1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

بانک‌های اسلامی، برنده بحران مالی

PB / MM۱۳۸۸ فروردین ۱۹, چهارشنبه

بانک‌های اسلامی تا کنون تا حد زیادی از بحران مالی در امان مانده‌اند. بدلیل این​که در این نوع بانکداری بهره بانکی به معنای غربی آن وجود ندارد و به اعتقاد برخی کارشناسان، شفافیت و اطمینان بیشتری در معاملات آنها وجود دارد.

https://p.dw.com/p/HT4v
یک بانک اسلامی در دبی
یک بانک اسلامی در دبیعکس: AP

دیوید برزی‌علی، کارشناس بانکداری اسلامی، معتقد است که بانک‌های اسلامی از بحران مالی جهانی آسیب دیده‌اند اما نه به شدت بانک‌های غربی. دلیل این ایمنی نسبی، گونه‌ای از بانکداری است که تفاوتی اساسی با نحوه فعالیت بانک‌های غربی دارد. این نوع تجارت که ریشه در باورهای مسلمانان و کتاب آسمانی آنان، قرآن دارد، بر پایه تجارت بدون سود بانکی (به معنای ربا) استوار است.

البته برداشت‌های متفاوتی در این مورد وجود دارد که آیا اسلام هرگونه سودی را حرام می‌داند یا تنها نوع خاصی از آن​را. برخی "سود" را در صورتی ممنوع می‌دانند که معادل "نزول" باشد. به اعتقاد این دسته، در زمان حیات پیامبر اسلام سود ۱۰۰ یا ۲۰۰ درصد (دو برابر) رایج بوده است و او تنها این نوع "نزول" را غیرمجاز دانسته است.

برخی نیز در مقابل بر این عقیده‌اند که باید به مفاهیم قرآن، جزء به جزء عمل کرد، و بدین ترتیب هرگونه سودی ممنوع است. در میان کشورهای مسلمان، در چهار کشور عربستان سعودی، ایران، پاکستان و سودان، ممنوعیت دولتی برای دریافت سود بانکی وجود دارد.

تفاوت عمده بانکداری اسلامی

در بانکداری اسلامی نه​تنها دریافت سود (آنچه ربا نامیده می‌شود) ممنوع است، بلکه اوراق قرضه، عقود مدت​دار و قراردادهای بانکی خاص، به شکل رایج در غرب، به عنوان مثال در بانک‌های آمریکایی، نیز وجود ندارد. همچنین بر اساس قوانین بانک‌های اسلامی، فرد نمی‌تواند چیزی را معامله کند که هنوز وجود خارجی ندارد یا خود مالک آن نیست. این عاملی است که به گفته برخی کارشناسان، از خطر فروریختن "دومینو"گونه بانک‌ها، شبیه آنچه در بحران مالی در بانک​های آمریکایی و اروپایی اتفاق افتاد، می‌کاهد. البته این را نیز نباید از نظر دور داشت که رابطه بانک​های اسلامی با تجارت و دادوستد دیگر سیستم‌های بانکی و مالی، به همین نسبت محدودتر است.

بانک‌های اسلامی در مقابل، سود مورد نیاز برای بقای خود را از راه​هایی همچون بستن قراردادهای مشارکتی تأمین می​کنند. بدین ترتیب که بانک در یک پروژه به عنوان شریک وارد می​شود و سهمی از سود حاصل دریافت می​کند؛ البته اگر پروژه​ای با شکست مواجه شود، دارایی بانک نیز از بین خواهد رفت.

مشکلات خاص بانک‌های اسلامی

بانکداری اسلامی دارای خصوصیات ویژه خود است. به عنوان مثال، یک کمیته ویژه وظیفه نظارت بر تمام قعالیت​های این بانک​ها را بر عهده دارد و بانک‌ها بدون نظر این کمیته، نمی​توانند خدمات جدیدی ارائه کنند.

گاهی نیز فعالیت یک مؤسسه مالی در نتیجه مخالفت یک مرجع دینی یک​شبه دگرگون می‌شود: در سال‌های اخیر نوع خاصی از وام‌های بانکی در سیستم بانک​داری اسلامی، به ویژه در مالزی، به سرعت گسترش یافت. میزان اعطای این وام​ها اما در فاصله سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸، به یک​باره به نصف کاهش پیدا کرد. یکی از دلایل این پدیده را کارشناسان، بحران مالی جهانی می‌دانند. دلیل دیگر اما نظرات یک مرجع دینی بود که گفته بود ۸۵ درصد این نوع وام‌ها با اصول شریعت همخوانی ندارند، زیرا در آنها برگشت سرمایه تضمین می‌شود. تضمین برگشت سرمایه، مخالف این اصل است: کسی که برای کسب سود سرمایه​گذاری می‌کند، باید خطرات آن​را هم بپذیرد.

بانک‌های اسلامی همچنین در برابر خطرهای دیگری نیز آسیب​پذیر نشان داده‌اند. از آن جمله می‌توان به سرمایه​گذاری‌های نادرست اشاره کرد. با وجود این​که این بانک‌ها در املاک و مستغلات آمریکا سرمایه​گذاری نکردند و از بحران مالی تا حدی ایمن ماندند، اما برخی از آنان بیش از حد در بازارهای املاک کشورهای خود سرمایه​گذاری کردند و اکنون با مشکل بازگشت پول مواجه شده‌اند. در این مورد می‌توان به مشکلات بازگشت سرمایه از بازار املاک شهرهایی همچون دبی اشاره کرد که زمانی تجارت پرسودی برای بانک‌های اسلامی بودند.