دانشنامه ایرانیکا

سرپرستی این طرح عظیم را دکتر احسان یارشاطر، نویسنده، پژوهشگر و استاد رشته زبان و ادبیات فارسی برعهده دارد. تاکنون صدها تن از نویسندگان و محققان ایرانی و ایران‌شناسان از سایر کشورهای گوناگون جهان در تهیه مقاله‌های این دانشنامه همکاری کرده‌اند. در حال حاضر چهارده جلد از دانشنامه ایرانیکا به زبان انگلیسی منتشر شده است. ترجمه تعدادی از مقاله‌ها در ایران نیز در چند جلد به چاپ رسیده‌اند.

حورا یاوری، ویراستار و از همکاران دفتر ایرانیکا، در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید، نگارش این دانشنامه بزرگ تا حدود دوازده سال دیگر به پایان خواهد رسید.

دویچه وله: خانم یاوری، نگارش دانشنامه‌ی ایرانیکا از چه زمان و چگونه آغاز شد؟

حورا یاوری: دانشنامه ایرانیکا در سی و شش سال پیش در دانشگاه کلمبیا کار خود را آغاز کرد. در این زمان این طرحی بود که جنبه کوچک‌تری داشت. به‌تدریج این طرح گسترش پیدا کرد و به این نتیجه رسیده شد که فرهنگ ایران و حوزه شمول آن، سرزمین‌هایی که به یکی از زبان‌های ایرانی در طول تاریخ سخن گفتند و کسانی که در طول تاریخ اثری به این زبان‌ها بر جای گذارده‌اند، و در عین حال سهم ایران در تمدن جهان آن‌قدر گسترده است که تعداد جلدهای دانشنامه مرتب بیشتر و بیشتر می‌شود.

تا کنون چند جلد از این دانشنامه منتشر شده است‌؟

چهارده جلد از دانشنامه تا بحال منتشر شده و جلد پانزدهم آن در حال حاضر در دست انتشار است. منتها از سال ۲۰۰۲ پیشرفت های الکترونیکی این امکان را برای ما بوجود آورده، تا مدت زمانی که برای تکمیل دانشنامه لازم داریم را به حد اقل برسانیم. از آن زمان برنامه دیگری در دانشنامه آغاز شده و سفارش دادن مقالات خارج از نوبت الفبایی است. بدین معنی که برای جلدهای منتشر شده ما تا حرف ”آی“ در زبان انگلیسی رسیده ایم. ولی بسیاری از مقالات که زیر حروف دیگر نوشته شده‌اند و هنوز نوبت چاپشان فرا نرسیده است، در سایت الکترونیکی دانشنامه، بطور رایگان در اختیار علاقمندان قرار گرفته‌اند.

آیا این دانشنامه به زبان فارسی هم منتشر خواهد شد و یا جلدهایی از آن به فارسی منتشر شده است؟

در ایران بخش هایی از مقالات دانشنامه به انتخاب و گزینش خود مترجم‌ها در جلدهای جداگانه منتشر شده است. مثلا مقالات مربوط به رابطه ایران و آلمان، مقالات مربوط به تاریخچه صنعت فرش در ایران، مقالات مربوط به ادبیات داستانی و مقالات دیگری که مترجمان انتخاب کرده‌اند. از جمله آقای دکتر پیمان متین مترجم بخش‌های بسیاری از این مقالات بوده‌اند. ایشان بسیار زحمت کشیدند چون ترجمه‌ی دانشنامه به دلیل فنی بودن و فشرده بودن و بکارگرفتن اصطلاحات خاص کار مشکلی است. دفتر دانشنامه‌ی ایرانیکا بدون اینکه نقش مستقیمی حتی در پیشنهاد کار ترجمه و یا ادامه کار آن داشته باشد، همیشه سپاسگزار مترجم‌هایی بوده که این زحمت را خود پذیرقته‌اند. البته انتشار مجلدات دانشنامه به زبان فارسی جزو برنامه‌های آینده دانشنامه هست و ما امیدواریم که این توفیق به زودی فراهم شود.

ویراستارهای شما چه کسانی هستند و شما نویسندگان خود را بر مبنای چه معیاری انتخاب می‌کنید؟

دانشنامه هیئتی از مشاوران بین‌المللی دارد که از نخستین سال‌های تأسیس دانشنامه با آن همکاری کرده‌اند. در عین حال دارای هیئت مشاور جداگانه‌ای است که تعدادشان به چهل و سه نفر می‌رسد. هر کدام از این‌ها به موجب زمینه تخصص‌شان مورد مشورت دانشنامه قرار می‌گیرند. به این معنا که ما از فردی که متخصص زمینه خاصی است، خواهش می‌کنیم فهرست مقالاتی که به نظر وی باید در این زمینه نوشته شود را برای ما بنویسد و مؤلفینی را هم که احتمالا می‌شناسد به ما پیشنهاد کند. فهرستی که با همکاری دفتر دانشنامه و مشاور مورد نظر تعیین می‌شود، مورد بررسی نهایی و بازبینی آقای یارشاطر هم قرار می‌گیرد و ما مقالات را بر آن اساس سفارش می‌دهیم.

آیا در هیأت تحریریه و جمع ویراستاران شما فقط ایرانی‌ها هستند و یا کارشناسانی از کشورهای دیگر نیز در این جمع حضور دارند؟

در دفتر دانشنامه و در هیئت مشاوران آن مرزهای سیاسی، فرهنگی و ملی مطلقا مورد نظر نیست. بلکه تخصص، دانش، آگاهی و آمادگی محققین، چه برای همکاری با دانشنامه و چه برای نوشتن مقاله‌ها معیار اصلی است. بنابراین ما در دفتر دانشنامه هم ایرانیانی را داریم که هر کدام در یک زمینه متخصص هستند و غیرایرانیانی از ملیت‌های مختلف، از آلمان، روسیه، انگلستان و دیگر کشورها، که به تناسب زمینه تخصص‌شان با ما همکاری می‌کنند. نویسنده‌های مقاله‌های دانشنامه ایرانیکا در سراسر جهان پراکنده هستند. ما از همه نویسندگان خواهش می‌کنیم که مقاله را به زبان انگلیسی بنویسند تا زحمت و هزینه‌ی ترجمه به عهده دانشنامه ایرانیکا نیفتد. ولی با وجود این ما مقالاتی به زبان‌های فارسی، چینی، ترکی، روسی، آلمانی، ایتالیایی، فرانسوی و غیره دریافت می‌کنیم. منظور من این است که به هیچ عنوان معیاری جز دانش کارشناسان در انتخاب همکاران دانشنامه مورد نظر قرار نمی‌گیرد.

چه شد که شما زبان انگلیسی را برای نگارش دانشنامه ایرانیکا برگزیدید؟

اگرچه تصمیم برای انتشار دانشنامه ایرانیکا در ایران گرفته شد، ولی هسته‌ی اولیه آن در دانشگاه کلمبیا ریخته شده است. معمولا اثری که بوجود می آید، بویژه در دانشگاه، الزامی برای همزمانی اثر با فرهنگ آن کشور وجود دارد. گذشته از این شاید از دور اندیشی بنیادگذاران دانشنامه بود که اهمیت زبان انگلیسی را به عنوان یک زبان بین‌المللی که روز به‌ روز سخنگویان آن بیشتر می شوند، درک کردند. مهم‌تر از همه در نگارش دانشنامه به انگلیسی، آشنا کردن هرچه بیشتر مردم جهان با فرهنگ ایران است و نقشی که ایران در طول تاریخ در پیشرفت تمدن و فرهنگ برعهده داشته است. نوشته شدن دانشنامه به فارسی حتما حوزه شمول خوانندگان و استفاده کنندگان آن را کمتر می‌کرد.

خانم یاوری، چه تعداد پژوهشگر و نویسنده تا بحال با شما همکاری کرده‌اند؟

در گزارشی که ما سال گذشته به مناسبت سی و پنجمین سال تأسیس دانشنامه ارائه کردیم، شماره همکاران دانشنامه را ۱۶۰۰ ذکر شد که حتما کمی کمتر از تعداد واقعی کسانی است که با ما همکاری کرده‌اند.

بودجه این دانشنامه از کجا تأمین می‌شود؟

بودجه دانشنامه در ابتدای تأسیس سازمان برنامه در ایران، توسط دولت وقت ایران به دانشگاه کلمبیا پرداخت می‌شد و این دانشگاه کلمبیا هزینه‌های مربوط به دانشنامه را پرداخت می‌کرد. بعدا که تغییراتی در امکان پرداخت دولت ایران پیش آمد، در این زمان باید از مؤسساتی که در کشورهای مختلف وجود دارند و به امور فرهنگی کمک می‌کنند و مطلقا جنبه سیاسی ندارند، از آن‌ها کمک خواسته می‌شد. در آمریکا سازمانی وجود دارد بنام The National Endowment for the Humanities که از طرح‌های علمی، ادبی و فرهنگی حمایت مالی می‌کند. دانشنامه‌ی ایرانیکا در بین تمام طرح‌هایی که این سازمان در طول مدت تأسیس‌اش مورد حمایت قرار داده، توانسته است بیشترین کمک‌ها را دریافت کند. این به دلیل عملکرد دانشنامه است که مورد تأیید تمام متخصصین این زمینه قرار دارد. دانشگاه کلمبیا محل کار، هزینه برق، آب، تلفن و حقوق برخی از ویراستاران را تأمین می‌کند. ولی در طول این مدت، بیشتر از هر منبع دیگری ما بخصوص به یاری ایرانیانی متکی بودیم که در خارج از مرزهای ایران زندگی می‌کنند، دانش آموخته‌اند و این دانش برایشان ثروت به همراه آورده و حاضرند این ثروت را در راه گسترش دانش صرف کنند. بیشتر از هر کسی ما متکی و سپاسگزار ایرانیانی هستیم که ایران و فرهنگ ایران را دوست دارند.

آیا می توان تخمین زد که تا چند سال دیگر نگارش دانشنامه ایرانیکا به پایان خواهد رسید؟

با توجه به اینکه ما در حال حاضر از امکانات الکترونیکی استفاده می‌کنیم، توانسته‌ایم طول مدتی را که برای تکمیل دانشنامه لازم است، حداقل به یک سوم کاهش دهیم. بدین معنی که به نظر می‌رسید، ما به ۳۵ سال دیگربرای تمام شدن مقالات دانشنامه نیاز داریم. ولی حال این مدت به کمتر از ۱۲ سال تقلیل پیدا کرده است. ما امیدواریم در کمتر از ۱۲ سال آینده دانشنامه را به اتمام برسانیم و این وظیفه مهم فرهنگی کامل شود و در اختیار مردم قرار گیرد.