تب تند "فارسی وان" در ایران
۱۳۸۹ تیر ۲۴, پنجشنبه
تنها خانواده‌های ایرانی نیستند که تلویزیون خود را روی کانال فارسی وان تنظیم کرده‌اند. مسوولین حکومت ایران نیز به رصد دقیق برنامه‌های این شبکه می‌پردازند. اما اگر شهروندان ایران از فیلم‌ها و برنامه‌های این شبکه لذت می‌برند، حکومت ایران بیش از پیش نگران این وضع است.
یک هفته‌نامه نزدیک به اصولگرایان در مطلبی به خلاصه داستان فیلم های مختلف تلویزیون ماهواره‌ای "فارسی‌وان" پرداخته است. هفته نامه پنجره این شبکه را "بختگی به جان خانواده" می‌خواند و هشدار می دهد: «آنچه فارسی وان نشان می دهد شاید در فرهنگ غرب، طبیعی و پذیرفته شده باشد. حتما ایرانی‌ها هم درباره این مسائل حرفهایی شنیده‌اند و اطلاعاتی دارند. اما نکته اینجاست که تاکنون این مسائل تا این اندازه هدفمند، دنبالهدار و در دسترس، در اختیار جامعه ایرانی نبوده است. آیا کسی صدای زنگ خطر را می‌شنود؟!»
زنگ خطری که این رسانه هوادار حکومت ایران از آن یاد می‌کند اما ظاهرا تنها منحصر به ترویج فرهنگ غربی نمی‌شود. ترس از زمانی است که این شبکه پرمخاطب به چند سریال روز دنیا و موسیقی محدود نگردد: «آنچه تاکنون از فارسی‌وان دیدهایم، قطعا همه ظرفیت این شبکه نیست. آن‌ها هنوز خودشان را وارد حوزه هایی مثل مجموعهسازی و پخش برنامه های زنده نکردهاند.»
نفوذ ماهواره به روایت آمار رسمی
هفته نامه پنجره در آخرین شماره خود چند گزارش مفصل در مورد نفوذ ماهواره و بخصوص فارسی وان منتشر کرده است. در یکی از این گزارش‌ها به آماری که صدا و سیما از ضریب نفوذ ماهواره تهیه کرده، اشاره شده است. آمارهایی که به باور نویسنده گزارش، بسیار خوشبینانه است و می‌تواند بیش از این میزان نیز باشد.
این گزارش اشاره می‌کند که بیش از ۴۵ درصد از مردم تهران بیننده ماهواره هستند که نسبت به سال گذشته ۱۰ درصد رشد پیدا کرده‌اند و ۴۹ درصد از بینندگان ماهواره، شبکه‌ی فارسی‌وان را تماشا میکنند.
با این وجود رییس صدای و سیمای ایران می‌گوید که این شبکه‌ها به هیچ عنوان تهدید محسوب نمی‌شوند: «نه شبکه‌های سیاسی ماهواره‌ای و نه شبکه‌های غیرسیاسی، تهدید نیستند و کارشناسانی که این حرف را زده‌اند، مرعوب هستند.»
اما کارشناسان رسانه‌ای که این شبکه را تهدید قلمداد کرده بودند در پاسخ به رییس صدا و سیمای ایران زیر عنوان «پارازيت بر روی شبكههایی كه تهديد نيستند» به نقد عملکرد صدا و سیما پرداختند.
مصاحبه با مهدی جامی
دویچه‌وله: آقای جامی در ایران نگرانی‌هایی از سوی برخی مسئولین و نهادهای حکومتی در مورد فعالیت شبکه‌های ماهواره‌ای و گرایش مردم به این شبکه‌ها مطرح شده است. خصوصا اخیرا توجه به فعالیت شبکه‌ای به اسم "فارسی وان" زیاد شده است. ریشه‌ی اصلی این نگرانی‌ها به نظر شما از کجاست؟
مهدی جامی: اگر ظاهر قضیه را نگاه کنیم، دولت ایران معمولاً می‌گوید که از نظر اخلاقی نگران است. این ادعا ریاکارانه است، چون دولت ایران چندان دولت اخلاقی نیست. به نظر من مسأله‌ی اصلی این است که به‌هرحال رسانه‌های خارجی گفتمان رسمی دولت را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند و این چیزی‌است که طبعاً باب پسند مقامات نیست.
از سوی دیگر اقبال عمومی نسبت به این شبکه‌ها وجود دارد و این تقاضا وجود دارد که این عرضه هم صورت گرفته است. فکر می‌کنید به چه دلیل مردم این قدر اقبال دارند به این شبکه‌های ماهواره‌ای؟
در طول سی و یک‌سال گذشته، آنچه ما در ایران شاهدش بودیم، رشد یک فرهنگ مخفی است. یک فرهنگ غیررسمی که البته اوایل سعی می‌شده که مخفی هم باشد، ولی امروز واقعاً مخفی نیست و دولت دارد با آن رسماً می‌جنگند و ستیز می‌کند.
ولی به‌هرحال فرهنگی است که در گفتار رسمی دولت منعکس نیست و دولت آشکارا می‌خواهد آن را سرکوب کند. خیلی چیزهای معصوم‌تر هم هست، مثل علوم انسانی و اجتماعی در دانشگاه‌ها که آن‌ها را هم می‌خواهد سرکوب کند، چه رسد به رسانه‌هایی مثل فارسی وان که در واقع آن فرهنگ مخفی را به نحوی عریان می‌کند.
این که مردم از آن استقبال میکنند، به نظرم به این دلیل ساده‌ای است که جهان ذهنی آن‌ها با این رسانه‌ها نزدیک‌تر است، با فارسی وان و با هر رسانه‌ی دیگری که آن‌ها دوست دارند و نگاه میکنند. حالا از قدیم مثلاً فرض کنید ام تی وی بود یا صدای آمریکا بود و یا بی‌بی سی در این اواخر و حالا فارسی وان.
ما می‌دانیم که درون ایران صدا و سیما با بودجه چند ده میلیارد تومانی وجود دارد. رسانه‌ای که گسترش زیادی دارد و ممنوعیت شبکه‌های ماهواره‌ای را نیز ندارد. به نظر شما در این میدان رقابت که خیلی هم نمی‌تواند میدان رقابت برابری باشد، آیا شبکه‌های ماهواره‌ای به نوعی دارند پیروز می‌شوند که این نگرانی‌ها ایجاد شده است؟
از دید رسانه‌ای که نگاه کنیم، بحث پیروزی و شکست نیست. بحث سبدی از انواع و اقسام رسانه‌هاست که شما می‌توانید مثل یک سوپر مارکت از آن انتخاب کنید. ممکن است خیلی از مردم، چنان که عملاً هم اتفاق می‌افتد، سریال‌های خوش ساخت صدا و سیما را هم بپسندند، برنامه‌های طنز صدا و سیما را هم بپسندند. ولی آن‌ها می‌خواهند فارسی وان را هم ببینند. یعنی این در سبد به اصطلاح برنامه‌های آن‌ها و رسانه‌ای آن‌ها وجود داشته باشد. از نظر رسانه‌ای این فقط به کثرت بیشتر انتخاب‌های مخاطب می‌انجامد، اما از نظر رسمی و از نظر دولتی البته این یک شکست برای صدا و سیما محسوب می‌شود.
ولی واقعیت این است مسئولان صدا و سیما در این میدانی که می‌خواهند پیروز شوند، نمی‌توانند پیروز شوند. یعنی این که بتوانند در ایران انحصار رسانه‌ای ایجاد کنند و دور ایران دیوار آهنین رسانه‌ای بکشند و هیچ کس به هیچ رسانه‌ی دیگر یا وب سایت خارج از ایران دسترسی نداشته باشد، یعنی تصور یک جور شوروی اسلامی، این غیرممکن است.
و البته آن‌ها هم در این مسیر مدام احساس شکست میکنند، چون نگاه‌شان به ماجرا واقع‌بینانه نیست. ولی اگر واقع‌بینانه نگاه کنیم، فارسی وان هم یکی از دهها رسانه‌ای است که امروز از طریق ماهواره قابل دریافت است.
مهدی محسنی
تحریریه: مصطفی ملکان