جهان و معضل پناهندگان
۱۳۸۷ مهر ۲۳, سه‌شنبه
طبق کنوانسیون ِ پناهندگان سازمان ملل متحد، که در سال ۱۹۵۱ تصویب شد و دولت ایران نیز یکی از امضا کنندگان آن است، پناهنده کسی است که به خاطر نژاد، دین، ملیت، عضویت در یک گروه سیاسی یا اجتماعی و یا ترس از تعقیب و بازداشت در خارج از کشور خود به سر می‌برد و به دلیل این ترس، نه می‌تواند از حمایت کشور خود برخوردار شود، و نه خود مایل به قبول این حمایت است. به غیر از کنوانسیون ۱۹۵۱ به مرور مجموعه‌ی مقررات منطقه‌ای و بین المللی دیگری نیز در جهان تصویب شده‌اند که دامنه‌ی تعریف پناهنده را گسترش می‌دهند، مانند کنوانسیون ِ مربوط به مشکلات خاص پناهندگی در آفریقا در سال ۱۹۶۹ و اعلامیه ۱۹۸۴ پناهندگان در آمریکای لاتین. طبق این دو سند، پناهندگان بنا به دلایل بیشتری مورد حمایت قرار می‌گیرند. به طور مثال افرادی که به دلیل تسلط نیروهای خارجی و یا خشونت و درگیری‌های عمومی ِ کشورشان مجبور به فرار شده اند، پناهنده محسوب می‌شوند. در همه‌ی این اسناد اما، افرادی که به دلایل اقتصادی و یا زیست محیطی مجبور به ترک محل زندگی خود می‌شوند، منظور نشده‌اند. همچنین افرادی که در کشور خود مجبور به کوچ از منطقه‌ای به منطقه‌ای دیگر گشته‌اند، پناهنده به حساب نمی‌آیند و به همین دلیل نیز از کمک‌های جهانی برخوردار نمی‌شوند. این در حالی ست که بر مبنای گزارش کمیساریای پناهندگی سازمان ملل متحد از سال ۲۰۰۶ میلادی، شمار پناهجویان در سراسر جهان به شدت افزایش یافته است.
همه ساله هزاران نفر در جریان فرار از محل زندگی شان و یافتن شرایطی بهتر جان خود را از دست می‌دهند. این پناهندگان در سراسر جهان پراکنده‌اند: آفریقائی‌های گرسنه، که از راه دریا، در قایق‌هایی پوسیده با به‌خطر انداختن ِ جان خود، سرانجام به سواحل مالتا و یا ایتالیا می‌رسند؛ عراقی‌ها، افغانی‌ها و شهروندان چچن که در اردوگاه‌های پناهندگان ِ یونان ویلان‌اند؛ انبوه پناهندگان سودانی، در چادرهای اردوگاه‌های ِ چاد؛ پناهندگان برمه‌ای در تایلند، تصویرها و خبرهای‌شان همه روزه در میان اخبار جهان دیده می‌شوند.
اروپا و مهاجران
اگر امید بیشتر این پناهندگان رسیدن به خاک کشورهای صنعتی و از همه مهم تر کشورهای اتحادیه اروپاست، پارلمان اتحادیه در ماه ژوئن سال جاری، رئوس کلی برنامه‌ی بازگرداندن ِ پناهجویان را به کشورهای خود تصویب کرد. در روزهای آغازین ماه ژوئیه نیز وزرای کشور ِ اتحادیه اروپا در شهر کان فرانسه گرد هم آمدند، تا قوانین پناهندگی و مهاجرت را همگون سازند. در این همایش طرح مشترک فرانسه، اسپانیا و آلمان برای هماهنگی عملی به بحث گذارده شد و نتایج آن که همانا سختگیری بیشتر در ورود پناهجویان به اتحادیه اروپاست مطرح شدند و قرار بر آن شد تا نتایج مذاکرات در کنفرانس سران اتحادیه اروپا در اکتبر سال ۲۰۰۸ میلادی به تصویب برسند.
کمیساریای پناهندگان سازمان ملل متحد نگران شرایط پناهندگانی ست که خود را به اتحادیه اروپا رسانده‌اند و با سخت تر شدن شرایط، مجبور به بازگشت به کشورهای شان خواهند شد. کشورهای اتحادیه اروپا علاقه‌ای به پذیرش پناهجویان ندارند. نیکلا سارکوزی، رئیس جمهور فرانسه، و رئیس ادواری شورای اتحادیه اروپا در همایش وزرای کشور اتحادیه اروپا، در مخالفت با پذیرش پناهجو به این اتحادیه گفت: «فرانسه یا اتحادیه اروپا نمی‌تواند همه‌ی مشکلات جهان را برطرف سازد. با ورود بی‌رویه پناهندگان، جامعه‌ی مدنی ِ فرانسه و اتحادیه اروپا از هم خواهد پاشید. من معتقدم، در شرایطی که در میان کشورهای اتحادیه اروپا، مرزی وجود ندارد و شهروندان این اتحادیه به راحتی از کشوری به کشور دیگر می‌روند، باید همه‌ی کشورهای عضو به طور متحد مسئول مرزهای خارجی اتحادیه باشند و از ورود افراد غیرقانونی به این اتحادیه جلوگیری کنند. همچنین پارلمان اروپا باید بپذیرد، افرادی که بدون مدارک معتبر، به اتحادیه اروپا وارد می‌شوند ، باید به کشورهای شان بازگردانده شوند.»
بزرگ‌ترین مشکل دوران معاصر
آنتونیوگوتِرِس، کمیسر ِ عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، معضل ِ پناهندگان را بزرگ ترین مشکل دوران معاصر می‌داند و بر این نظر است که آنها بی پناه ترین مردمان این عصراند: «من شک ندارم که پناهجویان ِ جهان از افزایش قیمت ارزاق عمومی از بقیه شهروندان کشورها بیشتر لطمه می‌بینند. اما همین افزایش قیمت‌ها و فشار فقر، خود سبب برخورد و درگیری‌های نظامی می‌شود و بر شمار پناهجویان می‌افزاید.»
آخرین گزارش کمیساریای پناهندگی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۸ نشان می‌دهد که در سراسر جهان ، شمار افرادی که به هر دلیلی از محل زندگی‌شان رانده می‌شوند و به منطقه‌ای دیگر پناه می‌برند ۴۲ میلیون نفرند. این در حالی ست که تنها ۱۶میلیون نفر از این افراد امکان خروج از کشور خود را می‌یابند تا در کشوری دیگر تقاضای پناهندگی کنند. حکایت زندگی عبداقیوم، در افغانستان حکایتی عام است و قابل فهم در این کشور جنگ زده. «من اهل بادقیس در شمال افغانستان هستم. اونجا افراد پرنفوذی هستند که میگن ما حق زندگی در اون منطقه رو نداریم. ما اونجا زمین داشتیم. زمین‌هامون رو گذاشتیم و فرار کردیم. حالا اینجا در اردوگاه ژرای در قندهار زندگی می‌کنیم. وضع‌مون خوب نیست، کار هم که نداریم، اما نمی‌تونیم برگردیم.»
عبدالقیوم در اردوگاه پناهندگان ژرای که در ۲۵ کیلومتری غرب قندهار واقع است، از امنیت بیشتری برخوردار است تا در شمال افغانستان. او پشتون است، قومی که که بیشتر در جنوب افغانستان پراکنده است و طالبان نیز به همین قوم تعلق دارد. این قوم در شمال افغانستان سابقه‌ی درگیری‌های وسیعی با اقوام تاجیک و ازبک دارد. شش سال و نیم پس از سرنگونی طالبان، اقوام شمالی افغانستان، هنوز پشتون‌ها را مسئول جنایات دوران طالبان می‌دانند و آنها را اذیت و آزار می‌کنند و از منطقه‌ی خود می‌رانند. عمادالله نیز یکی دیگر از پشتون‌هایی ست که از شمال افغانستان مجبور به مهاجرت به جنوب این کشور شده است. می‌گوید: «من اهل ولایت جوزجان هستم. قبل از درگیری‌ها فرار کردم. خب، اونا نمی‌خوان که ما اونجا زندگی کنیم. همه چیزم اونجاست. اما حالا اینجا، تو این قرارگاه زندگی می‌کنیم. بعضی وقتا کاری گیرم میاد، اما بیشتر وقتا بیکارم. ما نمی‌تونیم برگردیم.»
در مجموع حدود ۱۵۰ هزار افغانی پناهجو در خاک این کشور وجود دارد. حدود ۳۵ هزار نفر آنها پشتون هستند که از شمال کشور رانده شده‌اند و در اردوگاه‌هایی در نزدیکی استان‌های قندهار و هلمند مستقرند، استان‌هایی که ناآرامی شان از استان‌های دیگر این کشور بیشتر است، کشت خشخاش در آنجا پررونق و طالبان پرقدرت است. مسئولان کمیساریای پناهندگان سازمان ملل متحد ، که در کابل مستقرند، به خاطر شرایط بد ِ امنیتی در این مناطق، جرات ورود به این اردوگاه‌ها و رساندن کمک به پناهجویان را ندارند.
دولت مرکزی افغانستان و وزارت امور پناهندگان این کشور اما خواستار برچیده شدن این اردوگاه‌ها و بازگشت پناهجویان به سرزمین‌های خود هستند، و به همین جهت کمک به خانواده پناهجویان را در این اردوگاه‌ها مخالف سیاست تعیین شده‌ی دولتی می‌دانند. تا پایان ماه آوریل امسال تنها ۱۵ خانوار از جمعیت ۳۸ هزار نفره این اردوگاه، حاضر به بازگشت به مناطق شمال شده‌اند و بقیه از ترس جان خود، همان شرایط خطرناک اردوگاه را پذیرفته و مانده‌اند. نیاز محمد سرحدی، یکی از مسئولان منطقه و اردوگاه پناهندگان در مورد این شرایط می‌گوید: «من تایید می‌کنم که افرادی که اینجا زندگی می‌کنند، واقعا مشکلات فراوانی دارند. کسانی که می‌خواهند کمک کنند، باید به این افراد، در همین شرایط کمک کنند. مردمی که از شمال به اینجا اومدند، همه‌ی زندگی شون رو از دست داده‌اند. جنگ سالارهای شمال همه‌ی دار و ندار اونها رو مصادره کرده‌اند.»
بحران پناهجویان عراقی
برای کمیساریای پناهندگان سازمان ملل متحد، بحران پناهجویان عراقی بعد از وقایع سال ۱۹۴۸، در خاورمیانه بی نظیر است. در این کشور حدود سه میلیون پناهجو به دلایل قومی و دینی - مذهبی مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شده‌اند. یک میلیون و دویست هزار نفر از این افراد موفق شده‌اند خود را به سوریه برسانند. ۷۵۰ هزار نفر به اردن گریخته و اکنون ۱۳ درصد جمعیت این کشور کوچک را به خود اختصاص داده‌اند. مسیحیان نیز از اقلیت‌های مذهبی‌ای هستند که در عراق به شدت زیر فشار افراط گرایان مسلمان شیعه و سنی قرار دارند.
شمار مسیحیان در حال حاضر به نیم میلیون نفر تخمین زده می‌شود. برمبنای گزارش سازمان ملل متحد، امنیت این اقلیت دینی در عراق در خطر است. در میان ۷۰ هزار پناهجویی که از مناطق مختلف عراق به شمال این کشور، در مناطق نسبتا آرام تر ِ کردنشین پناهنده شده اند، بسیاری شهروندان مسیحی این کشور نیز هستند. شمول زایا، یک معلم مسیحی در میان این پناهجویان است: «من با خانواده‌ام در نزدیکی موصل زندگی می‌کردیم. سال ۲۰۰۶ بود که به خاطر افزایش بمب‌گذاری‌ها مجبور به فرار شدیم. حالا خانواده من با ۱۶۰ خانواده‌ی دیگر مسیحی در این اردوگاه، در روستای کردنشین ِ باخلوجا زندگی می‌کنیم. اینجا دست کم صلح و امنیت داریم که خیلی خوبه اما کاری ندارم.»
عباس کوشک‌جلالی