دروغ‌های سرکاری؛ از کشت درخت ماکارونی تا کج شدن برج میلاد
۱۳۸۹ فروردین ۱۲, پنجشنبه
دروغ آوریل، سنتی است به قدمت چندین قرن که در بسیاری از کشورها به اجرا درمی‌آید. در ایران هم دروغ آوریل را بیشتر با نام دروغ سیزده می‌شناسند که این تغییر نام بی ارتباط با همزمانی روز ۱۳ فروردین با روز اول (یا دوم) آوریل نیست.
شک و گمانه‌زنی‌ها در مورد این که دروغ آوریل دقیقا از کی و کجا ناشی می‌شود، بسیار زیاد است و تا کنون نظرات زیادی در مورد تاریخچه‌ی آن ابراز شده است. در این بین یکی از نظراتی که بیشتر از همه مطرح می‌شود، به راه افتادن رسم دروغ آوریل در زمان حکمرانی کارل نهم، پادشاه فرانسه است و برخی وی را کسی می‌دانند که به طور ناخواسته عامل اصلی به وجود آمدن این رسم شد. کارل نهم در سال ۱۵۶۴، به هنگام تغییر و اصلاح تقویم گرگوری جشن‌های سال نو را که تا آن زمان، هر ساله در روز اول آوریل برپا می‌شد، به اشتباه به روز اول ژانویه منتقل کرد.
مخالفان این اقدام، در سال بعد همچنان روز اول آوریل را به عنوان روز اول سال دانستند و به دیدن دوستان و نزدیکان رفتند و برای آنها هدیه بردند. اما با این همه در سال‌های بعد دوستان و آشنایان این افراد را که همچنان بر سر برپایی جشن سال نو در روز اول آوریل اصرار داشتند و تقویم جدید را به رسمیت نمی‌شناختند، دست می‌انداختند و با آنها شوخی می‌کردند و به اصطلاح آنها را "احمق‌های آوریل" می‌نامیدند.
به نظر می‌رسد این رسم و شوخی آنچنان به مذاق همه خوش آمده بود که به کشورهای دیگر هم سرایت کرد؛ البته نه به خاطر تقویم جدید یا قدیم بلکه صرفا دست انداختن دوستان و آشنایان در روز اول آوریل.
سرکار گذاشتن در دنیای مجازی
با این همه در زمان حال بیشتر افراد آنچنان درگیر فشار کاری و مشکلات ریز و درشت هستند که شوخی روز اول آوریل چندان باب طبع نیست، زیرا هیچ کس دوست ندارد در بحبوحه‌ی کار، زمانی که شدت استرس، میزان ضربان قلب را به طرز قابل توجهی بالا برده، از طرف همکاری دست انداخته شود. برای همین هم دروغ‌های اول آوریل جای خود را در دنیای مجازی به خوبی باز کرده‌اند و هر کس از این طریق سعی می‌کند دوستانش را دست بیندازد.
البته این راه‌کار مجازی از نظر برخی از صاحب‌نظران آنچنان که باید حال و هوای دروغ آوریل در دنیای واقعی را ندارد. گونتر هیرشفلدر، مردم‌شناس آلمانی می‌گوید: «حقه زدن آوریل از طریق مجازی به خوبی امکان‌پذیر نیست، زیرا دروغ آوریل و دست انداختن یعنی دیدن چهره‌ی متعجب، عصبانی یا خندان فردی که گول خورده است و همه‌ی اینها مستلزم بودن در موقعیتی حقیقی است و نه مجازی.»
دروغ محبوب رسانه‌ها
اگر آدم‌ها در زندگی روزمره‌اشان چندان دوستانشان را به مناسبت دروغ اول آوریل دست نمی‌اندازند، در عوض رسانه‌ها به خوبی از پس این کار برآمده‌اند. انتشار اخبار جعلی البته به گونه‌ای طنزآمیز یا پخش گزارش‌هایی با موضوعاتی نظیر کشف پنگو‌ئن‌های پرنده یا کشت درخت‌های ماکارونی در سوییس به مناسبت این روز در شبکه‌های تلویزیونی جهان امری بسیار رایج است.
برای نمونه در روز اول آوریل سال ۲۰۰۹ میلادی، حدود ۲۸ فرستنده‌ی رادیویی در آلمان در اقدامی هماهنگ خبری را پخش کردند که حاکی از صدور پلاک ماشین به رنگ صورتی برای رانندگان وسایل نقلیه بود و هر کس که صاحب این پلاک می‌شد، مجاز بود تا ماشین خود را در جای پارک ماشین، ویژه‌ی بانوان، پارک کند. برای هر چه واقعی‌تر جلوه دادن این خبر هم، سایت اینترنتی ویژه‌ای برای ثبت نام جهت دریافت این پلاک‌های صورتی طراحی شده بود.
در ایران هم برخی از روزنامه‌های اصلاح‌طلب از جمله روزنامه‌ی شرق در سال‌های پیش صفحه‌ای را به دروغ سیزده اختصاص دادند و اخبار جعلی و طنزآمیز منتشر کردند. در یکی از این موارد، خبر جعلی کج شدن برج میلاد که در روزنامه‌ی شرق به چاپ رسید، باعث شد تا بسیاری آن را واقعی تلقی کنند و تا مدتی به آن بپردازند.
به گفته‌ی گونتر هیرشفلدر، مردم‌شناس آلمانی، نیازی به نگرانی در مورد انقراض رسم دروغ آوریل در آینده نیست. او می‌گوید: «از منظر فرهنگی ما اصلا به چیزی همانند دروغ اول آوریل نیاز داریم زیرا این رسم در حقیقت وزنه‌ی متعادلی است نسبت به خبرهای بدی که ما هر روزه در رسانه‌ها شاهد هستیم. برای همین هم در هر جامعه‌ای به میزانی از طنز نیاز هست تا فرهنگ و اجتماع پابرجا بمانند.»
SN/BM