دریای مرده به مرگ واقعی نزدیک می‌شود
۱۳۹۶ مرداد ۳۱, سه‌شنبه
آب دریای مرده (بحر المیت) در آفتاب نیمروزی به رنگ آبی شفاف است و جای جای آن برق می‌زند. راهی که به ساحل رود اردن می‌رود پرنشیب و طولانی است؛ راهی است باریک و پله پله که هر سال هم بر تعداد پله‌هایش افزوده می‌شود. چون سطح آب دریای مرده به شدت پایین آمده و این دریا رفته رفته در حال نابودی است.
محمد که همچون پدرش در یک هتل در ساحل دریای مرده به شغل دلاکی مشغول است، می‌گوید: «هر سال آب دریا یک متر عقب می‌رود.» او با دست به بالای کوه اشاره می‌کند و می‌گوید که تا چند سال پیش سطح آب دریا تا آنجا می‌رسید.
محمد می‌گوید: «پدرم برایم تعریف می‌کند که آب، آن موقع که او در اینجا کار می‌کرد، تا آن بالا که الان خیابان است می‌رسید. در بیست سال اخیر سطح آب حدود ۳۰ متر پایین آمده است.»
در سمت چپ و راست راه‌هایی که به آب می‌رسند سطوح خشک وسیعی هستند که زمانی زیر آب بوده‌اند. اگر اتفاقی نیفتد، تخمین زده می‌شود که دریای مرده تا سال ۲۰۵۰ به تاریخ پیوسته باشد. پژوهشگران می‌گویند شاید تا آن هنگام تنها دریاچه کوچکی با غلظت نمک بسیار شدید باقی بماند.
تنها رود اردن و برخی قنات‌های کوچک به دریای مرده منتهی می‌شوند. در همین حال نیاز دو کشور اردن و اسرائيل به آب افزایش یافته است. رود اردن که زمانی پرآب و پرقدرت بود تبدیل به رود کوچک و کثیفی شده و تنها شاخه کوچکی از آن به دریای مرده می‌ریزد. کریستوف کوت‌مایر، استاد هواشناسی در انستیتوی کارلسروهه برای تکنولوژی، به دویچه وله می‌گوید: «دیگر آبی به دریای مرده نمی‌ریزد. تبخیر آب این دریا هم شدید است و این باعث می‌شود که مدام کوچکتر شود.»
ضایعه ناپدید شدن دریای مرده
کوت‌مایر مدیر پروژه‌ای تحقیقی درباره دریای مرده است. از بین رفتن این دریا هم برای پژوهشگران و هم برای گردشگران ضایعه محسوب می‌شود. به گفته رئوف عباس، فعال محیط زیست اردنی، پایین رفتن آب دریای مرده پیامدهای بدی برای منطقه دارد که از کم‌آبی رنج می‌کشد.
رئوف عباس به دویچه وله می‌گوید: «وضعیت دریای مرده بر منابع آب شیرین منطقه هم تاثیر می‌گذارد. با پایین رفتن سطح آب دریای مرده، منابع به سطوح عمیق‌تر و شورتر نفوذ می‌کنند. بدین ترتیب ما آب ارزشمند بیشتری را از دست می‌دهیم چون سطح آب زیرزمینی در تمامی منطقه پایین می‌رود.»
نه تنها دسترسی به آب زیرزمینی بدین ترتیب دشوارتر می‌شود، بلکه منابع آب شیرین نمک‌های ته‌نشین شده را می‌شویند و باعث ایجاد سوراخ‌های بزرگ زیرزمینی می‌شوند که ممکن است هر لحظه فرو بپاشند. بدین ترتیب دریای مرده می‌تواند تبدیل به خطری مرگبار بشود. ممکن است هر از چند گاه زمین دهن باز کند و آدم‌ها، خیابان‌ها و خانه‌ها ناپدید بشوند.
کوت‌مایر می‌گوید: «این پدیده‌ای مهارناپذیر است. هم الان هم هزاران سوراخ زیرزمینی به وجود آمده که بزرگ و عمیق هستند. برخی مزرعه‌داران دست از کار روی زمین‌هایشان کشیده‌اند، خیابان‌هایی را می‌بینید که در آنها به طور ناگهانی سوراخ به وجود آمده، به برخی مناطق نمی‌توانید پا بگذارید.»
افزون بر این همه، دریای مرده همچون تنظیم‌کننده دمای منطقه عمل می‌کند. در تابستان‌ها آب این دریا گرمای شدید را جذب می‌کند و در زمستان‌ها آن را به محیط پس می‌دهد.
رئوف عباس می‌گوید: «اگر دریای مرده به همین ترتیب کوچکتر شود، تا پنجاه سال دیگر اثری از آن باقی نخواهد ماند. باید کاری کنیم.»
پروژه آبرسانی اردن و اسرائيل
برای تحقق ایده نجات دریای مرده، پروژه‌ای مشترک میان اردن و اسرائیل شکل گرفته که هدفش پر کردن دوباره دریای نمک با آب است. قرار است که یک لوله آب را از دریای سرخ در جنوب کشور اردن به دریای مرده انتقال دهد. برای اجرای این ایده قرار است که اردن آب را در جنوب کشور با تلمبه از دریای سرخ به تاسیسات نمک‌زدایی منتقل کند و پس از آن بخشی از آب شیرین به دست آمده به اسرائيل انتقال یابد و در برابر اردن در شمال از اسرائيل آب دریافت کند، چون هم اکنون در آن ناحیه نیاز به آب در اثر افزایش شمار پناهجویان سوری بالا رفته است.
همچنین قرار است مناطق فلسطینی‌نشین آب دریافت کنند. آنچه در تاسیسات نمک‌زدایی باقی بماند آبی بسیار شور خواهد بود که قرار است مخلوط با آب معمولی دریا از طریق لوله ۱۸۰ کیلومتری به دریای مرده انتقال یابد. از آنجا که در بخشی از آن مسیر شیب زیادی وجود دارد از نیروگاه هیدروالکتریکی هم برای تولید برق استفاده خواهد شد. و سپس می‌توان سطح آب دریای مرده را به وسیله تامین مصنوعی آب دوباره افزایش داد.
تردیدهای فعالان محیط زیست
با این حال فعالان محیط زیست با دید انتقادی به این پروژه می‌نگرند. چون تعادل دریای مرده می‌تواند با آب تازه‌ای که به آن وارد می‌شود به هم بخورد. برخی از پژوهشگران برای نمونه پیش‌بینی می‌کنند که سنگ‌های بزرگ گچی در دریای مرده شکل بگیرد و در آینده تمام سطح این دریای نمک با لایه‌های گچی پوشیده شود.
رئوف عباس، فعال محیط زیست، می‌گوید: «چنین چیزی هنوز در هیچ جای جهان انجام نگرفته است. و ترکیباتی که در دریای مرده وجود دارد بسیار حساس است. نمک دریای سرخ با نمک دریای مرده متفاوت است. واکنش این آب‌ها وقتی با هم مخلوط شوند چه خواهد بود؟ ما می‌ترسیم که گچ یا کریستال ساخته شود، دمای دریای مرده تغییر کند و این موضوع بر رطوبت هوا تاثیر بگذارد. ما هیچ چیز در این باره نمی‌دانیم.»
مقامات دولتی در اردن در موضع‌گیری‌های خود گفته‌اند که احتمال اینکه دریای مرده پس از اجرای این پروژه تغییر بزرگی بکند کم است. برای نمونه حازم ناصر، وزیر آب اردن، در مصاحبه با فرستنده آلمانی ARD گفت: «از زمانی که این ایده مطرح شد دست به تحقیقات زیادی زدیم، چون فعالان محیط زیست شک و تردیدهایی دارند. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که می‌توانیم بدون مشکل تا ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب را وارد دریای مرده بکنیم، بدون آنکه تاثیری منفی روی محیط زیست گذاشته شود. بر عکس ما دریای مرده را از خشک شدن نجات می‌دهیم.»
قرار است که در سال ۲۰۲۴ برای اولین بار آب به دریای مرده انتقال یابد. اما آیا می‌توان این دریای نمک که سواحل اطراف آن در پست‌ترین نقطه خشکی‌های زمین قرار دارد را واقعا از این طریق نجات داد؟ هم کریستوف کوت‌مایر پژوهشگر و هم رئوف عباس فعال محیط زیست در این مورد تردید دارند.
هر دوی آنها معتقدند که این پروژه تنها کمک می‌کند که روند خشک شدن دریای مرده آهسته‌تر شود.