بحران بزرگ در بازار ارز ایران

رسانه‌های داخلی ایران در نگاه به بازار ارز از عنوان‌هایی استفاده می‌کنند که نشان دهنده بروز بحرانی کم‌سابقه است؛ عنوان‌هایی از قبیل «ارز، پس‌انداز جدید ایرانیان» و «نتایج معکوس مداخله در بازار ارز».

روز چهارشنبه (۲ اکتبر/ ۱۱ آبان) بهای دلار در بازار آزاد از ۱۳۴۰ تومان هم بالاتر رفت و نرخ یورو به ۱۸۴۰ تومان رسید. دلیل این نوسانات شدید چیست؟

کارشناسان می‌گویند در پی اختلاس سه هزار میلیارد تومانی از سیستم بانکی کشور، اعتماد مردم به این سیستم شکسته است؛ فضای روانی جامعه به خاطر تهدیدهای تازه‌ای که در پی متهم شدن جمهوری اسلامی به ترور سفیر عربستان سعودی آغاز شده، تیره شده و از همه مهم‌تر، رکود ناشی از تحریم‌های بین‌المللی در همه بخش‌های اقتصادی، سبب شده است که مردم به بازار ارز هجوم بیاورند.

ارز، پس‌انداز جدید ایرانیان

روزنامه شرق، عنوان «ارز، پس انداز جدید ایرانیان» را بر پیشانی گزارشی نهاده که در همین زمینه منتشر کرده است. این روزنامه می‌نویسد: «.... قیمت دلار و دیگر ارزهای رایج در بازار سوار بر موج گرانی پیش می‌روند و ریال ایران عملا شانسی برای برابری در مقابل آن‌ها ندارد.» شرق پس از تشریح وضعیت بازار می‌افزاید: «همه این نابسامانی‌ها در شرایطی صورت می‌گیرد که بانک مرکزی مدعی است قصد افزایش قیمت ارز و محدودیت در این بازار را ندارد».

خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) نیز سیاست‌های بانک مرکزی را عامل ایجاد بحران در بازار ارز ایران می‌داند. این خبرگزاری می‌نویسد: «هرچند بانک مرکزی بر رفع نیازهای ارزی کشور و سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز تاکید و اهتمام جدی دارد، اما سیاست‌های جدید اتخاذ شده از سوی این بانک، بازار ارز را این روزها با تلاطم مواجه کرده و قیمت دلار روندی صعودی را طی می‌کند.»

بر پایه گزارش ایرنا، بانک مرکزی ایران هفته گذشته در زمینه تامین ارز برای مسافران مناطق آزاد و رفع مشکلات ارزی بازرگانان، سیاست‌های تازه‌ای را اعلام کرد که براساس آن باید قیمت ارز در بازار کنترل می‌شد. اما نه تنها نرخ دلار کاهش نیافت، بلکه  سیر صعودی پیمود.

چهار نرخ متفاوت برای ارز

روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی با عنوان «نتایج معکوس مداخله در بازار ارز» توضیح می‌دهد: «چند نرخی شدن قیمت دلار در بازار که به مرور بر تعداد آن‌ها نیز افزوده می‌شود، از منظر کارشناسان با تردیدهایی در کنترل شکاف قیمت ارز همراه شده است».

همزمان با اعلام سیاست‌های تازه که به تعیین چهار نرخ (دولتی، فرعی، مسافرتی و آزاد) منتهی شد، سید کمال سید علی یکی از معاونان بانک مرکزی گفته بود: «در شرایط فعلی تحریم‌ها باعث نشده که در امر انتقال ارز از بانک مرکزی به شبکه بانکی و از آنجا به تجار و بازرگانان وقفه‌ای ایجاد شود».

گزارش‌های رسانه‌های داخلی ایران نشان می‌دهند که بازار با مشکل کمبود ارز روبرو نیست. بنابر این در نهایت تحلیل کارشناس روزنامه شرق می‌تواند درست باشد که می‌نویسد ایرانیان ارزهای خارجی را به عنوان پس‌انداز مطمئن برگزیده‌اند.

تاثیر سقوط بازار بورس

یکی از مهمترین دلایل سرازیر شدن نقدینگی به بازار ارز، آن طور که روزنامه اعتماد می‌نویسد، می‌تواند بروز بحران شدید در بازار بورس باشد. به گزارش اعتماد، ظرف دو هفته گذشته بورس تهران شاهد سه افت پیاپی بود که سبب شد ۱۱۷ میلیارد تومان سرمایه از آن خارج شود. از آنجا که سایر بخش‌های اقتصاد در نتیجه تحریم‌های بین‌المللی از نفس افتاده‌اند، بخش عمده‌ای از این سرمایه می‌تواند روانه بازار ارز شده باشد.

اعتماد می‌نویسد: «طی دو روز گذشته صف‌های طولانی برای خرید ارز به قیمت دولتی در مقابل صرافی‌های بانکی تشکیل شده بود. این صف‌آرایی مجدد دلالان و سفته‌بازان بی‌تردید بانک مرکزی را با چالش بزرگ‌تری روبرو می‌کند».

یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، گفته است: «به دلیل عدم کنترل در بازار ارز در حال حاضر خانواده‌ها برای خرید دلار به عنوان یک پس‌انداز و اقدام سودآور وارد بازار شده‌اند».

رئیس اتاق بازرگانی از مخالفان جدی چند نرخی بودن ارز در ایران است. روزنامه شرق به نقل از وی نوشته است: «چند نرخی بودن ارز هزینه‌های بالاتری نسبت به فواید آن دارد. اگر در رابطه با فساد حرفی به میان می‌آید، قسمت عمده‌ای از این فساد تحت تاثیر ارز چند نرخی صورت گرفته است».

بانک‌های ایران صرافی‌هایی ایجاد کرده‌اند که ارزهای خارجی را به قیمت دولتی در اختیار مردم قرار می‌دهند. تفاوت قیمت دلار دولتی و آزاد اکنون به بیش از ۲۰۰ تومان رسیده است.

JT/PB