ایران و افغانستان، از دوستی به دشمنی؟
۱۳۸۹ بهمن ۹, شنبه
در روزهای گذشته ایران به بیش از دو هزار تانکر حاوی مواد سوختی اجازه‌ی ورود به خاک افغانستان را نداد. مقامات ايران گفتند، سوخت اين تانکرها از سوی نيروهای آمريکايی و ناتو مورد استفاده قرارمی‌گيرد.
متوقف کردن تانکرهای مواد سوختی سبب افزایش قیمت مواد نفتی و کرایه تاکسی‌ها در افغانستان شد. درنتیجه تظاهراتی نیز درمقابل سفارت ایران در کابل برگزار گردید که به احضار سفیر افغانستان در تهران به وزارت امور خارجه‌ی ایران انجامید. اتاق بازرگانی افغانستان نیز تهدید کرد، روابط تجاری خود را با ایران متوقف کند. اعتراض‌ها و بحران روابط ایران و افغانستان همچنان ادامه دارد.
ریشه‌ی مشکلات در کجاست؟
از نظر جعفر رسولی کارشناس ارشد روابط بین‌الملل و مشاور سابق در دفتر ریاست جمهوری افغانستان، ریشه‌ی مشکلات و اختلافات کنونی ایران و افغانستان را باید در مناسبات ایران با غرب جست.
آقای رسولی که سال‌ها در ایران زندگی کرده و با مسائل ایران نیز آشنایی دارد، به دویچه‌وله می‌گوید: «همه‌ی این مشکلات با تشدید تحریم سازمان ملل متحد علیه ایران آغاز شد. ایران خواست به دولت‌های غربی نشان دهد که این کشور نیز ابزارهایی در دست دارد و از آن می‌تواند استفاده کند. من معتقدم ایرانی‌ها نتیجه‌ای برعکس گرفتند، زیرا برای ایران ضرورت دارد با کشورهای پیرامون خود بخصوص افغانستان رابطه‌ی دوستانه داشته باشد.»
رسولی نتیجه می‌گیرد، اقدام ایران ناخواسته به نفع غربی‌ها تمام شد. زیرا غربی‌ها همیشه ادعا داشتند، ایران قصد بی‌ثباتی افغانستان را دارد.
«قرارداد گازی تاپی باعث خشم ایران شد»
احمد سیدی، دیپلمات پیشین افغانستان در ایران و پاکستان نیز معتقد است که مشکلات پدید آمده بین افغانستان و ایران "ریشه بیرونی" دارد. اما وی در گفتگو با دویچه‌وله به عوامل اقتصادی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «ایران و آمریکا روابط خوبی ندارند و ایران فشار می‌آورد تا اذهان مردم افغانستان علیه آمریکا برانگیخته شود. انگیزه‌ی دیگر قرارداد گازی ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند معروف به "تاپی" است که به‌جای خط لوله‌ی گازی صلح ایران مطرح شد.»
این دیپلمات سابق افغانستان به مخالفت آمریکایی‌ها با صدور گاز ایران از طریق پاکستان به هند اشاره می‌کند و نتیجه می‌گیرد: «ایران از این مسئله ناخشنود است و ممنوع شدن ورود تانکرها به افغانستان پس از امضای این قرارداد انجام گرفت.»
آقای سیدی می‌افزاید، مردم افغانستان از ایران آزرده شده‌اند و سیاست این کشوردر قبال افغانستان را نادرست می‌دانند. وی خاک افغانستان را به صفحه‌ی شطرنجی تشبیه می‌کند که قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای روی آن زورآزمایی می‌کنند.
پروژه ایرانی بانک مشترک و آموزش نیروهای پلیس
دکتر رمضان بشردوست، نماینده‌ی مجلس افغانستان در رابطه با بحران موجود در روابط ایران و افغانستان به عوامل دیگری هم اشاره می‌کند. وی در این رابطه به دویچه‌وله می‌گوید: «ایرانی‌ها از مقام‌های افغان خواستند بانک مشترکی افتتاح کنند که دولت افغانستان زیر بار آن نرفت. ایرانی‌ها پلیس افغانستان را خواستند آموزش دهند و این پیشنهاد ایران از سوی نیروهای غربی رد شد.»
از نظر رمضان بشردوست این مسائل نیز سبب تنش در مناسبات دو کشور شده است. این نماینده مجلس افغانستان درباره‌ی حل مشکل مناسبات ایران و افغانستان نیزمی‌گوید: «مشکل ایران و افغانستان زمانی حل خواهد شد که ایران از نفوذ و دخالت در امور داخلی افغانستان دست بردارد.»
«سفیر هفته‌ای یکبار به دفتر می‌آمد»
"نفوذ ایران" در کابینه‌ی دولت افغانستان را رسول جعفری که پنج سال در دفتر ریاست جمهوری این کشورمشغول بکار بوده، نیز تائید می‌کند. وی در این رابطه می‌گوید: «ما هر هفته شاهد رفت و آمد سفیر ایران به دفتر ریاست جمهوری بودیم. ایران نفوذ چشمگیری در افغانستان دارد اما اکنون این نفوذ با خطر مواجه شده است. زمانی که من در ریاست جمهوری خدمت می‌کردم دولت افغانستان تلاش زیادی می‌کرد روابط صمیمانه‌ای با ایران داشته باشد و به این دلیل زیر فشار بود، اما مقاومت می‌کرد. حالا مردم متضرر شده، دولت افغانستان تحت فشار قرار گرفته و کرزای دیگر مثل گذشته دوستی با ایران را ادامه نخواهد داد.»
تصفیه حساب ایرانی‌ها با غرب در افغانستان
جعفر رسولی، کارشناس ارشد روابط بین‌الملل و مشاور سابق دفترریاست جمهوری افغانستان پیش‌بینی می‌کند، حجم روابط افغانستان با ایران به حداقل خواهد رسید و صدای مخالفان توسعه رابطه ایران با افغانستان نیز رساتر خواهد شد.
وی می‌افزاید: «اقداماتی که ایرانیان انجام دادند به رابطه‌ی دو کشور صدمه زد. به نفع ایران هست که در مرزهای شرقی خود ثبات داشته باشد و مبارزه با مواد مخدر صورت بگیرد. افغانستان هم زمانی‌که با همسایه قدرتمند شرقی خود پاکستان مشکل دارد، علاقه ندارد و به سود منافع ملی این کشورهم نیست با همسایه قدرتمند غربی خود ایران درگیر مجادلات و تنش‌های گوناگون شود. در هر دو کشور واقع‌بینی هست، اما اقدامات کنونی ایران این‌موضوع را تحت تاثیر قرارداده است.»
راه برون‌رفت از بحران؟
جعفر رسولی در خصوص راه برون‌رفت از بحران روابط ایران و افغانستان نیز می‌گوید: «ایرانی‌ها ضرورتی ندارد با غربی‌ها درافغانستان تصفیه حساب کنند. ما وضعیت ایران را درک می‌کنیم که از ناحیه غرب و آمریکا تحت فشار است اما برگ برنده و کارت بازی در اختیار ایران نیست که از آن در افغانستان استقاده بکند. به نفع ایران است که همسایگان را راضی نگهدارد و کاری نکنند که افغانستان و کشورهای همسایه را به طرف غرب سوق دهند. از سوی دیگر افغانستان نیز نباید جبهه جدیدی در مرزهای غربی خود باز کند.»
احمد سیدی، دیپلمات پیشین افغانستان راه حل بحران موجود بین دو کشور همسایه را تجدید نظردر سیاست ایران در قبال افغانستان می‌داند.
کارشناسان افغانی در گفتگو با دویچه‌وله همچنین تاکید می‌کنند، با تشدید تحریم‌ها علیه ایران، مناسبات ایران با افغانستان بحرانی شده و افغانستان عملا به «میدانی برای مناقشه آمریکا و ایران» تبدیل گشته است. آنها سیاست کنونی ایران را نادرست تحلیل کردند و برای برون‌رفت از این بحران، تغییر سیاست ایران در قبال افغانستان را مطرح کردند.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: داود خدابخش