خاموشی هانیبال الخاص، نقاش نوگرای ایران
۱۳۸۹ شهریور ۲۴, چهارشنبه
هانبیال الخاص، چهره‌ی نام‌آشنای نقاشی و آغازگر طراحی فیگوراتیو در ایران، سه‌شنبه شب (۲۳ شهریور) در آمریکا چشم از جهان فرو بست. الخاص به هنگام مرگ ۸۰ سال داشت و از سال‌ها پیش از بیماری سرطان رنج می‌برد.
الخاص که از آشوریان ایران بود، در سال ۱۳۰۹ در کرمانشاه زاده شد. او از نوجوانی به آموزش نقاشی پرداخت و دو سه سالی در کلاس جعفر پتگر با رمز و رموز این کار آشنا شد. بعدها به آمریکا رفت تا طب بخواند، اما سر از رشته فلسفه درآورد و بعد هم در "آرت انستیو"ی آمریکا نقاشی آموخت.
الخاص در بازگشت به ایران مددکار اجتماعی شد و بعد هم به استخدام هنرستان پسران درآمد. از سال ۱۳۴۸ به دانشگاه تهران رفت و تا ۱۳۵۸ در آنجا تدریس نقاشی کرد. او در مجموع از سال ۱۳۴۰ تا زمانی که حال و توانی داشت به مدت ۳۵ سال، به تناوب در هنرستان، دانشگاه تهران، دانشگاه‌هاى آمریکا، دانشگاه آزاد و کلاس‌هاى خصوصى‌اش به تدریس هنر پرداخته است.
هانیبال الخاص بیش از همه به عنوان یک نقاش فیگوراتیو شناخته می‌شود. تصویر انسان، چهره انسان و اندام انسان دلمشغولى همیشگى او بود. در کارنامه‌ی او اما ابداعات و ابتکارات دیگری نیز وجود دارد.
براى مثال او به مناسبت درگذشت نیما یوشیج نمایشی موسوم به Happening Art برگزار کرد که در ایران پدیده‌ای تازه بود. او براى این کار، یک تابلوى نقاشى بزرگ از نیما و حال و هواى شعر نیما کشید. در مقابل این تابلو ۴۰ صندلى نصب کرد و با ضبط صوت سخنرانى افرادى را که درباره نیما حرف زده بودند همراه با موسیقى مناسب پخش کرد. استقبال زیادى از این پروژه شد.
نحوه حضور بازدیدکنندگان به این صورت بود که ۴۰ نفر به سالن مى‌آمدند و بر روى صندلى‌ها مى‌نشستند و تابلوى بزرگ را تماشا مى‌کردند و نوار سخنرانى‌ها را گوش مى‌دادند و قهوه مى‌خوردند، بعد این عده خارج شده و ۴۰ نفر بعدى وارد مى‌شدند.
در مجموع، الخاص با بدعت‌هایی مانند برقراری هپنینگ‌ها، انتخاب محیط انبار برای نمایشگاه، به تصویر درآوردن از جمله هزلیات عبید زاکانی و مولوی، درک و دریافت‌های کلاسیک از نقاشی و نمایشگاه را تا حدود زیادی تغییر داد.
در قیاس با این ابتکارات، نقاشی‌های الخاص در فضای "ضدامپریالیستی" بعد از انقلاب بر روی دیوار سفارت اشغال‌شده‌ی آمریکا در تهران، از جمله کارهایی هستند که برگی به کارنامه‌ی وی نیافزوده‌اند و به سرعت فراموش شدند.
الخاص تنها به عنوان یک نقاش شناخته نمى‌شد. او هزاران دوبیتى، قصیده، هایکو، منظومه و غزل به زبان آشورى سروده و چهار کتاب آموزش هنر تألیف کرده است. ده‌ها قصه کوتاه به فارسى و آشورى نوشته و تعداد بسیارى طرح روى جلد کتاب ترسیم کرده است.
نوشتن نقد هنری در روزنامه کیهان در سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ از دیگر اجزای کارنامه الخاص به شمار می‌رود. ترجمه صد غزل حافظ به آشورى و رسم مینیاتور برای آنها از کارهای متاخر هانبیال الخاص است.
FW/BB