جایزه یلدا؛ داوران مخفی، آراء علنی! <br> نگاهى به چهارمین دوره‌ی جایزه‌ی یلدا
۱۳۸۴ دی ۲, جمعه
اهدای جایزه‌های ادبی حرکت فرهنگی نوپایی است که با افت و خیزهای بسیاری همراه است. همه‌ی نهادهایی که در این سالها جایزه‌ای اهداء می‌کنند هدف خود را اشاعه‌ی کتابخوانی و معرفی ادبیات داستانی جدی و با کیفیت اعلام کرده‌اند. اما گاهی با بحثها و جنجالهایی که پیرامون انتخابها و نحوه‌ی داوری این جایزه‌ها درمی‌گیرد به نظر می‌رسد جلب اعتماد خوانندگان همیشه با توفیق توام نیست.
مخاطب کتابهای ادبی‌ای که جدی و روشنفکری قلمداد می‌شوند طیف محدودی از کتاب‌خوانان هستند که اغلب خود به نوشتن و کار فرهنگی نیز می‌پردازند و در قضاوت سخت‌گیرتر از خوانندگان ادبیاتی هستند که به «ادبیات عامه‌پسند» مشهور است. به همین دلیل جلب اعتماد آنان همیشه کار ساده‌ای نیست. در چنین شرایطی به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران، دشوار بتوان، روند اعطای چهارمین دوره‌ی جایزه‌ی ادبی یلدا را گامی موثر برای جلب اعتماد کتاب‌خوانان ارزیابی کرد.
اوایل اردیبهشت ماه امسال مدیا کاشیگر، دبیر جایزه‌ی یلدا در اطلاعیه‌ای خبر داد که او و دو حامی مالی یلدا (انتشارات اندیشه‌سازان و انتشارات كاروان) بر سر «سازمان جدید جایزه» به توافق نرسیده‌اند. او در این اطلاعیه از نشست مشترکی با حامیان مالی خبر داد که در آن «دبیر جایزه نگرانی خود را از تأثیر ادامه‌ی عدم توافق بر سطح كیفی جایزه در میان گذاشت و پیشنهاد برگزار نشدن جایزه در سال ١٣٨٤ را كرد كه به اتفاق آراء به تصویب رسید.» پس از آن روز ۱۴ شهریور مدیا کاشیگر در یک نشست مطبوعاتی که در دفتر نشر کاروان برگزار شد خبر داد که به رغم توافق و اعلام قبلی، یلدا امسال هم جایزه را با محدودیتهایی اهداء خواهد کرد. کاشیگر در این نشست همچنین گفت که به دلیل اعلام تعطیلی جایزه و عدم دریافت کتاب از سوی ناشران و نویسندگان «ما ناچار به تهیه کتابهایی از بازار شدیم و در اختیار داوران قرار دادیم.» به این ترتیب قرار شد جایزه یلدا که سال گذشته ۱۶ داور داشت امسال تنها با سه داور به کار ادامه دهد. همچنین به جای انتخاب برترینهای دو حوزه‌ی مجموعه داستان و رمان، داوران فقط یک کتاب را به عنوان بهترین معرفی کنند.
دبیر جایزه‌ی یلدا در این نشست گفت «در این دوره براساس آماری که از طریق پکا [پخش کتاب ایران] دریافت کردیم در حدود ۳۰۰ رمان و در حدود ۲۰۰ مجموعه داستان را باید مورد بررسی قرار دهیم.» و داوران پانزدهم مهرماه اسامی کتابهای راه یافته به مرحله‌ی نهایی را اعلام خواهند کرد. این که داوران چگونه در مدتی کوتاه ۵۰۰ کتاب را «مورد بررسی قرار» می‌دهند با این بدعت غریب همراه بود که دبیر یلدا اعلام کرد اسامی داوران حتا پس از مراسم و اهدای جایزه نیز مخفی نگه داشته خواهد شد!
۱۷ آذر ماه اسامی سه اثر برگزیده‌ی یلدا معرفی شدند (دو رمان «وقت تقصير» نوشته محمدرضا كاتب و «آداب بى‌قرارى» نوشته يعقوب يادعلى و مجموعه داستان «بگذريم» نوشته بهناز على پور گسكرى) و خبرگزاریها اعلام کردند که برنده‌ی نهایی شب یلدا، سی‌ام آذر، در مراسم اعطای چهارمین دوره‌ی این جایزه اعلام خواهد شد. اما عجیب این که، پنجشنبه دهم آذر ماه، یک هفته قبل از اعلام اسامی نامزدان و سه هفته پیش از اعلام رسمی نام برنده‌ی نهایی، روزنامه‌ی شرق، ظاهرا به نقل از خبرگزاری فارس، از رای اعلام نشده‌ی داوران مخفی یلدا اطلاع داد و نوشت «یلدا كه امسال وارد چهارمین سال فعالیت خود شده است، از میان آثار منتشر شده در سال ۸۳ ، رمان «وقت تقصیر» نوشته محمدرضا كاتب (نشر نیلوفر) را به عنوان رمان برگزیده سال خود اعلام كرد.»
همین روزنامه روز شنبه ۱۲ آذر از قول مدیا کاشیگر و به نقل از خبرگزاری فارس ضمن تکذیب این خبر نوشت «هنوز داوران راى نهایى خود را براى انتخاب كتاب برتر اعلام نكرده اند.» كاشیگر با بیان این که «داوران یكدیگر را نمى‌شناسند و راى آنها محرمانه است.» اعلام کرده بود که داوران یلدا هنوز رای خود را نداده‌اند و اعلام رسمی نام نامزدان روز پانزدهم و اعلام برنده‌ی اول روز سی‌ام آذر انجام خواهد شد. اما پس از اعلام نام نامزدان و سپس اعلام نام برنده‌ی این جایزه در شب یلدا معلوم شد که مطبوعات و خبرگزاریها چند روز پیش از این که حتا داوران رای نهایی خود را اعلام کنند نامزدان و برنده را می‌شناختند.
به نوشته‌ی روزنامه‌ی شرق، روز چهارشنبه سی‌ام آذر ماه، دبیر جایزه‌ی یلدا، مدیا کاشیگر، ضمن معرفی برنده‌ی چهارمین دوره‌ی این جایزه گفته است «هدف یلدا در افزایش كتابخوانى خلاصه مى‌شود و خواننده باید در خواندن یك كتاب به جایزه یلدا اعتماد كند.» اما معلوم نیست که خواننده چرا «باید» به رای محرمانه‌ی داوران مخفی‌ای که چند هفته قبل از اعلام رسمی، و حتا به قول دبیر جایزه پیش از تصمیم‌گیری نهایی آنها، مشخص بوده اعتماد کند.
بنابر گزارش مطبوعات و خبرگزاریها دبیر جایزه‌ی یلدا پس از معرفی کتاب برتر سال ۸۳، پوشه‌ی بحثها و نظرات داوران را به عنایت سمیعی به عنوان امین هیات داوران سپرد. سمیعی از پایه‌گذاران جایزه‌ی مهرگان و از منتقدان خوش‌نام و معتبر امروز به حساب می‌آید. در این مراسم که به یاد و خاطره نویسندگان و هنرمندان از دست رفته‌ی ماههای اخیر (نازنين نظام‌شهيدی، كريم امامی، منوچهر آتشی، فريدون گله، منوچهر نوذری و مرتضی مميز) تقدیم شد از داریوش مهرجویی به خاطر یک عمر تلاش فرهنگی تقدیر شد و جایزه‌ای نیز به عکس برتر، در ارتباط با موضوع کتابخوانی اهداء شد.
داوران این بخش که برخلاف بخش ادبیات مخفی نماندند مسعود كيميايی، محمود كلاري و اميد روحانی بودند. جایزه عکس نصیب اسحاق آقایی شد. در مراسم چهارمین دوره جایزه یلدا مدیا کاشیگر درباره‌ی «کتابت» و كاوه ميرعباسى درمورد رمان و تفاوت فرهنگ قصه گويى در شرق و غرب به سخنرانی پرداختند. جایزه و لوح تقدیر مهرجویی را مسعود کیمیایی اهدا کرد که در سخنانی به کار و جایگاه او اشاره کرد. در ابتدای این مراسم که عصر چهارشنبه، سی‌ام آذر ماه در خانه‌ی معلم تهران برگزار می‌شد همچنین از شاعر معاصر محمد علی سپانلو تقدیر شد.
بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران