگام رأی بر کارتهای شناسایی زده می‌شود نشانگر شرکت شهروندان است.

خبرنگار هفته‌ی نامه نیشن می‌نویسد اگر بخواهیم بدانیم قدرت واقعی و بودجه در ایران در دست چه نهادهایی قرار دارد، کافی است که به مرکز تحقیقاتی دارالحدیث در شهر قم سری بزنیم. این تشکیلات عریض و طویل ، به یمن جنب و جوش تعداد زیادی روحانی و پژوهشگر دینی فعال است ــ پژوهشگرانی که با عشق و علاقه در محیطی مدرن به کمک دستگاه‌های کامپیوتر و یک کتابخانه‌ی عظیم به جمع آوری آراء عالمان قرون وسطا مشغولند تا آنها را به شکل مجموعه‌هایی به زبانهای فارسی، اردو، و عربی منتشر کنند.

سرپرست دارالحدیث آیت‌الله محمد محمدی ری‌شهری است که با عینک بی‌قاب و لنزهای قطور و عمامه‌ی سپید، در اتاق بزرگ کنفرانس، مراجعان را می‌پذیرد. این روحانی دانشمند و لاغراندام همان کسی است که گفته می‌شود در نخستین سالهای پس از انقلاب، در مقام وزیر اطلاعات بر سرکوب‌ها و اعدام‌های فوری نظارت می‌کرد. امروز او یکی از اعضای مجلس خبرگان و رئیس یک بنیاد مذهبی بزرگ در تهران است. آقای ری‌شهری که در میان شش روحانی و تنی چند از کارمندان‌اش نشسته، بی‌هیچ تردیدی اعلام می‌کند، «اسلام دین منطق، اخلاق، و عدالت است.»

آیت‌الله ری‌شهری بر امور زائران مکه، کربلا، و نجف نیز نظارت دارد. او می‌گوید، «شما باید توجه داشته باشید که دولت عراق دولتی است که حمایت آنرا ما به عهده داریم.» بنا به گزارش نیشن، با توجه به تجارب آیت‌الله ری‌شهری، محتمل است که در میان هزاران زائر نجف و کربلا، زائرانی هم باشند که علاوه بر امر ثواب زیارت به خدمات رسمی دیگری نیز گمارده شده باشند.

در ملاقات با حجت‌الاسلام محمد مهدوی یکی از مشاوران ارشد آیت‌الله ری‌شهری، گزارشگر نیشن خواهان آن است که بداند چگونه آقای ری‌شهری از عدالت سخن می‌گوید در حالیکه دانشجویان معترض از خوابگاه به بیرون پرتاب می‌گردند و سیاستمداران لیبرالی چون داریوش فروهر و همسرش با کارد سلاخی می‌شوند. حجت الاسلام مهدوی، ضمن صرف ناهار (چلوکباب با ماست) با متانت توضیح می‌دهد، «توطئه‌هایی در جریان است، جاسوسانی به فعالیت مشغولند؛ و البته ما بعضی اوقات چاره‌ای نداریم جز اینکه علیه معترضان به اقدامات شدید متوسل شویم.» آقای مهدوی توضیح می‌دهد که ایالات متحده می‌خواهد با حمایت از جدایی‌طلبان بلوچستان، کردستان، و خوزستان، ایران را تجزیه کند.

محمدحسین صفار هرندی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگو با گزارشگر نیشن آرام و با لبخند توضیح می‌دهد، «راه حل مشکلات جهان در نزدیکی بیشتر به دین است.» آقای صفار هرندی معتقد است رسانه‌ها در ایران آزادند به شرطی که به شیرازه‌ی جامعه لطمه نزده و به عقاید دینی و رهبران سیاسی توهین نکنند. علی‌اکبر رضایی و دکتر سیدکاظم سجادپور، دو تن از پژوهشگران ستاد فکری «انستیتوی مطالعات سیاسی و بین‌المللی» در وزارت امور خارجه، از نزدیک حرکات دولت آمریکا و جریان انتخابات ریاست جمهوری در این کشور را مطالعه می‌کنند. آنها نگرانی خود را از احتمال ایجاد تنش از سوی کاخ سفید به قصد یاری به نامزد حزب جمهوری خواه جان مک کین ابراز می‌دارند.

در «مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها»، در اتاقی با سقف بلند، خبرنگار هفته نامه‌ی نیشن پای صحبت محمد خاتمی بنیانگذار این مرکز می‌نشیند که در عبا و عمامه‌ی سیاه و کفش راحتی، در کنار مشاورش صادق خرازی پا روی پا انداخته و از تجربهء اصلاحات سخن می‌گوید. آقای خاتمی به بهبود روابط با ایالات متحده امید دارد اما کارشکنی‌های دولت جورج بوش را مانع اصلی تحقق این هدف می‌پندارد. آقای خاتمی در مورد آینده‌ی اصلاحات می‌گوید، «راهی که ما انتخاب کرده‌ایم راه درست است. من بدبین نیستم.»

گزارشگر هفته نامه نیشن که از جمله در شهرهای تهران، اصفهان، قم، شیراز، و کاشان با دهها تن از مردم عادی بحث و گفتگو کرده از بدبینی بالاتفاق آنان یاد می‌کند و از روحیاتی که میان «بردباری اندوهناک تا خصومت عمیق» در نوسان است.

عبدی کلانتری ـ برای دویچه وله از نیویورک