رابطه دوستانه اما دشوار هند با ایران
۱۳۹۱ شهریور ۵, یکشنبه
مام موهان سینگ، نخست‌وزیر هند، بعد از ظهر دوشنبه (۶ شهریور / ۲۷ اوت) برای شرکت در اجلاس سران عدم تعهد وارد تهران خواهد شد. به گزارش مهر، نخست‌وزیر هند و هیئت همراه وی، از جمله وزیر امور خارجه این کشور، قرار است پیش از شروع اجلاس با مقام‌های ایرانی دیدارهایی داشته باشد.
سفر مام موهان سینگ به ایران در حالی صورت می‌گیرد که علی‌رغم روابط خوب دو جانبه میان دو کشور، تهران آخرین بار در سال ۲۰۰۱ میزبان عالی‌ترین مقام سیاسی هند، آتال بیهاری واجپایی، نخست‌وزیر وقت هند بود.
به باور پرفسور قمرآغا، استاد دانشگاه ملی اسلامی در دهلی نو، هند اینک بر سر "یک دو راهی سیاسی" قرار گرفته است: نزدیکی بیشتر هند و آمریکا به ویژه پس از امضای معاهده اتمی میان دو کشور در سال ۲۰۰۸ به معنای فشار بیشتر بر هند برای فاصله گرفتن از ایران است.
اما با این حال این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: «هند همواره گفته است که منافع ملی خود را بر همه چیز ترجیح می‌دهد. هند برای اقتصاد رو به رشد و پرسرعت خود به انرژی و نفت نیاز دارد.»
پرفسور قمر آغا می‌افزاید، هند از سوی دیگر می‌خواهد خود را به عنوان قدرت آینده و بزرگترین دمکراسی در جهان همطراز با دیگر قدرت‌های جهانی نشان دهد و شریکی قابل اطمینان معرفی کند. تصمیم به کاهش دادن واردات نفت از ایران و نیز دو رأی مخالف هند در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۹ در آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای علیه ایران، از جمله تلاش‌های این کشور برای بالا بردن وجهه خود در میان کشورهای غربی تعبیر می‌شود.
یافتن تعادل در دوری و نزدیکی با ایران
هند بارها تأکید کرده که فی نفسه با برنامه‌ی هسته‌ای ایران مشکلی ندارد، اما از آنجا که جمهوری اسلامی برخلاف هند پیمان‌نامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را امضا کرده است، بایستی به معاهدات بین‌المللی خود پایبند بماند.
رضا تقی‌زاده، کارشناس سیاسی مسائل ایران، اجلاس سران عدم تعهد به میزبانی تهران را دارای منفعتی دو جانبه برای هند می‌‌داند: «از یک طرف هند می‌تواند روابط دوستانه خود با ایران را تقویت کند و از طرف دیگر همزمان پیام جامعه‌ی جهانی را مبنی بر همکاری تهران با غرب به رهبران ایران منتقل کند.»
هم‌اینک هند حدود ۱۰ درصد از نیازهای نفتی خود را از ایران وارد می‌کند. پس از عربستان سعودی، ایران دومین واردکننده‌ی نفت به هند به شمار می‌رود.
به گفته‌ی رضا تقی‌زاده، ایران نیز به هند به همان اندازه که هند به این کشور نیاز دارد، محتاج است. این کارشناس سیاسی می‌گوید: «در حال حاضر هند نگرانی چندانی ندارد. در صورت روگردانی این کشور از ایران چنانچه خلأیی در واردات نفت هند وارد شود، عربستان سعودی یا عراق جای خالی را پر می‌کنند. با این همه هند خود در نظر دارد نیازهای نفتی‌اش را از منابع گوناگون تغذیه کند.» تقی‌زاده اضافه می‌کند که نکته مهم در این میان برای هند یافتن تعادلی مناسب میان دوری و نزدیکی به ایران است.
جنبش غیرمتعهدها در گذر زمان
یافتن منبعی مطمئن برای تأمین انرژی مورد نیاز تنها دغدغه‌‌ی هند در روابطش با جمهوری اسلامی نیست. برای این کشور تهران به منزله‌ی پلی میان هند و آسیای مرکزی است که بازاری مهم برای اقتصاد پرشتاب هند محسوب می‌شود.
پرفسور قمر آغا، مدرس دانشگاه ملی اسلامی دهلی نو، از اهمیت ملاحظات ژئوپلیتیک برای هند سخن به میان می‌‌آورد و می‌گوید: «در زمان جنگ سرد قوی بودن محور ترکیه، پاکستان و ایران برای هند آزاردهنده بود و دوران سختی برای این کشور به شمار می‌آمد.»
در عوض دهلی امروزه چین را به عنوان رقیب خود می‌بیند که حضور پررنگی در منطقه دارد و با شدت هر چه تمام‌تر در ایران و افغانستان سرمایه‌گذاری می‌کند. در زمان به راه افتادن جنبش عدم تعهد در سال ۱۹۵۵ این دو کشور وزنه‌ی سنگینی در مبادلات سیاسی آن زمان به شمار می‌آمدند. در این جنبش کشورهایی به عضویت در آمدند که در دوران جنگ سرد به هیچ‌کدام از جبهه‌های نظامی آن زمان نزدیکی نداشتند و در دعوای میان غرب و شرق نقشی بی‌طرف ایفا می‌کردند.
در حال حاضر ۱۱۶ کشور در جنبش غیرمتعهدها عضویت دارند که مجموعا ۵۵ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند. با شروع نشست سران این جنبش در تهران در روزهای نهم و دهم شهریور ماه سال جاری (۳۰ و ۳۱ اوت) جمهوری اسلامی ریاست این سازمان را برای مدت سه سال در دست می‌گیرد.
به گفته‌ی پرفسور قمر آغا، پس از پایان جنگ سرد این جنبش از یک "همکاری سیاسی به یک همکاری اقتصادی" تغییر شکل داد. این تغییر بیش از هر چیز توجیه‌کننده‌ی موضع هند در روابط صمیمانه‌اش با ایران است که نه بر محور مسائل سیاسی که بر محور منافع اقتصادی استوار است. با این حال به باور کارشناسان، چرخش این چرخ همواره بر این محور نخواهد بود و هند زمانی مجبور به اتخاذ موضعی روشن و شفاف در برابر ایران خواهد شد.