سرنوشت پادشاهی عربستان در پرده‌ای از ابهام
۱۳۸۹ آذر ۴, پنجشنبه
ملک عبدالله پادشاه عربستان روز دوشنبه (۲۲ نوامبر / ۱ آذر) برای مداوای بیماری خود عازم آمریکا شده و امیر سلطان بن عبدالعزیز ولیعهد عربستان را به جای خود بر مسند اداره امور گذاشت. شاید این نکته به نظر ساده برسد؛ اما آنچه در عربستان جریان دارد، آینده را چندان قابل پیش‌بینی نمی‌کند.
پزشکان مخصوص ملک عبدالله (۸۶ ساله) اعلام کرده‌اند که وی به علت ناراحتی در ناحیه کمر و ستون فقرات عازم آمریکا شده است؛ اما نحوه خروج پادشاه عربستان و تصاویری که از وی نشسته بر روی ویلچر منتشر شد، بیشتر یادآور آخرین روزهای حیات ملک فهد پادشاه سابق عربستان بود که به همین گونه برای مداوا عازم خارج شد و پس از بازگشت، درگذشت و جای خود را به ملک عبدالله داد.
خاندان سعود که از سال ۱۹۳۲ بر عربستان حکومت می‌کنند، اکنون در شرایطی قرار گرفته که با بحث احتمال جانشینی ملک عبدالله مواجه بوده و به نظر نمی‌رسد که ولیعهد نیز به دلیل سن بالا (۸۲ سال) و بیماری سرطان که سه سال است با آن دست و پنجه نرم می‌کند، در صورت نیاز بتواند مدتی طولانی حکومت کند.
عبدالله قبل از ترک ریاض، طی فرمانی ولیعهد اول، امیر سلطان بن عبدالعزیز را از مراکش احضار کرده و مسئولیت اداره کشور را به او سپرد، اما در مورد توانایی امیر سلطان بن عبدالعزیز در اداره کشور تردیدهایی وجود دارد؛ چرا که او ماه‌هاست برای درمان بیماری که گفته می‌شود سرطان است، از نظرها پنهان شده و در کاخ اختصاصی خود در مراکش بسر می‌برد. وی بیست ماه قبل در نیویورک مورد عمل جراحی قرار گرفت.
بیماری تا حد ناتوانی
بیماری ملک عبدالله اما تا جایی پیش رفت که در سیاست‌های داخلی و خارجی این کشور تاثیر گذاشت. پایگاه خبری ـ تحلیلی النشره لبنان در این زمینه به نقل از منابع آگاه می‌نویسد: «پادشاه عربستان در ماه‌های اخیر احساس کرد که به علت بیماری، در حال از دست دادن زمام امور است. از جمله ظرف مدت گذشته موضعگیری‌های سعود الفیصل وزیر خارجه با خط مشی پادشاه در تعارض قرار گرفت و بازگشت بندر بن سلطان از چهره‌های بانفوذ خاندان پادشاهی و کسی که روابط نزدیکی با آمریکا دارد قطعا اطمینان‌خاطری برای ملک عبدالله نبوده و وی را در حالت دفاعی قرار می‌دهد. بیماری پادشاه باعث شد تا سیاست‌های این کشور در قبال مسائل مهمی چون وضعیت لبنان، پرونده فلسطین و روابط با سوریه و ایران تحت تاثیر قرار بگیرد».
ملک عبدالله برای در اختیار گرفتن کنترل امور، فرزندش متعب بن عبدالله را به عنوان وزیر در کابینه و رییس گارد ملی عربستان منصوب کرده و با سیطره بر کابینه و دستگاه امنیتی، پیامی به مخالفانش در خاندان سلطنتی رساند که هنوز حضور داشته و تصمیم‌گیری بر عهده اوست.
شبکه خبری الجزیره در تحلیلی پیرامون وضعیت عربستان می‌نویسد: «پادشاه عربستان یک روز قبل از ترک کشور به مقصد آمریکا، تعداد زیادی از مسئولین نزدیک به خود از جمله عبدالعزیز آل شیخ مفتی عربستان و عادل جبیر سفیر این کشور در آمریکا را در سمت‌های خود ابقا کرد تا بدین ترتیب اطمینان‌خاطر آمریکا را نسبت به اداره امور جلب کند، چرا که شرایط حاکم بر این کشور با توجه به اینکه یک چهارم ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارد، برای آمریکا و غرب از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است».
در همین حال شبکه العربیه نیز به نقل از دیپلمات‌های غربی ساکن ریاض اعلام کرد که پادشاه عربستان با تغییر و تحولاتی که در دولت ایجاد کرده قصد دارد اطمینان‌خاطر هم‌پیمانان خود از جمله آمریکا را جلب کرده و مانع از ایجاد خلأ در قدرت شود».
اصلاحات عبدالله و مخالفان و موافقانش
ملک عبدالله از جمله شخصیت‌های خاندان پادشاهی عربستان است که از زمان ولیعهدی، اصلاحات را مدنظر قرار داده بود و با رسیدن به پادشاهی پس از درگذشت ملک فهد این اصلاحات را اجرا کرد. وی در زمان پادشاهی خود، جلساتی را با حضور نمایندگان اهل سنت و شیعیان عربستان تشکیل داده و حضور فعالی در کنفرانس جهانی گفتگوی ادیان و مذاهب داشت. همچنین در دوران او، وضعیت زنان در عربستان نسبت به قبل بهبود یافته و فضای بازتری برای فعالیت زنان در کشوری ایجاد شد که رانندگی برای زن ممنوع است.
وی در دوره حکومت خود تاکنون،گشایش قابل توجهی در روابط خارجی ایجاد کرده و همواره به دنبال بهبود روابط با سوریه، ایران و پیگیری موضوع فلسطین بود. طرح عبدالله در زمان ولیعهدی در جریان کنفرانس سران عرب در بیروت، هنوز هم آخرین ابتکارعملی است که اعراب برای بهبود رابطه با اسراییل و حل و فصل معضل فلسطین ارائه کرده‌اند.
به همین دلیل وی از محبوبیت قابل توجهی در میان مردم این کشور برخوردار است. این در حالیست که رقبای ملک عبدالله در خاندان پادشاهی با اصلاحات مدنظر او مخالف بوده و در صدد هستند تا در اولین فرصت وضعیت را تغییر دهند.
روزنامه السفیر اما به نقل از منابع آگاه می‌نویسد: «فرزندان امرای عربستان مانند نایف و سلطان از پدرانشان خواسته‌اند تا سریعا به کشور بازگردند تا در صورت بروز حادثه‌ای برای ملک عبدالله بتوانند از قبل زمینه در اختیار گرفتن سلطنت را فراهم کنند».
ایلی شاهوب تحلیلگر روزنامه الاخبار لبنان پیرامون این امر می‌نویسد: «در عربستان اکنون یک دولت واحد وجود ندارد و در واقع چهار حکومت مشغول فعالیت هستند که تنها یکی از این جزیره‌ها متعلق به ملک عبدالله است و سه جزیره دیگر علیه او متحد هستند».
به نوشته شاهوب، عربستان اکنون با بحران عمیقی مواجه است به گونه‌ای که دو درگیری در دو سطح را شاهد است. درگیری اول، نبرد میان فرزندان عبدالعزیز بن سعود موسس خاندان سعود و نوه‌های اوست و درگیری دوم پیرامون روش سیاسی حکومت جریان دارد. در این درگیری در یک طرف جریان اصلاح‌طلب به رهبری عبدالله قرار دارد و در سمت دیگر یک جریان تندرو به رهبری امیر نایف و جریانی مرتبط با دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا به رهبری سلطان بن عبدالعزیز وجود دارد.
وی در ادامه می‌نویسد: «مردم عربستان به خصوص شیعیان و جوانان احترام زیادی برای ملک عبدالله قائل بوده و امیدوارند که وی بتواند بین سه تا پنج سال دیگر به حکومت خود ادامه دهد تا بتواند تغییراتی که مدنظرش است را در سازمان امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از مخوف‌ترین سازمان‌های عربستان که فشار زیادی بر مردم وارد می‌آورد، اعمال کند».
عربستان رویارو با موج دست به دست‌شدن قدرت؟
شیعیان عربستان در عین حال با توجه به اعتقادات مذهبی خود بر این باور هستند که با خاتمه دوران پادشاهی ملک عبدالله، عربستان تا چندین سال شاهد درگیری قدرت خواهد بود.
در کتاب صد و ده جلدی بحار الانوار که از کتب حدیثی مهم شیعیان است به نقل از امام ششم شیعیان آمده است که با مرگ عبدالله حاکم حجاز، درگیری بر سر حکومت ایجاد شده و حجاز شاهد حکومت‌های چند ماهه خواهد بود تا سرانجام بعد از پنج سال امام دوازدهم شیعیان ظهور کند.
نکته جالب توجه اینکه روزنامه فیگارو در تحلیلی پیرامون شرایط عربستان، پیش‌بینی می‌کند که با توجه به وضعیت عربستان در انتقال قدرت از فرزندان سعود بن عبدالعزیز به نوه‌های او و سن بالای هفتاد سال تمامی فرزندان سعود، عربستان شاهد دست به دست شدن قدرت برای چند سال باشد که این امر نگرانی زیادی را در محافل آمریکایی و غربی ایجاد کرده است
هر چند که دربار عربستان با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده که ملک عبدالله تنها از ورم غضروف در ستون فقرات رنج برده و برای مداوا عازم آمریکا شده؛ اما تردیدهایی جدی در مورد توانایی ادامه کار این پادشاه ۸۶ ساله وجود دارد.
علی مهتدی
تحریریه: فرید وحیدی