توسعه مترو؛ بی‌اعتنایی دولت و اصرار مجلس
۱۳۸۹ اسفند ۴, چهارشنبه
کشمکش میان دولت محمود احمدی‌نژاد و مدیریت مترو تهران به مدیرعاملی محسن هاشمی، فرزند علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی پس از انتخابات جنجالی ۱۳۸۸ به شکلی علنی‌تر دنبال شد. مدیران مترو، اعضای شورای شهر تهران و برخی نمایندگان مجلس می‌گویند، دولت در کار مترو کارشکنی می‌کند.
محمود احمدی‌نژاد با رد این ادعاها مدیران متروی تهران را به ناتوانی در توسعه سیستم حمل و نقل ریلی درون‌شهری متهم کرده است. وی در اوایل سال گذشته اعلام کرد که دولت مدیریت مترو رو بر عهده خواهد گرفت و آن را به سرعت توسعه خواهد داد. این اظهارات وی با مخالفت شدید نمایندگان مجلس و اعضای شورای شهر تهران روبرو شد که احمدی‌نژاد را متهم کردند پا را از حدود قانونی خود فراتر گذاشته است.
در پی آن مجلس برای حل مشکلات مترو وارد عمل شد و قانونی را در اسفند سال گذشته (۱۳۸۸) تصویب کرد که دولت به موجب آن موظف شد مبلغ دو میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی برداشت و به توسعه متروی تهران و چند شهر بزرگ دیگر اختصاص دهد.
شورای نگهبان این طرح را به علت بار مالی برای دولت رد کرد. با اصرار نمایندگان بر اجرای این طرح اختلاف میان مجلس و شورای نگهبان به مجمع تشخیص مصلحت ارسال شد. مجمع در اردیبهشت ۸۹ مصوبه مجلس را تایید کرد.
اما محمود احمدی‌نژاد در دیدار با اعضای کمیسیون اصل نود مجلس اعلام کرد که کار مجمع غیرقانونی است. سپس وی نامه‌ای به احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان نوشت و از اجرا نکردن این قانون خبر داد؛ تصمیمی که دولت همچنان بر آن پافشاری می‌کند.
دفاع از حیثیت مجلس
با پایان سال ۱۳۸۹ زمان اجرای این قانون نیز تمام خواهد شد. از این رو برخی نمایندگان مجلس طرحی دو فوریتی را ارائه کردند که به موجب آن قانون پیشین برای یک سال دیگر تمدید و لازم‌الاجرا خواهد بود.
دو فوریت این طرح روز سه‌شنبه (سوم اسفند/۲۲ فوریه) با ۱۴۵ رای موافق، ۳۹ مخالف و ۷ ممتنع به تصویب رسید.
مخالفان، در جلسه علنی مجلس، تبعیض و ناتوانی دولت در تامین اعتبار لازم برای این طرح را از دلایل عمده خود برای مخالفت اعلام کردند. ستار هدایت‌خواه نماینده "کهکیلویه و بویراحمد" این طرح را به دلیل تخصیص دو میلیارد دلار به مترو تهران و دیگر کلان‌شهرها "تبعیضی ناروا" خواند و تصریح کرد: «پیش از این نیز شورای نگهبان این طرح را به دلیل بار مال‌ای که به دولت تحمیل می‌کند، رد کرده بود.»
محمود احمدی‌بیغش نماینده "شازند" نیز گفت: «این قانون، مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام است و مجلس نمی‌تواند در مصوبات مجمع وارد شود.»
این نماینده حامی دولت با اشاره به اینکه مجمع تشخیص مصوباتی که دولت توان تامین بار مالی آن را نداشته باشد، تصویب نمی‌کند افزود: «ما نمی‌دانیم که این‌بار چه شده است!»
اما موافقان طرح می‌گویند، ازآنجا که قانون قبلی به دلایلی از جمله محدودیت منابع ذخیره ارزی از سوی دولت اجرا نشده، بهتر است این قانون تمدید شود.
علی مطهری نماینده منتقد دولت از مدافعان این طرح، «حفظ شأن و جایگاه مجلس» و «نیاز اجتماعی به گسترش سیستم حمل و نقل عمومی» را از دلایل تمدید این طرح می‌داند.
وی که در موافقت با تمدید طرح در مجلس سخن می‌گفت، افزود: «اگر به این طرح رای داده نشود، یعنی اینکه مجلس مصوبه قبلی خود را نقض کرده است. به این ترتیب به اعتبار و حیثیت مجلس خدشه وارد می‌شود. بویژه که دولت هیچ دلیلی برای عدم اجرای این قانون مطرح نکرده است.»
مطهری با اشاره به اینکه وزیر اقتصاد هم دلیلی برای عدم اجرای این قانون نداشته افزود: «از آنجا که اقشار آسیب‌پذیر بیشترین استفاده را از مترو دارند، کمک به مترو کمک به مردم فقیر است و این اقدامی در راستای عدالت است. از این رو نمی‌توان آن را منجر به تبعیض دانست.»
این نماینده مجلس با اشاره به سخنان محمود احمدی‌نژاد و وزیر اقتصاد درباره موجودی حساب ذخیره ارزی گفت: «این ادعا که موجودی این حساب کم یا خالی است با مواضع مسئولان دولتی سنخیت ندارد.»
مشکل مترو تهران؛ نقدینگی یا مدیریت؟
محسن هاشمی، مدیرعامل شرکت متروی تهران بهمن ماه گذشته گفت: «برخی سخنان‌مطرح درباره علل پرداخت نشدن این اعتبار از محل صندوق ذخیره ارزی، غیرواقعی و نشان‌دهنده این است که این قانون خوب درک نشده است.»
وی با اشاره به اینکه دولت به راحتی می‌توانست این قانون را اجرا کند تصریح کرد: «می‌گویند حساب ذخیره ارزی پول ندارد، در صورتی که رئیس جمهور در سفر به استان البرز به مناسب بودن موجودی این حساب اشاره داشته است.»
هاشمی مشکل متروی تهران را "کمبود نقدینگی" دانست و افزود: «اگر اعتبار لازم در اختیار ما قرار می‌گرفت امروز به جای دو میلیون نفر، امکان جا به جایی روزانه چهار میلیون نفر را داشتیم.»
اما استاندار تهران در مورد مشکلات مترو نظر دیگری دارد. مرتضی تمدن معتقد است که "ضعف مدیریت" مشکل اصلی متروی تهران است. وی گفت: « بعضی‌ها برای این که از زیر بار مسئولیت فرار کنند بهانه می‌آورند که دولت به مترو بودجه نمی‌دهد و این در حالی است که دولت ۳۹۰ میلیارد تومان به متروی تهران پول داده است.»
وی که روز سه‌شنبه (۳ اسفند) در "اولین نشست تخصصی دورکاری استان تهران" سخن می‌گفت، منتقد دولت را به "ناتوانی و مغلطه" متهم کرد و افزود: «آن زمان که با پول بیت‌المال سایت و روزنامه می‌خریدید و دیگران را تخریب می‌کردید به فکر مردم نبودید؛ حال که نزدیک چهار سال است ما اقداماتی را برای رفع مشکلات مردم انجام داده‌ایم از خواب بیدار شده‌اید و این اقدامات را کارهای موقتی می‌دانید؟»
تاریخچه مترو تهران و جایگاه جهانی
پیشینه برنامه‌ریزی برای احداث قطار شهری در تهران به دوره ناصرالدین شاه قاجار (۱۳۱۳-۱۲۶۴) و قرارداد رویترز بازمی‌گردد. در همین سال‌ها یک خط آهن رو زمینی بین دروازه شهرری و میدان باغ‌شاه احداث شد.
ولی اولین برنامه‌ریزی‌ها برای تأسیس مترو (قطار زیرزمینی) به سال ۱۳۵۰ بازمی‌گردد. مطالعات اولیه آن در سال ۱۳۵۳ به پایان رسید و قرار بوده عملیات اجرایی در سال ۱۳۵۶ آغاز شود. طبق برنامه تهیه شده درآن زمان، نخستین خط متروی تهران می‌بایست در سال ۱۳۷۰ آغاز به کار می‌کرد.
در سال ۱۳۵۶ عملیات اجرایی ساخت مترو در تهران آغاز شد؛ اما پس از انقلاب ۱۳۵۷ و به دلیل آغاز جنگ ایران و عراق به طور کامل متوقف شد و این توقف تا سال ۱۳۶۵ ادامه یافت.
اولین خط متروی تهران در سال ۱۳۷۷ افتتاح شد که تهران را به کرج متصل می‌کرد. از آن زمان متروی تهران هرساله گسترش یافته و همچنان طرح توسعه آن ادامه دارد.
بر طبق آمار منتشر شده توسط وب‌سایت رسمی "شرکت متروی تهران و حومه" و بر اساس محاسبات صورت گرفته تا پایان شهریور ۸۹، متروی تهران در میان ۱۰۶ متروی جهان از نظر طول شبکه در مقام ۲۱ قرار دارد.
همچنین از نظر تعداد مسافر در روز و تعداد مسافر بر کیلومتر به ترتیب در مقام ۲۴ و ۴۴ قرار گرفته است. از نظر تعداد ایستگاه و قیمت بلیط نیز مقام‌های ۳۳ و سوم را به خود اختصاص داده است. البته با توجه به اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها و افزایش بهای بلیط متروی تهران آمار ذکر شده دچار تغییراتی شده است.
مهدی محسنی
تحریریه: داود خدابخش