درخواست روادید دانشجویی؛ مشکلات و موانع <br> گفت‌وگو با آرش شبیری، حقوق‌دان

دانشجویان ایرانی متقاضی تحصیل در آلمان تاکنون دو راه برای اثبات وضعیت مناسب مالی‌شان برای تحصیل در آلمان پیش رو داشته‌اند. یک امکان ضمانت‌نامه مالی است که فردی در آلمان برای داوطلب تحصیل در این کشور تهیه می‌کند و در آن متعهد می‌شود که ضمانت تامین مخارج زندگی و تحصیلی شخص داوطلب بر عهده‌ی او است. راه دیگری نیز وجود دارد و آن افتتاح حساب در یکی از شعب بانک‌های ایرانی در آلمان و ارائه رسید به سفارت آلمان در تهران است. با تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا نقل و انتقالات مالی به شعب بانک‌های ایران در اروپا ناممکن است. مسوولان صدور ویزا در سفارت آلمان در تهران راه جدیدی برای داوطلبان ایرانی تحصیل در آلمان اندیشیده‌اند. آرش شبیری، حقوق‌دان در شهر هانوفر آلمان، در گفت و گویی با دویچه وله از جزییات این امکان و سایر امکانات گشودن حساب در آلمان می‌گوید:

دویچه‏وله: آقای شبیری، تحریم‏های جدید اتحادیه‏ی اروپا علیه ایران، مشکلاتی را برای متقاضیان تحصیل در آلمان ایجاد کرده است. به این شکل که به‏طور مثال، انتقال پول به شعب بانک‏های ایرانی در آلمان، برای این افراد ممکن نیست. بانک‏های آلمانی نیز شعبه‏ای در ایران ندارند. این مشکل چگونه قابل رفع است؟

آرش شبیری: این مشکل جدید است و از طرف سفارت (آلمان در ایران) تمام سعی‏های لازم شده که آن را حل کنند. نظر به‏ این‏که هدف اصلی سفارت- دست‏کم بخش ویزا برای دانشجویان- آن است که به این دانشجویان کمک کند که بتوانند به آلمان بیایند و تحصیلات‏شان را انجام بدهند، سعی کرده‏اند راه‏های مختلف را برای دانشجویان درنظر بگیرند. الان سفارت به این نتیجه رسیده است که دانشجویان این مبلغ را به‏صورت نقد با خودشان به آلمان بیاورند. البته همراه آوردن نقدی این مبلغ دو مشکل دارد:

یک مشکل این است که دانشجویی که به آلمان می‏آید، معمولاً میل دارد علاوه بر هشت هزار یورویی که باید همراه داشته باشد، مبلغی هم اضافه با خود بیاورد. به طور نمونه دانشجو در این‏جا می‏خواهد منزلی اجاره کند، ودیعه‏ای برای اجاره‏ی خانه بپردازد و خریدی بکند و به همین دلیل نیاز به پول بیشتری دارد. این مشکل خیلی از دانشجویانی است که با من تماس می‏گیرند و میل دارند مثلا ۱۲هزار یورو با خود بیاورند. آن‏چه این دانشجویان نمی‏دانند و متأسفانه به آن‏ها توضیح هم داده نمی‏شود، این است که وقتی وارد آلمان می‏شوند، اگر بیش از ۱۰هزار یورو همراه دارند، باید این مبلغ را به گمرک اطلاع بدهند. همراه داشتن این مبلغ مجاز است، فقط باید اطلاع داده شود. ما قانونی در آلمان داریم که پول سیاه وارد آلمان نباید بشود و اگر بالای ۱۰هزار یورو است، باید توضیح داده شود که این پول از کجا می‏آید. دانشجویان باید به این نکته توجه کنند که وقتی وارد آلمان می‏شوند، اگر بیش از ۱۰هزار یورو با خود دارند، از مرز قرمز رد شوند و فقط اعلام کنند که این مبلغ را همراه دارند و آن را از کجا آورده‏اند. اما مسئله‏ی اصلی این است که ما در ایران هم این مشکل را داریم که خارج کردن ارز از ایران برای هر مسافر فقط تا مقدار خاصی مجاز است. این که این مشکل را در ایران چگونه می‏توانند حل کنند را راست‏اش من هنوز نمی‏دانم.

ما با سفارت در این مورد صحبت کرده‏ایم و این امکان وجود دارد که اگر دانشجویانی که می‏خواهند برای تحصیل به آلمان بیایند، آشنا و یا فامیلی را در آلمان دارند، این اشخاص حسابی به اسم خودشان و نه به اسم دانشجو، در آلمان باز می‏کنند. مبلغ هشت هزار یورو یا مبلغی که سفارت از دانشجویان می‏خواهد را در این حساب واریز می‏کنند. مدرکی از وجود داشتن این حساب تهیه می‏کنند، به یک محضر یا دفتر ثبت اسناد (نوتار) مراجعه می‏کنند و در آن‏جا قسم‏نامه‏ای را مبنی بر وجود داشتن این مبلغ امضا می‏کنند و این مبلغ را زمانی که دانشجو به آلمان آمد و برای خودش حسابی باز کرد، مستقیم به آن حساب واریز می‏کنند. در این ارتباط ما با سفارت صحبت کرده‏ایم و در حال حاضر سفارت آن را پذیرفته است.

حساب بانکی به نام همان شخصی است که آن را افتتاح می‏کند. چون از آلمان که نمی‏توان به نام شخص دیگری، غیرحضوری، حسابی باز کرد. منتها پول به همان دانشجویی که برای تحصیل به آلمان می‏آید، تعلق دارد. همین‏طور است؟

شخصی که حساب را در این‏جا باز می‏کند، با قسم‏نامه‏ای که در محضر به ثبت می‏رساند، تایید می‏کند که این مبلغ به دانشجوی مورد نظر تعلق دارد. یعنی همان لحظه از نظر قانونی، این مبلغ را به او واگذار می‏کند و وقتی دانشجو به آلمان آمد، این پول به حسابی که این‏جا باز کرده است، واریز می‏شود. راه حل دیگری که به سفارت اعلام کرده‏ام و با آن نیز تاکنون مخالفتی صورت نگرفته، این است که به هر طریق ممکن، دانشجویی که می‏خواهد از ایران بیاید، مبلغی را به حساب یک وکیل دعاوی در آلمان واریز می‏کند. آن وکیل دعاوی در این‏جا یک حساب امانتی باز می‏کند. این حساب که باز شد، وکیل، به عنوان وکیل آلمانی، به سفارت خبر می‏دهد که چنین مبلغی در این‏جا هست و تایید می‏کند که این مبلغ به دانشجوی مورد نظر پرداخت می‏شود.

راه‏ها هنوز کامل نیستند و مسلماً در هفته‏های آینده راه‏های جدیدی هم به فکر ما یا سفارت خواهد رسید. ولی در حال حاضر این سه روش وجود دارند که امکانات لازم را برای دانشجویی که می‏خواهد در آلمان تحصیل کند، فراهم می‏کند.

آقای شبیری، مشکل دیگری هم که هست به افرادی برمی‏گردد که در همان حین درخواست ویزا، این پول را به آلمان منتقل کرده بودند، به‏طور مثال به شعبه‏ی بانک صادرات در هامبورگ. اما در فاصله‏ای که پول را انتقال داده‏اند و ویزای‏شان را گرفته‏اند و یا حتی به آلمان آمده‏اند، این تحریم‏ها صورت گرفته است. یعنی پول به شعبه‏ی بانک صادرات در هامبورگ واریز شده، ولی بانک صادرات به خاطر تحریم‏ها، اجازه ندارد آن پول را به صاحب آن مبلغ و یا حساب پرداخت کند. در این مورد چه‏کار می‏توان کرد؟

موردی که به آن اشاره می‏کنید، در میان مشکلاتی که امروز وجود دارند، مشکلی جزیی است و احتمالاً تعداد افرادی که با آن روبرو هستند، بسیار کم است. پیشنهاد من در این مورد، سیستم آخری است که پیش از این به آن اشاره کردم. این اشخاص که الان احتمالاً در آلمان هستند، از یک سو اعلام کنند که این پول لطفاً به ایران پس فرستاده شود. بعد به یک وکیل مراجعه کنند و این مبلغ را از هر طریق ممکن به حساب وکیلی که در آلمان دارند، واریز کنند. نمی‏دانم این کار از چه طریق ممکن است، می‏تواند از طریق صرافی و یا آشنا و فامیل انجام بگیرد. آن وقت وکیل می‏تواند اعلام کند که این مبلغ را در اختیار دارد. در این میان مشکل اصلی که به درستی به آن اشاره می‏کنید، این است که چگونه این مبلغ از ایران دوباره به آلمان فرستاده شود.

مشکل دیگری که دانشجویان متقاضی تحصیل در آلمان دارند و بیشتر شامل دانشجویان رشته‏های فنی می‏شود، این است ‏که برخی از کشورهای اروپایی تصمیم گرفته‏اند دانشجویان ایرانی را از تحصیل در رشته‏هایی که به نوعی با فعالیت‏های هسته‏ای ایران مربوط می‏شود یا می‏تواند کمکی در این زمینه باشد، محروم کنند. یعنی اساساً اجازه‏ی تحصیل در آن رشته‏ها را به دانشجویان ایرانی ندهند. این مسئله به صورت رسمی اعلام نشده است. ولی الان مواردی وجود دارد که دانشجویان متقاضی ویزا، باید منتظر استعلامی بشوند که از طریق سفارت از آلمان صورت می‏گیرد و گاهی این روند به‏قدری طول می‏کشد که دانشجو یک ترم تحصیلی را از دست می‏دهد. از سوی دیگر برخی از رشته‏ها فقط یک بار در سال درخواست پذیرش می‏پذیرند. در این صورت دانشجو مجبور می‏شود پذیرش خود را تمدید کند و یا ممکن است کلاً برنامه‏‏اش برای آمدن به آلمان و ادامه‏ی تحصیل با مشکل برخورد کند. دامنه‏ی این رشته‏ها تا کجاست؟ و آیا از نظر حقوقی می‏توان دانشجویی را از تحصیل در یک رشته‏ی خاص محروم کرد؟ و آیا در این زمینه راه‏حلی هست که شما توصیه کنید؟

اولاً توجه داشته باشید که اصولاً وقتی تقاضای ویزای دانشجویی داده می‏شود، امکان طول کشیدن پروسه‏ی رسیدگی به آن همیشه وجود دارد. مثلاً اگر موکلی به ما مراجعه کند و بگوید که ترم تحصیلی‏اش دو ماه دیگر شروع می‏شود، من احتمالاً از همان ابتدا به او می‏گویم که گرفتن ویزا در این فاصله امکان‏پذیر نیست. یعنی مسئله‏ی استعلام سفارت از آلمان، همیشه وجود دارد. نه فقط در مورد افرادی که میل دارند در رشته‏های خاصی تحصیل کنند، بلکه برای هر ایرانی‏ای که بخواهد در آلمان تحصیل کند، این استعلام از آلمان انجام می‏شود. فقط در مواردی بیشتر طول می‏کشد. مثلاً در ارتباط با دانشجویی که می‏خواهد در آلمان پزشکی بخواند، تحقیقات و سؤالات کمتر از فردی است که می‏خواهد در آلمان در رشته‏های فنی تحصیل کند. اما این سؤالات همیشه انجام می‏گیرد. یعنی دانشجو همیشه این مسئله را درنظر داشته باشد که یک ذره زودتر اقدام کند، برای‏اش بهتر است.

از طرف دیگر، همان‏طور که گفتید، سازمان ملل نظری در ارتباط با ایران داده است و آلمان نیز به عنوان یک کشور عضو سازمان ملل باید به نظر این سازمان عمل کند.

آلمان یکی از کشورهایی است که در کنار ایالات متحده‏ی امریکا و انگلستان، به این تحریم سیاسی و اقتصادی و مالی‏ای که در مورد ایران اعمال شده، خیلی اهمیت می‏دهد. یعنی به عنوان یکی از کشورهایی که میل دارد جزو سران ناتو باشد، باید حتماً به این تحریم‏ها عمل کند، آن‏ها را درنظر داشته باشد و در این مورد خیلی جدی عمل کند. کشورهایی مانند فرانسه و ایتالیا کمتر به این مسئله اهمیت می‏دهند.

در این مواقع باید درنظر داشت که آلمان از نظر قانونی این حق را دارد که قبل از این که بخواهد به شخصی ویزا بدهد، در مورد او تحقیقات کند که آیا این شخص برای آلمان یا اروپا و یا جهان شخص خطرناکی هست یا خیر. از نظر قانونی، راهی برای اعتراض به سفارت در این باره که حق تحقیقات ندارد و یا پروسه‏ی صدور ویزا باید سریع‏تر انجام بشود، وجود ندارد. مسلماً اگر به شخص پاسخ منفی بدهند و بگویند به این یا آن دلیل به شما ویزا نمی‏دهیم، آن وقت این امکان وجود دارد که وکیلی گرفته شود. این وکیل از نظر قانونی اقدام کند و بداند که دلیل پاسخ منفی اصلاً چه بوده و آیا این دلیل منطقی بوده است یا خیر. اما این‏که بخواهیم به این روند سرعت داده شود، از نظر قانونی، راه‏حلی برای آن نمی‏بینم. چون سفارت را نمی‏شود مجبور کرد. سفارت دستوری دارد و وقتی از آلمان استعلام می‏کند، هرچقدر هم بخواهد طول بکشد، ما نمی‏توانیم از سفارت شکایت کنیم. چون سفارت می‏گوید که این کار دست من نیست، بلکه دست ارگان یا نهادی در آلمان است که جواب را به ما نمی‏دهد. از آن ارگان هم نمی‏توانیم شکایت کنیم، به خاطر این‏که تقاضا به سفارت داده شده است.

مصاحبه ‌گر: کاوه بهرامی

تحریریه: بهمن مهرداد