با دوربین عکاسی رد پایت را به جا بگذار
۱۳۹۲ بهمن ۱۱, جمعه
ساختمان‌هایی کم و بیش مخروبه که خانه‌ی پرندگان یا خفاش‌ها شده‌اند، آجرهایی که از دیوارها کنده شده و روی زمین ریخته‌اند، مبلمانی که با گذشت سالیان زیر لایه‌ای از گرد و غبار طرح و رنگ خود را از دست داده‌اند. همه این‌ها شاید برای بسیاری از ما هیچ جذابیتی نداشته باشد، اما برای عکاسان سوژه‌هایی کم‌نظیرند.
پیدا کردن مکان‌های ناشناخته و متروکه و عکاسی از آنها "کندوکاو شهری" (Urban Exploring) نام گرفته است. این سرگرمی ماجراجویانه بین عکاسان در نقاط مختلف جهان محبوبیت یافته است. سال‌هاست که جستجو درساختما‌ن‌های متروکه و ثبت تصاویر فضای درونی آنها برای عکاسان آماتور آلمانی نیز به سرگرمی محبوبی تبدیل شده است.
بیش از ۴ سال است که پاتریک مولتهاوپ برای عکاسی به "کندوکاو شهری" می‌پردازد. او که مدیر سیستم‌های کامپیوتری است در گفت‌و‌گو با "دویچه وله" سرگرمی اوقات فراغتش را این گونه توصیف می‌کند: «کند و کاو شهری برای من جستجوی مکان‌های فراموش شده و آثار به جای مانده از حضور انسان در آن‌هاست. این مکان‌ها سوژه‌های هیجان‌انگیزی برای عکاسی هستند.»
یک ساختمان متروکه ممکن است در گذشته یک پایگاه نظامی، یک بیمارستان یا یک کارخانه بوده باشد. آنچه امروز این مکان‌ها را به یک سوژه‌ی جذاب عکاسی تبدیل می‌کند حس ایستاده ماندن زمان است.
در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۸۰ میلادی کارخانه‌های بسیاری به دلیل رکود اقتصادی تعطیل شدند. بسیاری از آنها به حال خود رها شده‌اند زیرا کسی حاضر به سرمایه‌گذاری دوباره در آنها نیست. ماشین‌آلات قدیمی همچنان در این کارخانه‌ها خاک می‌خورند. حتی هزینه خالی کردن ساختمان یا خراب کردن آنها به حدی گزاف است که کشیدن حصاری دور زمین کارخانه و فراموش کردن آن بیشتر به صرفه بوده است.
پاتریک مولتهاوپ از شروع تجربه‌اش به عنوان یک عکاس کاوشگر چنین می‌گوید: «تابستان ۲۰۰۹ هر روز در مسیر خانه‌‌ام از کنار یک انباری قدیمی قطار رد می‌شدم. خیلی مخروبه بود و کنجکاویم را برانگیخت. یک روز رفتم و از نزدیک و دقیق نگاهش کردم. چند روز بعد دوربینم را با خودم بردم و اولین عکس‌هایم را گرفتم.»
بازگشت به طبیعت
در برخی از این ساختمان‌ها وسایل کارکنان همچنان در اتاق‌های کار باقی‌ست: پوشه‌های روی میز، بطری پلاستیکی نوشابه و گاه تقویمی دیواری. این قبیل اشیای قدیمی یادآور کارمندان یا کارگرانی هستند که ده‌ها سال پیش در این اتاق‌ها کار می‌کرده‌اند.
حالا این ساختمان‌های متروکه مانند پنجره‌ای به گذشته هستند، گذشته‌ای نه چندان دور ولی فراموش شده. عکاسان از این مناظر عکس می‌گیرند و تغییراتی را که بر اثر گذشت زمان، بالا و پایین رفتن دمای هوا و باد و باران به وجود آمده، ثبت می‌کنند.
رطوبت بالا در آلمان باعث رشد سریع گیاهان در بیرون و حتی در داخل ساختمان‌های متروکه می‌شود. گاهی کافی است باد دانه گیاهی را از پنجره‌ای شکسته بر کف زمین ساختمان بیندازد تا نهالی در ساختمان مخروبه بروید. گویی طبیعت عزم خود را جزم کرده تا در نبود انسان‌ها قلمرو از دست رفته‌اش را بازپس بگیرد.
تغییراتی از این دست که با گذشت زمان به وجود می‌آیند، مکان‌های متروکه را به سوژه‌هایی با زیبایی خاص خود تبدیل کرده‌اند. البته برای برخی از بینندگان مخروبه‌های قدیمی با استانداردهای معمول زیبایی‌شناسی در تناقض‌اند. به عبارتی دیگر باید آنها را با چشم دل دید.
دانیل زنگر برنامه‌نویس نرم‌افزار درباره علاقه‌اش به "کند و کاو شهری" چنین می‌گوید: «به تاریخ مناطق و مکان‌ها علاقمندم. مخصوصا راجع به تکنولوژی‌های قدیمی تحقیق می‌کنم. می‌خواهم بدانم قبلا در این کارخانه‌های قدیمی چه چیزی و چگونه تولید می‌شده است. گاهی به حدی مجذوب یک کارخانه متروکه می‌شوم که فراموش می‌کنم عکس بگیرم. مدتی بعد دوباره به آن محل برمی‌گردم و عکس‌هایم را می‌گیرم.»
پاتریک مولتهاوپ جذابیت "کندوکاو شهری" را در این می‌بیند که هرگز نمی‌داند چه چیزی در انتظار اوست. او می‌گوید که جستجو، پیدا کردن مخروبه‌های "زیبا" و عکاسی از آنها او را به این سرگرمی جذب کرده‌اند.
رازداری و پیروی از قوانین نانوشته
پاتریک مولتهاوپ می‌گوید: «نیازی نیست که عکاس با تجربه‌ای باشی. من وقتی "کندوکاو شهری" را شروع کردم به عکاسی علاقمند شدم.» سال گذشته نمایشگاهی در شهر بوخوم آلمان عکس‌های مولتهاوپ را به نمایش گذاشت. او با فروتنی از این تجربه سخن می‌گوید: «یک برنامه سالانه است. برگزارکنندگان از تازه‌کار‌ها حمایت می‌کنند.»
"کندوکاو شهری" قوانین خود را دارد. قوانینی که کار هیچ مجلس و دولتی نیستند، بلکه عکاسان کاوشگر خود به آنها رسیده‌اند. اولین و شاید مهمترین قانون نانوشته "کندوکاو شهری" این است: «چیزی جز رد پایت را به جا نگذار و چیزی جز عکس‌هایت را با خودت نبر.»
دلیل به وجود آمدن این قانون این است که عکاسان کاوشگر خود را در قبال نگهداری مکان‌های متروکه مسوول می‌دانند. آنها به این مکان‌ها به عنوان برگی از گذشته و بخشی از هویت خود می‌نگرند. دانیل زنگر که در منطقه‌ای در غرب آلمان زندگی می‌کند با یادآوری گذشته می‌گوید: «این منطقه صنعتی بود. حالا که سال‌هاست کارخانه‌های بزرگ بسته شده‌اند، گذشته‌به فراموشی سپرده می‌شود. ساختمان‌های شیک اداری می‌سازند. من می‌خواهم مکان‌های قدیمی را حفظ و در عکس‌هایم ثبت کنم.»
از سوی دیگر ظاهرا افزایش وندالیسم، تخریب مکان‌های متروکه و دزدی فلزات از کارخانجات قدیمی عکاسان کاوشگر را به تعیین مرزهای اخلاقی و جدا کردن حساب خود از خرابکاران و دزدان واداشته است. دانیل زنگر معتقد است هرچه تعداد کاوشگران بیشتر شود، احتمال خرابکاری هم بالا می‌رود. به همین دلیل یک عکاس کاوشگر هرگز به سادگی محل سوژه‌های عکاسی را لو نمی‌دهد.
ممکن است آنها یکی از دوستان مورد اعتماد خود را برای عکاسی همراه خود ببرند ولی در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی هرگز به محل عکاسی اشاره نمی‌کنند. پیدا کردن سوژه‌های خوب بدین ترتیب به بخشی از این سرگرمی تبدیل شده است.
خطرات "کند و کاو شهری"
"کند و کاو شهری" منتقدانی نیز دارد. برخی رفتن به ساختمان‌های متروکه را کاری پرخطر می‌دانند. موضوع دیگری که مورد انتقاد است ورود بدون مجوز عکاسان به مکان‌های متروکه است. دانیل زنگر قبول دارد که قسمتی از جذابیت این سرگرمی ماجراجویی نهفته در آن است، اما تاکید دارد که باید خطرات را در نظر گرفت.
زنگر به عنوان مثال می‌گوید که از راه رفتن بر سقف‌های چوبی پرهیز می‌کند، چرا که به هیچ عنوان نمی‌توان میزان استحکام آنها را فهمید. از این گذشته او می‌گوید: «نباید هرگز عقب عقب راه رفت. به هیچ نرده‌حفاظی نباید اعتماد کرد. اگر در کارخانه‌های قدیمی بشکه‌ای پر از‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مایعات دیدی به هیچ عنوان نباید به آن دست بزنی، چون ممکن است ماده‌ای شیمیایی باشد.»
از چندی پیش برخی انجمن‌ها و مراکز نیز "کندوکاو شهری" را در برنامه‌ی خود قرار داده‌اند. آنها با اخذ مجوز برای مکان‌های متروکه تورهایی برای عکاسان و علاقمندان برگزار می‌کنند.
پاتریک مولتهاوپ نیز مانند دانیل زنگر معتقد است که باید با دقت خطرات احتمالی را بررسی کرد ولی از نظر او ضرر این گروه‌های توریستی بیشتر از منفعت آن است، چرا که فاش شدن محل ساختمان‌های متروکه، می‌تواند به تخریب آنها منجر شود.
به نظر می‌رسد قسمتی از جذابیت "کندوکاو شهری" در رمز و راز آن نهفته است و عکاسان کاوشگر علاقه چندانی به برملا شدن راه و چاه این سرگرمی هیجان‌انگیز و گاهی پرخطر ندارند.