سازمان امنیت در شکار شاعران جوان

در مرکز اسناد سازمان امنیت رژیم پیشین آلمان شرقی (Stasi) در کنار مدارک و اطلاعات سیاسی که از "دشمنان خلق" ضبط شده است، انبوه متون ادبی انبار شده که امروزه کسی با نام مؤلفان آن‌ها آشنا نیست. روز ۱۵ مه در درسدن برنامه ای برگزار شد که گزیده‌ای از این آثار محکوم به فراموشی را در اختیار مردم قرار داد.

رژیم آلمان دموکراتیک تنها هنرمندانی را تحمل می‌کرد که در چارچوب مقررات رسمی فعالیت داشته باشند، به عبارت دیگر وجدان مستقل خود را زیر پا بگذارند و کاملا از موازین ایدئولوژیک حزب حاکم پیروی کنند. نویسندگان اگر به این راه تن می‌دادند، آثارشان با بهترین کیفیت منتشر می‌شد، از حقوق و مزایای خوبی برخوردار می‌شدند و به شهرت و رفاه می‌رسیدند.

اما نویسندگان و هنرمندانی که از خط مشی رسمی دولت سرپیچی می‌کردند یا در آفرینش ادبی و هنری خود به نحوی واقعی یا نمادین از رژیم خرده می‌گرفتند، به سیاهچال می‌افتادند و آثارشان به اصطلاح ضبط می‌شد، زیرا مأموران آن‌ها را زیانبار یا گمراه‌کننده تشخیص داده بودند. به این ترتیب آثار ادبی بیشماری نابود شد و مؤلفان آنها به سرنوشتی تلخ دچار شدند.

ساختارهای زبانی

ماریانه بیرتلر که سرپرستی انتشار اسناد سازمان امنیت را به عهده دارد، معتقد است که ضدیت رژیم با آزادی بیان، در سطح زبانی نیز انعکاس دارد و نشان می‌دهد که دو ساختار فکری متفاوت، فرهنگ‌های زبانی متضادی خلق می‌کنند. رژیم یک زبان خشک و رسمی بوروکراتیک ساخته بود، درحالی‌که شاعران جوان به زبانی زنده و شاداب سخن می‌گفتند که از تجارب زندگی واقعی بیرون جوشیده بود.

به نظر خانم بیرتلر این شاعران جوان فقط به دنبال بیان احساسات خود بودند و اصلا قصد نداشتند با رژیم مبارزه کنند، اما نظام از آنها دشمن ساخت. سرپرست انتشار اسناد سازمان امنیت آلمان دموکراتیک می‌گوید: «اشکال در خود رژیم بود که با موازین و احکامی چنان خشک و جزمی حکومت می‌کرد که نمی‌توانست شور و شادابی جوانان را تحمل کند.»

ارزش ادبی برخی از متونی که ده‌ها سال در انبارهای سازمان امنیت خاک خورده‌اند، بسیار بالاست و عدم انتشار آن‌ها از زیان فرهنگی سنگینی خبر می‌دهد. تاکنون ده مجلد از سری کتاب‌های موسوم به "کتابخانه‌ی مسکوت" منتشر شده است. این آثار که با ده‌ها سال تأخیر منتشر می‌شوند، گوشه‌ای از کشمکش‌های پنهان در اعماق جامعه‌ی آلمان شرقی را برملا می‌کنند.

نویسنده: آنیلا شوکا / علی امینی

تحریریه: کیواندخت قهاری