داستان‌خوانی اورهان پاموک در شهرهای آلمان
۱۳۸۶ اردیبهشت ۱۹, چهارشنبه
نخستین توقفگاه پاموک هامبورگ بود. پاموک پس از آنکه توسط ناسیونالیست‌های افراطی ترک علناً تهدید به مرگ شد، دستان‌خوانی‌اش را که از سوی خانه ادبیات هامبورگ برای روز ۶ فوریه امسال برنامه‌ریزی شده بود لغو کرد.
از نویسنده بلندآوازه ترک، در همان آغاز سفرش به آلمان، با اهدای دکترای افتخاری دانشگاه آزاد شهر برلین قدردانی شد.
دست‌اندرکاران و برنامه‌ریزان شب‌های داستان‌خوانی اورهان پاموک، تمام تلاش خود را به کار بستند تا صندلی‌های بزرگ‌ترین تئاتر آلمان یعنی "خانه هنرپیشگان" در هامبورگ، با ۱۲۰۰ صندلی خالی نماند. این آرزو برآورده شد. محل تا آخرین صندلی‌اش پر بود و تمام جاها پیش‌فروش شده بود. خیلی‌ها آمده بودند تا از زبان خود پاموک بشنوند که چرا سفرش در ماه فوریه را لغو کرده است. برخی دیگر علاقه داشتند تا در مورد تازه‌ترین تحولات ترکیه و ناروشنی اوضاع سیاسی در آن کشور بشنوند.
اما نویسنده ۵۵ ساله ترک، در مورد این مسایل هیچ سخنی نگفت. قابل فهم هم بود، زیرا به نظر می‌رسد که پاموک هیچ علاقه‌ای ندارد که به قهرمانی تراژیک در مناقشه با ناسیونالیست‌های ترک بدل شود. آنها در روز ۱۹ ژانویه سال جاری، دوستش، "هرانت دینک" روزنامه‌نگار ترک ارمنی‌تبار را در روز روشن با گلوله به قتل رساندند. و در نهایت نیز دستگیرشدگان در برابر دوربین فیلمبرداری، پاموک را علناً تهدید کرده بودند: «اورهان پاموک، عاقل باش»!
این هشدار به مصاحبه‌ای بازمی‌گشت که پاموک در آن گفته بود:
«در ترکیه ۳۰ هزار کرد به قتل رسیده‌اند و یک میلیون ارمنی قتل‌عام شده‌اند، و هیچ‌کس درباره آن حرف نمی‌زند. پس من این کار را می‌کنم».
برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۰۶، از زمانی که تهدید شده تاکنون، نگران زندگی خویش است. اما همان‌گونه که گفته شد، پاموک در نخستین توقفگاه دستان‌خوانی‌اش در آلمان، در شهر هامبورگ سخنی از هیچ‌یک از این موضوع‌های تراژیک بر زبان نیاورد. سخنان او بر گرد موضوع‌های شادی‌آور می‌گشت: در مورد رمان تازه‌اش "استانبول".
ترجمه آلمانی متن‌ها توسط میشاییل کروگر ناشر مونیخی پاموک قرائت می‌شد:
«گاهی احساس بدبیاری می‌کنم از اینکه در استانبولی زاده شده‌ام که در زیر خرابه و خاکستر یک امپراتوری سرنگون‌شده، فقیر و اندوهبار پیر می‌شود و از یاد می‌رود. (اما صدایی درونی به من می‌گوید، که این در واقع هدیه‌ای الهی‌ست)».
هدیه‌ای الهی، زیرا اورهان پاموک از این طریق چنین فرم جذابی از طنز سیاه را آنگونه پرورانده که اگر نمی‌بود شاید هر خواننده‌ای جای خالی‌اش را حس می‌کرد.
در "استانبول"، رمانی که ریشه‌هایی ژرف در زندگی‌نامه نویسنده دارد، پاموک تاریخ یک شهر را با داستان خانواده خود پیوند می‌دهد. هر دو داستان از زوال حکایت می‌کنند. به همین دلیل نیز "حوزون" (حزن)، که شاید بتوان آن را نوع ترکی ماخولیا نامید، جایگاه ویژه‌ای در کتاب و در زندگی ِ نه فقط پاموک می‌یابد. "حوزون" اندوهی فردی نیست، بلکه احساسی‌ست که در روح جمعی استانبول موج می‌زند.
اورهان پاموک که در شب‌های داستان‌خوانی‌اش در آلمان توسط یک مترجم همراهی می‌شود، درباره پس‌زمینه‌های "حوزون" می‌گوید:
«و در اینجا، در این احساس جمعی، موضوع همچنین بر سر یک ضایعه است. موضوع بر سر زوال امپراتوری عثمانی‌ست. موضوع بر سر فروشد قدرت و قلمرو آن‌زمان است. موضوع بر سر احساس و دریافت ایستادن و زیستن بر مرز مغرب‌زمین است. در سویه‌ی دیگر مرز، کشورهای پرقدرت هستند، و در این‌سوی مرز ما هستیم که اینچنین فقیر ایستاده‌ایم».
ماخولیا همچون ابری تیره بر تمامی رمان "استانبول" سایه افکنده است. و شاید اگر میشاییل کروگر، با خوانش درخشانش نمی‌بود، حاضران، تالار تئاتر هامبورگ را با سرخوردگی ترک می‌کردند. اما این ناشر که بی‌شباهت به یک دولتمرد، یا اشرافی فرانسوی نیست، چنان متن‌ها را قرائت کرد، گویی که رمان "استانبول" پاموک، از قطعه‌هایی از طنز و بذله‌گویی ساخته شده است.
در پایان داستان‌خوانی پاموک در هامبورگ، مجری برنامه "هوبرت اشپیگل" از روزنامه "فرانکفورتر آلگماینه تسایتونگ" پرسشی نسبتاً سیاسی را مطرح کرد. آیا پاموک می‌پذیرد که سازنده پلی‌ست میان شرق و غرب؟ نویسنده پاسخ داد:
«من تلاش کرده‌ام تا شایسته عنوان‌هایی که به من مبنی بر سازنده پل میان شرق و غرب و تلاشگر برای فهم متقابل یکدیگر داده‌اند باشم. اما همان‌گونه که گفتم، این کار من نیست. کار واقعی من نیست. با وجود اینکه کار من نیست، آن را انجام می‌دهم و به پرسش‌هایی که در این زمینه مطرح‌اند پاسخ می‌گویم. زیرا نمی‌خواهم میان شرق و غرب، میان اسلام و اروپا مناقشه‌ای وجود داشته باشد. من این را نمی‌خواهم، زیرا به هر دو تعلق دارم».
در پایان داستان‌خوانی پاموک در هامبورگ، تصویری دیده می‌شود که موقعیت نویسنده ترک را از توضیح بی‌نیاز می‌کند.
هنگامی که علاقمندان آثار او بر گردش جمع می‌شوند تا نویسنده رمان را برایشان توشیح کند، تعداد زیادی از محافظان پاموک دور او حلقه می‌زنند؛ تصویری که نشانگر خطری‌ست که کماکان جان یکی از برجسته‌ترین نویسندگان معاصر ترکیه را تهدید می‌کند.
هم‌زمان با شب‌های داستان‌خوانی، که از هامبورگ آغاز شد و در شهرهای کلن، اشتوتگارت و مونیخ ادامه یافت، اورهان پاموک دکترای افتخاری دانشگاه آزاد برلین را نیز دریافت کرد. پیش از پاموک، آلمان به همین شکل از ایمره کرتس، گونتر گراس و اومبرتو اکو تقدیر کرده بود. "کلاوس وورایت" استاندار برلین، ضمن تبریک دریافت دکترای افتخاری به نویسنده‌ای که آثارش به ۴۵ زبان ترجمه شده گفت، دشمنان اورهان پاموک "دشمنان همه ما" و دشمنان پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا هستند.
بهنام باوندپور (رادیو دویچه وله)