زنگ خطر در رابطه با بافت جمعیتی ایالت‌های جدید آلمان
۱۳۸۷ شهریور ۲, شنبه
در پی اتحاد "جمهوری فدرال آلمان" (آلمان غربی) و "جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) در سال ۱۹۸۹، جمهوری جدید فدرال آلمان، مرکب از ۱۰ ایالت آلمان غربی و ۵ ایالت آلمان شرقی به‌وجود آمد. برلین نیز که تا آن زمان به عنوان ایالت به رسمیت شناخته نمی‌شد، به ایالت تبدیل گشت.
از همان زمان بسیاری از ساکنان ایالت‌های جدید (آلمان شرقی پیشین) برای اشتغال به ایالت‌های قدیم نقل‌مکان کردند و در جهت برعکس نیز جابه‌جایی‌هایی، البته نه‌چندان چشمگیر، صورت گرفت. بدین ترتیب آلمان، در مقایسه با نقاط دیگر اروپا، تغییرات جمعیتی شدیدی را تجربه کرد.
مهاجرت داخلی مشکل‌زا
بر اساس آماری که مؤسسه مطالعات جمعیت و توسعه‌ی برلین منتشرکرده، آلمان کشوری است که در جذب جمعیت و از دست‌دادن جمعیت دارای بزرگ‌ترین تفاوت‌هاست. به این معنی که در برخی مناطق این کشور، جمعیت به شدت در حال افزایش و در مناطقی دیگر به‌شدت در حال کاهش است. البته این تغییر جمعیتی، بیشتر از مهاجرت‌های داخلی ناشی می‌شود.
بیشتر مهاجران داخلی، جوانان بین ۱۸ تا ۳۰ سال هستند. ایالت‌های شرقی آلمان با مشکل رشد جمعیت، افزایش شدید متوسط سن ساکنان و نبود نسل بارور روبه‌رو هستند. در هیچ کجای اروپا تا این حد زنان جوان از منطقه‌ای مهاجرت نکرده‌اند. در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۶، بیش از ۷/ ۱ میلیون نفر از شرق آلمان به غرب این کشور رفته‌اند.
ایالت زاکسن-آنهالت؛ از همه بدتر
بر اساس تحقیقاتی که در رابطه با "تغییر و تحولات جمعیتی در اروپا" انجام شده، در میان ایالت‌های آلمان، ایالت زاکسن-آنهالت کمترین امتیاز را آورده است.
در ۲۸۵ منطقه مطالعه‌شده در اتحادیه اروپا و نیز کشورهای ایسلند، نروژ، سوئیس (خارج از اتحادیه اروپا)، ایالت زاکسن-آنهالت آلمان رتبه ۲۴۱ را کسب کرده است؛ رتبه‌ای همتراز با جنوب ایتالیا و مناطق دورافتاده در رومانی، بلغارستان و لهستان. آلمان در مجموع در این میان کشورهای مورد مطالعه، جایگاه ۱۴ را به خود اختصاص داده است.
مهاجرت‌های داخلی در آلمان بیش از همه نیروی کار مناطق اطراف کلن یا ایالت‌های صنعتی جنوبی هم‌چون بایرن را تأمین می‌کند.
برلین، پایتخت این کشور هم تفاوت‌هایی با دیگر پایتخت‌های اروپایی دارد. در حالی که پایتخت دیگر کشورها مراکز دانشگاهی و اقتصادی به شمار می‌روند، تقریبا دفتر مرکزی هیچ شرکت مطرح و بزرگی در پایتخت آلمان نیست. از این نظر، پایتخت‌های اروپای شرقی هم‌چون پراگ (جمهوری چک) و براتیسلاوا (اسلواکی)، در مقایسه با برلین، بیشتر توسعه یافته‌اند.
جمعیت اروپا در حال کاهش است
آمار و ارقام نشان می‌دهند که مشکل افزایش میانگین سنی و کاهش رشد زادوولد در شرق آلمان، مشکلی است که بخش وسیعی از اروپا با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. بر این اساس، جمعیت اتحادیه اروپا تا سال ۲۰۵۰ (بدون در نظر گرفتن مهاجرت‌ها) نسبت به امروز ۵۲ میلیون نفر کاهش خواهد یافته و به کمتر از ۴۴۷ میلیون نفر خواهد رسید.
در مقابل، کشورهای ایسلند، ایرلند و قبرس از بافت جمعیتی جوان‌تری برخوردارند. در این کشورها جمعیت در حال افزایش است. علاوه بر آن در فرانسه، نروژ، ایرلند و انگلستان هم تعداد زادوولد بیشتر است. فرانسه که در سال ۲۰۰۰ در مقایسه با آلمان ۲۳ میلیون نفر کمتر جمعیت داشت، با روند کنونی، در سال ۲۰۵۰، پر جمعیت‌ترین کشور اروپا (یعنی آلمان) را پشت سر خواهد گذاشت.
پیامدهای تغییر هرم جمعیتی
تغییر هرم جمعیتی، به زبان ساده، به معنای تغییر جهت این هرم است: در شرق آلمان تا چندی پیش تعداد جوانان بیشتر بود (قاعده هرم) و میان‌سالان با جمعیت کمتر در رأس هرم قرار داشتند؛ اکنون اما وضعیت با سرعت رو به تغییر است. با این رویه مناطقی از آلمان عملا جمعیت خود را از دست می‌دهند. جمعیت پیری که در روستاها باقی مانده به تدریج از بین می‌رود و این مناطق خالی از سکنه خواهند شد. با کاهش تعداد جوانان امکانات رفاهی از قبیل مهدهای کودک و مدارس و دانشگاه‌ها محدود می‌شوند و بقیه افراد را وادار به ترک محل می‌نمایند. از سوی دیگر با کاهش زادوولد و افزایش میانگین سن، تولید کاهش یافته و هزینه‌های تأمین اجتماعی و بازنشستگی افزایش می‌یابد.
بر اساس آمار سال ۲۰۰۷، آلمان حدود ۳۵۷ هزار و ۱۱۴ کیلومتر مربع وسعت دارد (ایران حدود ۷/ ۴ برابر آلمان است) . در این کشور بیش از ۸۲ میلیون و ۳۱۴ هزار نفر زندگی می‌کنند، یعنی به‌طور متوسط ۲۳۱ نفر در هر کیلومتر مربع. پر جمعیت‌ترین ایالت این کشور نوردراین-وست‌فالن (بیش از ۱۸ میلیون) و کم‌جمعیت‌ترین آن برمن (بیش از ۳۳۶ هزار نفر) است. فشرده‌ترین بافت جمعیتی متعلق به ایالت برلین (۳۸۲۰ نفر در هر کیلومتر مربع) بوده و خلوت‌ترین ایالت هم مکلن‌بورگ-فورپومرن (۷۳ نفر در هر کیلومتر مربع) است.