تحریم‌ها و روابط "پیچیده" ایران و چین

سه روز پس از اعلام نارضایتی شدید روسیه از تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه جمهوری اسلامی، چین نیز مخالفت خود را با لحن ملایم‌تری ابراز کرد. به گزارش منابع خبری چین، سخنگوی وزارت خارجه این کشور مخالفت پکن با این تحریم‌ها را روز جمعه هشتم مرداد، در نشست هفتگی خبری خود اعلام کرد. خانم جیان یو گفت «چین امیدوار است تمامی جناح‌های مرتبط به مسائل دیپلماتیک پایبند باشند و با گفت‌وگو و رایزنی، مسئله هسته‌ای ایران را حل نمایند.»

سخنان "غیرمسئولانه" احمدی‌نژاد

سخنگوی وزارت خارجه روسیه روز سه شنبه، پنجم مرداد ماه، از انتشار بیانیه‌ای از سوی این کشور خبر داد که در آن با «اعمال تحریم‌های جدید و یکجانبه علیه ایران که خارج از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل باشد» مخالفت کرده است. اندکی پیش از انتشار این خبر محمود احمدی‌نژاد مسکو را بازیچه‌ی دست کشورهای غربی خوانده بود.

به گزارش خبرگزاری ریانوستی وزارت خارجه روسیه با صدور بیانیه‌ای به سخنان احمدی‌نژاد واکنش نشان داد. در این بیانیه آمده «به اعتقاد ما، مقامات ایران به جای ادبیات بی‌ثمر و نامسئولانه باید گام‌های سازنده و معینی در خصوص حل فوری اوضاع اتخاذ کنند، همان کاری که مدت‌هاست روسیه و کلیه اعضای گروه "۱+۵" به آن اصرار می‌ورزند.» روسیه و چین قطعنامه‌ی ۱۹۲۹ را که خود در تصویب آن نقش داشته‌اند کافی می‌دانند. این دو کشور ابراز نگرانی می‌کنند که هر تحریم یک‌جانبه‌ی جدیدی، به معنای نادیده گرفتن توافق‌های اعضای شورای امنیت سازمان ملل در قطعنامه اخیر تلقی شود.

کاهش خرید نفت از ایران

خانم جیان یو با اشاره به نامه‌ی ایران به مدیر آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و اعلام آمادگی برای تبادل سوخت هسته‌ای گفت «چین از این موضع ایران استقبال می کند و امیدوار است گروه وین هر چه زودتر مذاکرات با ایران را از سر گرفته و به توافق نظر در این باره دست یابند.»

برخی از ناظران معتقدند روسیه و چین با امضای تمام قطعنامه‌های تحریمی علیه جمهوری اسلامی نشان داده‌اند، بیش از آنکه تایید کننده‌ی فعالیت‌های هسته‌ای این کشور باشند در غیرشفاف خواندن این فعالیت‌ها با غرب همصدا هستند. در ماه‌های گذشته این دو کشور که بزرگترین شریک‌های تجاری ایران به شمار می‌روند همکاری‌های دو جانبه را به شدت کاهش داده‌اند. چین با کاهش سی درصدی واردات نفت خود تلاش می‌کند وابستگی به ایران را در تامین انرژی مورد نیازش کمتر کند.

روابط پیچیده و سرد شده

خبرگزاری روسی ریانوستی هفتم مرداد نوشت «بانک‌های چینی دیگر ضمانت‌های اعتباری ایران را قبول نمی‌کنند.» این خبرگزاری از قول کارشناسان چینی می‌نویسد روابط دو کشور با توجه به فعالیت‌های مناقشه‌برانگیز هسته‌ای تهران «پیچیده شده.» روابط پکن و تهران علاوه بر پیچیده‌تر شدن سردتر نیز شده است. حدود یک ماه پیش که محمود احمدی‌نژاد برای شرکت در نمایشگاه شانگهای راهی این کشور شد هیچ یک از مقام‌های ارشد چینی از او استقبال نکردند.

مطابق تازه‌ترین آمار گمرك چين ميزان واردات نفت خام اين كشور از ايران طي شش ماه نخست سال جاری میلادی بیش از ۳۱ درصد کاهش داشته است. این در حالی است که واردات نفت چین از ده تامین کننده اصلی نیاز این کشور، در همین فاصله زمانی سی درصد افزایش داشته. بنا به این گزارش، ایران تنها کشوری است که در نیمه‌ی نخست امسال با افت صدور نفت خام به چین روبرو شده است.

"مذاکرات قریب‌الوقوع"

در همین حال جمهوری اسلامی تلاش دارد تحریم‌ها را بی‌اثر و روابط خود با چین را نمونه‌ای از ناکارآمدی آنها جلوه دهد. حسین نقره‌کار شیرازی معاون وزیر نفت، نهم مرداد از همکاری‌های وسیع پکن و تهران در صنایع نفت و گاز خبر داد. او در گفتگو با خبرگزاری مهر از سویی ارقام قابل توجهی از طرح‌هایی که با مشارکت چینی‌ها در دست اجراست ارائه کرد، از سوی دیگر وانمود می‌کند این همکاری‌ها در حال گسترش است.

معاون وزیر نفت در این گفتگو هیچ اشاره‌ی مشخصی به طرح‌های جدید نکرده و صرفا از «آغاز قریب‌الوقوع دور جدید مذاکرات نفتی تهران- پکن خبر داده است.» بنابر این گزارش نقره‌کار شیرازی گفته است «در دور جدید مذاکرات قصد توسعه همکاری‌های مشترک نفت و گاز را با شرکت‌های مختلف چینی داریم.»

خبرگزاری مهر در ادامه‌ی گزارش خود سخنانی را نیز در همین زمینه از قول علیرضا ضیغمی، یکی دیگر از معاونان وزارت نفت نقل می‌کند. ضیغمی با اشاره به همکاری چین در ساخت پالایشگاه نفتی شازند اراک گفته است «قصد داریم همکاری‌ها با شرکت‌های مختلف چینی در سایر طرح‌های پالایشگاهی کشور را توسعه دهیم.»

به اعتقاد کارشناسان در عرف تجارت بین‌المللی فاصله "قصد همکاری" یا "آغاز قریب‌الوقوع مذاکره" با امضای قرارداد و آغاز همکاری می‌تواند بسیار طولانی باشد. تجربه تاخیرهای مکرر در راه‌اندازی نیروگاه بوشهر توسط روس‌ها نشان می‌دهد حتا با امضای قرارداد نیز عاقبت بسیاری از این همکاری‌ها ناروشن است.

نیاز ایران به چین بیشتر است

چین نیمی از نیاز نفت خود را از خارج تامین می‌کند و ایران همچنان یکی از صادرکنندگان عمده نفت خام به این کشور است. این کشور ماه گذشته به موازات کاهش خرید از ایران واردات نفت از آنگولا و عربستان سعودی را تا ۳۰ در صد افزایش داد. افزایش واردات نفت از عراق نیز در دستور کار پکن قرار دارد. کارشناسان بین‌المللی در مورد این اقدام‌ها نظرهای مختلفی ابراز می‌کنند. برخی معتقدند چین به دلیل تحریم‌ها و نامتعادل بودن آینده رابطه با ایران به فکر منابع جدید افتاده. عده‌ای نیز بر این گمان‌اند که رابطه با تهران برای پکن اهمیت دارد اما رابطه با آمریکا و کشورهای اروپایی کم‌ارزش‌تر از آن نیست.

در این میان "گران‌تر" بودن نفت خام ایران در قیاس با نفت برخی دیگر از کشورها نیز به عنوان یکی از علت‌های کاهش مبالادت با تهران ذکر شده. به گزارش ریانوستی افشین مولوی کارشناس ایران در بنیاد New America Foundation در این رابطه گفته است «محاصره ایران و روابط اقتصادی چین باعث می‌شود که ایران بیشتر به چین نیازمند باشد تا چین به ایران.»

BK/BM