تغییر دادستان تهران و دادستان کل:<br> امیدی به تغییر؟
۱۳۸۸ مرداد ۲۹, پنجشنبه
از نخستین روز انتصاب صادق لاریجانی به ریاست قوه قضائيه، زمزمه‌هایی مبنی بر تغییر دادستان تهران شنیده می‌شد. خبرگزاری مهر در آخرین ساعات روز چهارشنبه ۲۸ مرداد اعلام کرد که تغییر مرتضوی قطعی شده است.
این خبرگزاری نزدیک به دولت همچنین اعلام کرد که دادستان کل کشور نیز تغییر خواهد کرد. وی از غلامحسین محسنی اژه‌ای وزیر برکنار شده‌ی اطلاعات در دولت احمدی‌نژاد به عنوان دادستان جدید کشور نام برد.
قاسم شعله سعدی حقوقدان و وکیل می‌گوید که خبر تغییر مرتضوی برایش غیرمنتظره نبوده و او از آن خبر داشته است. وی می‌گوید از منابعی شنیده بوده که یکی از شرایط لاریجانی برای پذیرش ریاست قوه قضائیه، تغییر مرتضوی بوده است.
وقتی در سال ۱۳۷۸ هاشمی شاهرودی ریاست قوه قضائیه را تحویل گرفت، در اولین اقدام قصد داشت مرتضوی را برکنار کند که با مخالفت صریح آیتالله خامنه‌ای روبرو شد. مرتضوی در آن زمان رئیس دادگاه مطبوعات بود و به دستور او صدها نشریه توقیف شده بودند. خامنه‌ای به شاهرودی گفته بود: «یک قاضی قاطع و خوب داریم، او را هم می‌خواهید برکنارش کنید؟»
اگر این بار آیتالله خامنه‌ای با برکناری مرتضوی موافقت کند شاید بتوان از آن به تغییر ذائقه رهبر جمهوری اسلامی و یا تغییر مشی او یاد کرد.
شعله‌سعدی اما معتقد است که برکناری مرتضوی می‌تواند نوعی امتیازدهی در مقابل وقایع اخیر باشد: «شرایط موجود کشور و این بحرانی که در سه چهار ماه گذشته به وجود آمده و افتضاحی که بر سر گوانتاناموی کهریزک و رفتارهای ناشایست با بازداشت شدگان و زندانیان به بار آمده، از تجاوز جنسی به زن و مرد آنطور که آقای کروبی عنوان کرده تا قتل بعضی از بازداشت‌شدگان که در زندان بودند و بعد از مدتی جسدشان را تحویل خانواده‌ها دادند، چنان فضاحتی به بار آورده که می‌شود با استفاده از این شرایط یک سری خواست‌ها را تحمیل کرد و لذا آن عوامل بازدارنده‌ای که قبلا با قاطعیت جلوی این تحولات را می‌گرفتند، امروز به نوعی به موضع انفعال افتاده‌اند و مجبور هستند که امتیاز بدهند. یکی از این امتیازها می‌تواند تن دادن به تغییر مرتضوی باشد».
قاسم شعله‌سعدی معتقد است که این تنها یک جابجایی مهره‌هاست و از دادستان جدید تهران نمی‌توان انتظار تغییر گسترده در سیستم دادستانی داشت: «به نظرم اتفاق خیلی ویژه‌ای نمی‌افتد به خصوص که قوه قضائیه مشکلات ساختاری دارد، مشکلش فقط این نیست که مثلا آقای مرتضوی چنان رفتار کرده و یا اینکه در این بحران دو سه ماه اخیر مسائلی رو شده که بسیار نگارن کننده هست. همه‌ی اینها معلول ساختاری است که وجود دارد و با رفتن یک نفر و تعویض او، این مشکلات حل نخواهد شد».
مرتضوی کیست؟
سعید مرتضوی را می‌توان جوان‌ترین قاضی ایران نامید. او در ۲۸ سالگی ریاست دادگاهی در کرمان را بر عهده گرفت. ریاست شعبه ۱۴۱۰ دادگاه مطبوعات، او را به چهره‌ای شناخته‌شده بدل کرد. از جمله اقدامات او در این سمت، حکم به توقیف ماهنامه آدینه علیرغم رأی هیئت منصفه بود. مرتضوی یک بار نیز در دادگاهی که برای رسیدگی به شکایات خصوصی از روزنامه کیهان برگزار شده بود، پنج تن از اعضای هیئت منصفه را به بهانه عدم حضور در دادگاه برای دو سال از عضویت در هیئت منصفه محروم کرد. مرتضوی در زمان ریاستش بر دادگاه مطبوعات، حکم به تعطیلی ۱۲۰ نشریه داد.
پس از توقیف گسترده مطبوعات به دستور قاضی مرتضوی، وی از ریاست دادگاه مطبوعات به دادستانی تهران ارتقا یافت. نام وی در این سمت، در جریان پرونده زهرا کاظمی بیش از پیش مطرح شد. زهرا کاظمی عکاس ایرانی کانادایی در تیرماه ۱۳۸۲ در حین عکسبرداری از تجمع خانواده دانشجویان زندانی مقابل زندان اوین دستگیر و بیست روز بعد خبر مرگ او اعلام شد.
محسن آرمین نماینده وقت مجلس در زمان مرگ زهرا کاظمی در گزارش خود چنین نوشت: «قاضی مرتضوی پس از درگذشت زهرا کاظمی، خارج از حيطه‌مسووليتش و بدون اطلاع وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی، مديركل رسانه‌های خارجی اين وزارت را احضار می‌كند و از وی می‌خواهد طی مصاحبه‌ای فوت کاظمی را به علت سكته مغزی اعلام كند. وی پس از مصاحبه‌مديركل مذكور چند بار با خبرگزاری تماس می‌گيرد تا خبر مصاحبه را سريعا مخابره كنند. به گفته خانواده‌زهرا كاظمی، دادستانی اصرار بر دفن سريع وی داشته است».
نشریه لوموند چاپ فرانسه پس از انتشار این گزارش نوشت زهرا کاظمی با ضربات کفش سعید مرتضوی به قتل رسیده است.
محسنی اژه‌ای به جای دری نجف‌آبادی
خبر تغییر دادستان کل کشور نیز خبر دیگری است که می‌تواند گمان تغییرات اساسی در قوه قضائیه را به وجود آورد. محسنی اژه‌ای را مردم با ریاست او بر دادگاه غلامحسین کرباسچی شهردار اسبق تهران شناختند. وی در سمت رئیس دادگاه کارکنان دولت نیز یک بار دیگر بر سر زبانها افتاد. آنجا که در جلسه هیئت نظارت بر مطبوعات پس از درگیری لفظی با عیسی سحرخیز نماینده مدیران مسئول مطبوعات، قنددانی را به سمت او پرتاب و سپس با حمله به وی، شانه‌ی او را گاز گرفت. به شکایت عیسی سحرخیز از اژه‌ای پس از گذشت ۱۱ سال از آن رویداد هنوز رسیدگی نشده است.
با این وجود قاسم شعله‌سعدی معتقد است شاید اژه‌ای اندکی بهتر از دری نجف‌آبادی بتواند وظایف دادستانی کل را انجام دهد چرا که او حداقل سابقه قضاوت دارد، آن چیزی که در سوابق دری دیده نمی‌شود.
وی انتصاب اژه‌ای به سمت دادستانی کل کشور را نوعی دلجویی از وی پس از برکنار شدنش از سمت وزیر اطلاعات می‌داند: «آقای اژه‌ای مورد بی‌مهری قرار گرفته و ممکن است به توصیه آقای خامنه‌ای این کار صورت گرفته باشد تا با انتصاب ایشان به عنوان دادستان کل، این بی‌مهری جبران بشود. همانطور که به نظر من در مورد آقای پورمحمدی هم چنین بود. موقعی که ایشان را از وزارت کشور برداشتند، او را به ریاست سازمان بازرسی کل کشور منصوب کردند. قاعدتا اینها باید با چراغ سبز آقای خامنه‌ای انجام شده باشد».
آیا لاریجانی خواهد توانست؟
با تغییر ریاست قوه قضائيه بسیاری بر این گمانند که راه اصلاح این قوه هموارتر شده است اما در مقابل کسانی هم هستند که معتقدند تغییر رئیس تنها یک جابجایی مهره بوده. قاسم شعله سعدی از این هم فراتر رفته و می‌گوید حدسش بر این است که وضع از قبل نیز بدتر خواهد شد: «در مورد آقای لاریجانی حتی بعضی‌ها پیش‌بینی می‌کنند که وضع یک مقداری هم بدتر بشود چون اشرافی که آقای شاهرودی روی مسائل قضائی داشته، احتمالا ایشان ندارند و میزان تبعیتی که آقای لاریجانی نسبت به آقای خامنه‌ای و کل سیستم دارد شاید این تبعیت را آقای شاهرودی نداشته به دلیل اینکه آقای شاهرودی نوعی اشراف داشته و معلم بوده و حتی شایع هم هست که آقای خامنه‌ای در بعضی مواقع پهلوی ایشان درس می‌خوانده، لذا می‌شود احتمال داد که آقای شاهرودی نوعی شیخوخیت داشت و آن شیخوخیت موضع ایشان را تقویت می‌کرد. در حالی که آقای لاریجانی این مقدار شیخوخیت را هم ندارد و لذا احتمال اینکه تبعیت بیشتری بشود و بیش از گذشته استقلال قوه قضائیه مخدوش باشد وجود دارد».
ده سال پیش زمانی که هاشمی شاهرودی قوه قضائیه را از محمد یزدی تحویل گرفت، گفت «من ویرانه‌ای را تحویل گرفته‌ام». آیا ’’ویرانه‘’ای را که شاهرودی ده سال پیش تحویل گرفت و به زعم بسیاری از حقوقدانان ویرانه‌ترش کرد، صادق لاریجانی می‌تواند آباد کند؟
نویسنده: میترا شجاعی
تحریریه: یلدا کیانی