خطر کاهش درآمدهای نفتی ایران
۱۳۸۹ مرداد ۲۸, پنجشنبه
دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) روز گذشته، چهارشنبه (۲۷ مرداد / ۱۸ اوت)، گزارش داد، بهای سبد نفتی اعضای این سازمان که روز سه شنبه یک دلار افزایش یافته بود بار دیگر به حدود ۷۳ دلار تنزل پیدا کرد. در صورت ادامه یافتن این روند درآمد ایران از فروش نفت و گاز در سال جاری کمتر از پیش بینی‌های مسئولان جمهوری اسلامی خواهد بود.
برآوردهای خوش بینانه؟
کارشناسان بین‌المللی میانگین بهای یک بشکه نفت خام در سال ۲۰۱۰ میلادی را ۷۷ دلار برآورد کرده‌اند. نفت اوپک در هر بشکه ۵ تا ۷ دلار ارزانتر از بهای متوسط جهانی، و نفت سنگین ایران ۳ دلار کمتر از بهای اوپک است. این در حالی است که به گفته‌ی محمود بهمنی، رئیس بانک مرکزی، پیش‌بینی درآمدهای نفتی ایران بر اساس فروش نفت به بهای ۷۰ دلار در هر بشکه انجام شده است.
بهمنی اخیرا در یک نشست خبری درآمد نفتی کشور را در سال جاری ۵۸ میلیارد دلار اعلام کرد. بسیاری از کارشناسان این رقم را خوش‌بینانه ارزیابی می‌کنند و معتقدند به دلایل فراوانی ممکن است کسب این درآمد میسر نشود.
نخستین خطری که درآمدهای ارزی را تهدید می‌کند کاهش احتمالی بهای نفت است. با توجه به صادرات ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت در روز با کاهش هر دلار از بهای مورد محاسبه بانک مرکزی برای هر بشکه نفت، ایران سالانه ۸۰۰ میلیون دلار کمتر درآمد خواهد داشت.
کاهش صادرات، کاهش درآمد
مشکلات دیگری که تحریم‌ها به صنعت نفت و گاز جمهوری اسلامی تحمیل کرده می‌تواند از راه‌های گوناگون به کاهش چشمگیر درآمدهای ارزی از طریق فروش نفت و گاز منجر شود. کاهش شدید استخراج نفت، کمبود سرمایه‌گذاری‌های خارجی در میدان‌های نفتی و افزایش مصرف داخلی نمونه‌ای از این مشکلات هستند. ایران که پیش از انقلاب روزانه بیش از شش میلیون بشکه نفت استخراج می‌کرد، تولیدش در حال حاضر به چهار میلیون بشکه در روز نمی‌رسد.
از ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه‌ای که تولید کنونی کشور است حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه‌ی آن در داخل مصرف می‌شود. ایران حدود چهل درصد از بنزین مصرفی خود را از خارج وارد می‌کند. با تحریم صدور بنزین به کشور قرار است بخشی از بنزین وارداتی که اکنون بین ۲۰ تا ۲۶ میلیون لیتر در روز است در داخل تولید شود.
ظاهرا قرار است تعدادی از مجتمع‌های پتروشیمی بخشی از ظرفیت خود را به تولید بنزین اختصاص دهند. این عمل به معنای افزایش مصرف نفت خام استخراج شده در داخل است که میزان صادرات و درآمدها را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر با این تدبیر مقداری از تولید صنایع پتروشیمی نیز از دست می‌رود.
تحریم‌ها و معضل کمبود خریدار
نایب رئیس کمیسیون انرژی مجلس، ناصر سودانی، اول خرداد ماه ۸۹ هشدار داد، در صورت تشدید تحریم‌ها ایران برای فروش نفت با مشکلات جدی روبرو خواهد شد. در این فاصله با افزوده شدن تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا به تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، این اتفاق افتاده است.
در مورد مشکل جمهوری اسلامی در فروش نفت گزارش‌های زیادی در ماه‌های گذشته منتشر شده که معمولا از سوی مقام‌های رسمی تکذیب می‌شوند. به رغم این یکی از باسابقه‌ترین مدیران وزارت نفت این معضل را جدی می‌داند. علی‌اکبر ترکان، معاون پیشین برنامه‌ریزی وزارت نفت که در دولت‌های مختلف فعالیت کرده و سال گذشته برکنار شد، اول خرداد گفته است «در حال حاضر ایران مشکل جذب خریدار دارد.» ترکان در گفتگو با «خبر آنلاین» می‌گوید «در حال حاضر تولید نفت ایران پایین آمده که مقداری از آن به دلیل مشکلات بازار و نبود خریدار است.»
سیر نزولی صادرات نفت
متوسط صادرات نفت ایران در یک دهه‌ی گذشته حدود دو و نیم میلیون بشکه در روز بوده. این میزان در تیرماه سال ۸۸ به زیر دو میلیون نیز سقوط کرد. حجم صادرات کنونی نفت نیز از متوسط یک دهه‌ی گذشته کمتر است. تولید و صادرات نفت در سال‌های گذشته نوسان‌های فراوان داشته اما به هر صورت نسبت آنها نیز به ضرر صادرات بوده است. در سال ۸۴ بیش از ۶۵ درصد نفت استخراج شده صادر می‌شد. این میزان در سال ۸۸ به کمتر از ۵۷ درصد رسیده است.
ایران قصد دارد تولید نفت خام خود را تا پنج سال دیگر به پنج میلیون بشکه در روز برساند. به اعتقاد ناظران حتا با دست یافتن به این هدف نیز آینده‌ی درآمدهای نفتی تضمین شده نیست. از سویی در این فاصله مصرف داخلی نیز افزایش می‌یابد، از سوی دیگر افزایش تولید کشورهای منطقه به ویژه عراق و کاهش مصرف انرژی در کشورهای توسعه یافته می‌تواند به نزول بهای نفت بیانجامد.
افزایش تولید و رقابت، تنزل قیمت
مطابق گزارش‌ها عراق درصدد است تولید نفت خام خود را تا ۵ سال آینده به ۱۱ میلیون بشکه در روز برساند. سازمان بین‌المللی انرژی نیز پیش بینی می‌کند در همین فاصله ۵ میلیون بشکه از مصرف روزانه نفت در جهان کاسته می‌شود. این کاهش به کشورهای صنعتی مربوط می‌شود. مطابق برآوردها در همین دوران مصرف انرژی در کشورهای درحال توسعه، از جمله ایران افزایش خواهد یافت.
رقابت بر سر فروش نفت که هم‌اکنون نیز وجود دارد با افزایش تولید نفت در منطقه بیشتر نیز خواهد شد. بولتن امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ابتدای خرداد ماه ۸۹ نشان می‌دهد، نفت‌های مختلف ایران با تخفیف ۳ تا ۷ دلار در هر بشکه به بازارهای مختلف جهان عرضه می‌شود. این تخفیف‌ها که به عنوان یک اقدام رقابتی در میان کشورهای منطقه مرسوم است، به هر حال به معنای کاهش درآمدهای کشور بر خلاف ارزیابی‌های رسمی نیز هست.
BK/DK