بازگشت "مغزهای فراری" به آلمان
۱۳۹۲ اسفند ۱۲, دوشنبه
ایالات متحده‌ی آمریکا، کانادا و بریتانیای کبیر از جمله کشورهایی هستند که اغلب مغزهای جهان را به خود جلب می‌کنند. نگاهی به فهرست برندگان جوایز نوبل در رشته‌های علمی، شاهد این ادعاست.
البته در میان این پژوهش‌گران تراز اول، اغلب نام محققان آلمانی یا آلمانی‌تبار نیز دیده می‌شود. اینان ولی دانشمندان برجسته‌‌ای هستند که به خاطر شرایط نامساعد تحقیق در کشور خود، ترجیح داده‌اند به دنیای دانش در کشوری دیگر خدمت کنند.
جذب مغزها
اغلب پژوهش‌گران آلمانی که هم‌اکنون در کشورهای دیگر غربی مشغول کارند، در چارچوب "برنامه‌های تبادل محقق" به این کشورها سفر کرده‌اند و به دلیل برخورداری از امکانات بیشتر، همان‌جا ماندگار شده‌اند.
بیشتر برندگان آلمانی جوایز نوبل در ۲۰ سال گذشته، اکنون در آمریکا و در دانشگاه‌های هاروارد، ییل، استنفورد یا کلمبیا تحقیق می‌کنند. شرایط مناسب پژوهش در این کشور، نه تنها آلمانی‌ها، بلکه مغزهای کشورهایی آسیایی و آمریکای لاتین‌را نیز به خود جذب می‌کند.
بر اساس آمار "کمیسیون کارشناسی حمایت از پژوهش و ابداع"، میان سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۱، بیش از ۲۳ هزار محقق، آلمان را ترک کرده‌اند و تنها ۱۹ هزار پژوهش‌گر، برای ادامه‌ی تحقیق در این کشور ساکن‌شده‌اند.
یورگن مینک، مدیر "نهاد تحقیقاتی هلمهولتس"، در این رابطه می‌گوید: «این آمار هر چند درست است، ولی به‌روز نیست.» به گفته‌ی وی، آلمان در ۱۰ سال گذشته برای جذب مغزها و بازگشت محققان برجسته‌ی خود، طرح‌های موثری پیاده کرده است و این کشور اکنون به عنوان "مهد تحقیق"، در میان دانشمندان شهرت دارد.
سرمایه‌گذاری‌های کلان
تامین بودجه‌ی تحقیقی ۱۱ دانشگاه در آلمان که در چارچوب "برنامه‌ی ابداع‌های تراز اول" صورت گرفته، از جمله‌ی این اقدامات است. این مراکز آموزشی و تحقیقی نه تنها به عنوان "دانشگاه نخبگان" دست یافته‌اند، بلکه از میلیون‌ها یورو حمایت مالی نیز برخوردار شده‌اند.
به گفته‌ی یوهانا وانکا، وزیر امور تحقیق و پژوهش آلمان: «این نتایج نشان می‌دهند که آلمان به عنوان کشوری که به‌طور روزافزون قدرت جذب دانشمندان، کارشناسان و دانش‌جویان را دارد و می‌تواند مغزهای نخبه را به خود جلب کند، در جهان شناخته شده است.»
یوهانا وانکا به عنوان مثال از بازگشت توماس زودهوف، پژوهش‌گر آلمانی برنده‌ی جایزه‌ی نوبل در سال ۲۰۱۳ خبر می‌دهد که قرار است به عنوان "کارشناس مهمان" در "انستیتوی تحقیقات درمانی" برلین مشغول کار شود.
آغاز راه
با وجود این اقدامات تسهیل‌کننده و سرمایه‌گذاری‌های کلان، هنوز اغلب پژوهش‌گران برجسته‌ی جهان ترجیح می‌دهند به کشورهای آمریکا، بریتانیای کبیر، کانادا، سویس یا دانمارک مهاجرت کنند و در این کشورها به کارهای پژوهشی خود ادامه دهند.
وزیر امور تحقیق و پژوهش آلمان، دلیل این امر را استفاده از زبان انگلیسی برای تبادل اطلاعات و تجربیات تحقیقی در این کشورها می‌داند. در این رابطه آلمان، هنوز در ابتدای راه است.
یوهانا وانکا، هم چنین در نظر دارد، از مشکلات ناشی از "نظم کاغذبازی" در آلمان بکاهد و شرایط مندرج در قراردادهای کاری را بهبود بخشد.
او به عنوان مثال، از قراردادهای ۶ ماهه‌ی تحقیق در آلمان نام می‌برد و آن را ناموثر می‌خواند: «به چه انگیزه‌ای اصولا باید یک پژوهش‌گر برای مدت ۶ ماه به هایدلبرگ یا هامبورگ بیاید تا تحقیق کند؟ آن هم با تمام اعضای خانواده؟»