دگرگونی‌های روند مهاجرت در آلمان
۱۳۹۱ خرداد ۳۰, سه‌شنبه
فرار مغزها برای کشورهای در حال توسعه، زمینه‌ساز فقر اقتصادی و فرهنگی است. بنا بر ارزیابی بانک بین المللی، هر ساله حدود ۲۳ هزار فرد تحصیلکرده و کارشناس از آفریقا به کشورهای غربی مهاجرت می‌کنند. بر اساس پژوهش‌های کارشناسان کانادایی، ۴۸ کشور واقع در جنوب آفریقا با جمعیتی بیش از ۷۵۰ میلیون تن، هر ساله حدود دو میلیارد دلار زیان به‌خاطر مهاجرت پزشکانی متحمل می‌شوند که هزینه‌ی تحصیل آنان را پرداخته‌اند.
ارزیابی ناکامل
به باور برخی از کارشناسان، این محاسبه همه سویه نیست. زیرا این متخصصان بخشی از هزینه‌های تحصیلی دولتی خود را از غرب به عنوان کمک مالی به خانواده، وارد چرخش مالی کشور خود می‌کنند. به نظر این کارشناسان، حجم این کمک‌های خانوادگی دو برابر کل کمک‌های مالی و اقتصادی کشورهای صنعتی به این کشورهاست.
از آن گذشته، آمار نشان می‌دهد که شمار زیادی از این مهاجران پس از چند سال برای کار یا سرمایه‌گذاری دوباره به زادگاه خود برمی‌گردند. کارشناسان به این پدیده‌ی تازه "چرخش مهاجرتی" می‌گویند.
اشتفان آنگنندت (Stefan Angenendt)یکی از این کارشناسان و عضو هیئت مدیره‌ی نهاد غیرانتفاعی "علم و سیاست" معتقد است که در سال‌های گذشته شمار خارجیانی که در آلمان تحصیلکرده و به زادگاه خود بازگشته‌اند، افزایش یافته است. اغلب این افراد در فواصل زمانی معین، به آلمان سفر می‌کنند و پس از گذراندن دوره‌ی آموزشی یا کار، دوباره برای اقامت چندماهه به کشور خود برمی‌گردند: «دلیل این امر، سفرهای ارزان‌قیمت و ایجاد شبکه‌های ارتباطی با افراد و آشنایان هر دو کشور است.»
البته این گروه از مهاجران برای تمدید اقامت خود در آلمان همواره با دشواری‌های زیادی روبرو می‌شوند. اشتفان آنگنندت، از این‌رو خواهان تسهیل شرایط قانونی در این زمینه است. او هم‌چنین معتقد است: «کسانی که مایلند به زادگاه خود باز گردند، باید از طریق برنامه‌های یاری‌رسانی و رایزنی مورد حمایت قرار بگیرند تا بتوانند در کشور خود زندگی جدیدی را آغاز کنند.»
با یک تیر به سه نشانه
گونیلا فینکه (Gunilla Finke) مدیر بخش کارشناسی نهاد غیرانتفاعی "انتگراسیون و مهاجرت" در این رابطه می‌گوید: «با کمک به روند چرخش مهاجرتی می‌توان با یک تیر سه نشان زد.» به نظر این کارشناس، اعمال این سیاست در مرتبه‌ی اول برای مهاجران سود‌بخش است، چون درآمد کاری این افراد در آلمان بیش از درآمد آنان در زادگاه خود است و در ضمن می‌توانند در آلمان از امکانات آموزشی برای احراز تخصص‌های بیشتر استفاده کنند.
این کارشناس معتقد است که آلمان نیز از گسترش این روند تازه سود می‌جوید: «چون این کشور به متخصص نیاز دارد و این متخصصان تحصیلکرده در آلمان، به چرخش اقتصادی آن کمک می‌کنند.» و سرانجام کشورهای زادگاه این مهاجران، از تجربه‌های تخصصی آنان که پیوسته در حال به‌روزشدن است، بهره‌مند می‌شوند.
دشواری‌های اجرایی
سیاست جدید تأمین امکانات "چرخش مهاجرتی" تنها یک نقطه‌ضعف دارد: این که کسی نمی‌داند چگونه این تیر را باید به هدف سه‌گانه شلیک کرد. به عبارت دیگر، رویکرد عملی واحدی در این زمینه وجود ندارد و نهادها و موسسات گوناگون، بر حسب اهداف خود در حال پیاده‌کردن برنامه‌های مستقل با رویکردهای متفاوتند: برخی از ایالت‌های آلمان، وام‌های بی‌بهره یا کم بهره برای ادامه‌ی تحصیل در اروپا و آمریکا در اختیار داوطلبان می‌گذارند. شرط دریافت این وام‌ها، بازگشت به زادگاه خود پس از اتمام دوره‌ی دانشگاهی است. از آن‌گذشته، هزینه‌ی کمک‌های مالی شمار زیادی از برنامه‌های "تبادل دانشجو و کارگر مهاجر" در رشته‌های گوناگون از سوی کشورهای عضو اتحادیه‌ی اروپا تأمین می‌شود.
کارشناسان معتقدند که راهکار حل مشکلات عدیده‌کمک به روند "چرخش مهاجرتی"، تنها تأمین هزینه‌های تحصیل و اقامت داوطلبان نیست. عدم موافقت برخی از احزاب آلمان با کاستن از موانع بی‌شمار بر سر راه مهاجران، یکی از دشواری‌های اساسی در راه اجرای این طرح است.