جمهورى آذربايجان: فساد در كنار ثروت عظيم نفت
۱۳۸۵ شهریور ۸, چهارشنبه
جمهورى آذربايجان، همسايه شمالى ايران، پانزده سال پيش، بعد از فروپاشى اتحاد شوروى تاسيس شد، در سى‌ام اوت ۱۹۹۱ اعلام استقلال كرد و از هجدهم اكتبر ِ همان سال به استقلال كامل دست يافت. از آن زمان تا كنون اين كشور ِ نيمه كوهستانى با جمعيتى حدود هشت و نيم ميليون نفر، با پيشرفت‌هاى عظيم اقتصادى روبرو گشته. آذربايجان روياى برقرارى شرايطى چون كويت را در سر می‌پروراند. در كنار فرآورده‌هاى عمده كشاورزى مثل پنبه، غلات، توتون و چای، نفت عظيم، گاز، مس، آهن و آلومينيوم از ذخاير طبيعى جمهورى آذربايجان به شمار مى‌روند.
اما پيشرفت‌هاى اقتصادى و درآمد سرسام‌آور نفت در اين كشور، با اصلاحات اقتصادى و اجتماعى همراه نبوده و قدرت سياسى ساختارى فقط به ظاهر دمكراتيك دارد. اين قدرت بيش از سه دهه است كه در دست طايفه‌ی على‌اف قرار دارد. الهام علی‌اف، رئيس جمهور كنونى جمهورى آذربايجان نيز همچون پدرش، حيدر على‌اف ، به قدرت مطلقه در اين كشور تبديل گشته است و تنها حرف خود را به كرسى می‌نشاند.
باكو
باكو، پايتخت جمهورى آذربايجان، كه در قديم بادكوبه ناميده می‌شد و اكنون در زبان تركى ِ آذرى آن را باكى می‌نامند، يكى از بزرگترين منابع نفتى جهان را در زير خاك‌هاى خود نهفته دارد. باكو كه با عهدنامه‌ی تركمن چاى در سال ۱۸۱۳ ميلادى به طور رسمى به دست روسيه افتاد، اكنون شهرى ست كه در هر گوشه‌اش ساختمان‌هاى نو و مدرن ساخته می‌شوند و آرم شركت‌هاى مشهور خارجى در هر گوشه‌ی آن ديده می‌شوند. باكو شهرى‌ست كه به طور رسمى جمعيتى حدود دو ميليون نفر دارد، ولى می‌گويند كه با احتساب حومه‌ی آن، نيمى از جمعيت كشور در آن زندگى می‌كنند.
ليموزين‌هاى بسيار شيك، در كنار اتوموبيل‌هاى روسى ِ قديمى نماى باكو را تشكيل می‌دهند. مردان و زنان لباس‌هاى اروپايى بر تن دارند و حجاب اسلامى و چارقد و چادر در اين شهر كمتر به چشم می‌خورند. امسال در فستيوال جهانى جاز كه همه ساله در باكو برگزار می‌شود، ال‌جارو ، خواننده بزرگ موسيقى جاز آمريكا شركت كرد و وجود او و ديگر بزرگان موسيقى در اين شهر سبب شد تا اخبار برنامه‌ها به سرعت به سراسر جهان منتقل شود.
ضرورت انجام اصلاحات
اما در مقابل اين چهره‌ی مدرن آذربايجان، رژيمى قرار دارد كه به قول عيسى قنبر، رئيس حزب مخالف مساوات، بسيار خودرای، فاسد و جنايتكار است.
الهام علی‌اف، رئيس جمهور جمهورى آذربايجان، قدرت سياسى را از پدرش به ارث برد. انتخابات مجلس نمايندگان اين كشور در نوامبر سال ۲۰۰۵ ميلادى و دو سال قبل از آن، انتخابات رياست جمهورى با تقلب همراه بود و او بعد از سكته‌ی قلبى پدرش و مرگ او، به قدرت كامل سياسى در كشور دست يافت.
جميل، يكى از مديران سازمان گردشگرى آذربايجان كه ۳۶ ساله است، در مورد اوضاع كشور می‌گويد: ”در حال حاضر وضعيت خوبه، البته بهتر از اين هم می‌شه. روی‌هم رفته وضعيت مالى مردم كمى بهتر شده.” جميل می‌گويد، هنوز خبرى از پول نفت نيست، اما او می‌داند كه پول‌هاى كلانى به خاطر فروش نفت به درون كشور سرازير شده است.
خط لوله‌ی نفت ِ باكو – تفليس – جيحان با هزينه‌اى بيش از ۴ ميليارد يورو، در ژوئيه ۲۰۰٦ ميلادى افتتاح شد. قرار بر آن است كه نفت آذربايجان بعد از طى مسير باكو به گرجستان، راه خود را به سوى بندر جيحان در تركيه بپيمايد و از آنجا به كشورهاى ديگر دنيا روان شود. در بهترين حالت می‌توان روزانه يك ميليون بشكه نفت از اين راه به سراسر جهان فروخت.
انقلاب احمداُف، متخصص امور مالى و رئيس يكى از مراكز تجارى در باكو در مورد ثروتى كه از راه نفت و گاز به كشورسرازير خواهد شد می‌گويد: ”فقط با چهار پروژه‌ی بزرگى كه در زمينه‌ی نفت و گاز بسته شده، در ۱۵ تا ۲۰ سال آينده حدود ۱۷۰ تا ۱۸۰ ميليارد دلار سهم آذربايجان می‌شود. هنگامى می‌توان اين رقم عظيم را درك كرد كه در نظر بگيريم، كل بودجه‌ی آذربايجان در سال ۲۰۰۵ فقط دو ميليارد دلار بوده.”
البته قرار بر آن است كه با اين ثروت عظيم زيربناى اقتصادى كشور سامان يابد و از جمله سيستم ِ آب و برق رسانى به مردم و همچنين ساخت فاضلاب شهرى و خانه‌هاى مسكونى در كشور به جريان بيفتد. اما مشكل بزرگ اين است كه نظارتى بر صرف اين ثروت عظيم تازه به دست رسيده در دست نيست و همه می‌دانند كه بخش وسيعى از اين ثروت، به جيب كسانى سرازير می‌شود كه در ”طبقات بالايی” سكنا دارند.
انقلاب احمداُف، متخصص امور مالی، در اين مورد می‌گويد: ”شيوه‌ی ادارى در آذربايجان هنوز مثل دوران اتحاد شوروى ست و هيچ ارگان نظارتى اى نمی‌تواند در چنين سيستمى به خوبى عمل كند. مشكل ِ فساد مالى يكى از بزرگترين مشكلات ِ كشور در حال حاضر است. اگر ما نتوانيم با موفقيت با فساد رايج مبارزه كنيم، نمی‌توانيم از ثروت به دست آمده براى بهتر شدن اوضاع كشور استفاده كنيم.”
رشوه
در آذربايجان بدون رشوه هيچ كارى انجام نمی‌شود. اين كشور در آمارهاى جهانی، يكى از ده كشورى ست كه در آنها پرداخت رشوه بيداد می‌كند. در اين كشور می‌توان با رشوه هر كارى كرد. به قول مردم شهر باكو می‌توان با پرداخت رشوه حتا عضو تيم ملى فوتبال اين كشور شد. اين در حالى ست كه گرفتن مدارك دانشگاهى با پرداخت رشوه اقدامى ست بسيار سهل و ساده. براى استخدام در يك شركت بايد رشوه پرداخت كرد و اين مبلغ چند برابر حقوقى ست كه در آينده به شخص تعلق می‌گيرد. حتا می‌توان با پرداخت رشوه در سازمان مبارزه با رشوه وارد شد. جميل كه با پرداخت مبلغى، در شركت گردشگرى عمويش كارى يافته، در اين مورد می‌گويد: ”بايد حلقه‌ی ارتباطى وسيعى داشت و به طريقى به مقامات بالايى نزديك بود. به غير از اين روش، هيچ راه ديگرى براى پيشرفت وجود ندارد.”
مخالفان
بر طبق ارقام رسمی، ۴۰ درصد جمعيت روستايى جمهورى آذربايجان زير خط فقر زندگى می‌كنند و رشد اقتصادى عظيم ِ ۳۰ تا ۴۰ درصد، تاثيرى در زندگى مردم فقير اين مناطق نداشته است.
عيسى قنبر، رئيس ۴۹ ساله‌ی حزب مساوات، كه در انتخابات پيشين ِ رياست جمهورى كشور در سال ۲۰۰۳ ميلادی، مهم ترين رقيب الهام على اف بود در اين مورد می‌گويد: دولت راه‌هاى مختلفى براى مبارزه با مخالفان خود دارد. در نوامبر گذشته كه انتخابات مجلس نمايندگان برگزار شد، پليس آذربايجان جلوى نشست‌ها و تظاهرات مخالفان را با زور گرفت. در آن زمان بسيارى از مخالفان دستگير شدند. بعد از انتخابات و تحكيم قدرت از طرف الهام علی‌اف، اين فشارها كمتر شد. در حال حاضر هيچ تبادل نظرى ميان رئيس جمهور و روساى احزاب مخالف وجود ندارد. عيسى قنبر در ادامه می‌گويد: ”هيچ اعتمادى در ميان نيست و اميد به اين كه رژيم كنونى از راه مسالمت آميز تغيير يابد بسيار كم است.”