سفر لاریجانی و مناسبات تیره ایران و آذربایجان

آذربایجان تنها جمهوری سابق شوروی است که ولی‌فقیه در آن نماینده دارد و گفته می‌شود که چهل هزار نفر از شهروندان آن از "کمیته امداد امام خمینی" در آذربایجان کمک می‌گیرند.

هر دو کشور در دریای خزر مرز آبی مشترک دارند، اما محدود‌ه مرز آبی میان دو کشور پس از ۲۰ سال فروپاشی شوروی هنوز مشخص نشده است. هر دو کشور بر سر مالکیت برخی منابع انرژی در خزر اختلاف نظر دارند.

در تابستان سال ۲۰۰۱ ایران با ارسال ناوگان جنگی خود کشتی اکتشافی شرکت انگلیسی بی پی در خزر را، که از سوی دولت آذربایجان مامور اکتشاف نفت و گاز بود، تهدید کرد که محدوده‌ی مرزی دو کشور را تخلیه کند.

این برخورد ایران تنش میان دو کشور را تشدید کرد. علاوه برآن، مقام‌های دولت آذربایجان ایران را تنها متحد استراتژیک ارمنستان در منطقه می‌دانند. ایران نیز از همکاری آذربایجان با آمریکا و اسرائیل به شدت ابراز نارضایتی کرده است.

لاریجانی در جمهوری آذربایجان

در ادامه‌ی سفر مقام‌های ایرانی به جمهوری آذربایجان، علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز روز پنجشنبه ۹ تیر به سفری سه روزه‌ به این کشور رفت.

دالغا خاتین اوغلو، رئیس بخش فارسی خبرگزاری ترند نیوز در مورد این سفر به دویچه وله می‌گوید: «علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران آخرین بار ۱۴ سال پیش به جمهوری آذربایجان سفرکرده بود. اوکتای اسداف روز بیستم فوریه سال گذشته از آقای لاریجانی دعوت کرد که به آذربایجان سفر کند. البته برای این سفر قبلا تاریخ دیگری در نظر گرفته شده بود که با تاخیر انجام گرفت».

به نظر این کارشناس، روابط ایران و آذربایجان "با کش و قوس‌هایی" همراه است و هر دو طرف همدیگر را از جمله به تهدید امنیت ملی متهم می‌کنند.

نماینده ولی فقیه در آذربایجان

آذربایجان تنها کشور مسلمان میان جمهوری‌های سابق شوروی است که ولی‌فقیه در آن نماینده دارد. دالغا خاتین اوغلو می‌گوید: «موضوع آقای اجاقی نژاد، که تنها نماینده آقای خامنه‌ای در کشورهای تازه تاسیس شوروی سابق است، به هر حال جالب است، نه تنها به خاطراین‌که تنها نماینده‌ی آقای خامنه‌ای در این کشوراست، بلکه تنها روحانی خارجی است که در آذربایجان، خصوصا حسینیه‌ی سفارت بر سر منبر می‌رود. البته، من به دیده‌ی منفی به این موضوع نگاه نمی‌کنم. ایران و آذربایجان دو کشور عمدتا شیعه نشین هستند».

اما رسانه‌های جمهوری آذربایجان می‌نویسند که فعالیت‌های مذهبی و تبلیغات ایران سبب نگرانی مقام‌های آذربایجان شده است.

توقف فعالیت کمیته امداد امام خمینی

اخیرا فعالیت‌های کمیته امداد امام خمینی که پس از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان در این کشور آغاز به کار کرده بود به دستور وزارت دادگستری جمهوری آذربایجان بطورموقت متوقف شد.

مقام‌های رسمی آذربایجان رسما در این‌باره اظهار‌نظر نکرده‌اند، اما فعالیت کمیته امداد را دخالت در امور داخلی این کشور می‌دانند. خبرگزاری ریانووستی روسیه پیش از این گزارش داده بود که در سال‌های اخیر کمیته امداد بیش از ۳۴ میلیون دلار به اهالی آذربایجان کمک کرده است.

به گزارش سایت رسمی کمیته‌ی امداد امام خمینی، این كميته در جمهوری آذربايجان ۵۵ واحد دارد که یک اداره‌ی كل در شهر باكو، چهار شاخه‌ی اصلی در شهرهای باكو، لنكران، غویی چای و گنجه، ۱۶ كارگاه آموزشی، ۱۹ شعبه توزيع، پنج واحد فرهنگی و پنج واحد درمانی را دربر می‌گیرد.

مقام‌های دولت آذربایجان گفته‌اند که طبق قانون جدید ثبت شرکت‌ها‌ و تاسیسات خارجی، کمیته امداد باید دوباره اقدام به گرفتن مجوز کند. سال گذشته کمک‌های این نهاد به آنچه که مستضعفین آذربایجان نامیده شده، رسما 2 میلیون دلار عنوان شد.

تلاش دوباره ایران برای میانجی‌گیری در مناقشه‌ی قره‌باغ

در سفر سه روزه‌ی علی لاریجانی به باکو مسئله‌ی قره‌باغ و نقش ایران در حل این مناقشه نیز طرح شد. اما آیا با توجه به جایگاه کنونی ایران در صحنه‌ی بین‌الملل و تحریم و انزوای ایران، این کشور در حل مناقشه‌ی قره باغ می‌تواند نقشی ایفا کند؟

به این سئوال دویچه وله دالغا خاتین اوغلو چنین پاسخ می‌دهد: «ایران در سال ۱۹۹۲ چند دور بین آذربایجان و ارمنستان میانجی‌گری کرد. در آخرین دور مذاکرات آقای تر پتروسیان و یعقوب ممداف، رهبران وقت دو کشور در تهران بیانیه‌ای نیز امضا کردند که جنگ را تمام کنند، اما فردای همان روز شهر شوشا به اشغال نیروهای ارامنه درآمد. در آن دوره ایران با تحریم‌ها و مشکلات عدیده کنونی درگیر نبود، اما نتوانست کاری انجام دهد و حتی به اقدام ارمنستان اعتراض هم نکرد. الان وضعیت به مراتب دشوارتر شده است».

تضعیف ایران در منطقه

آلکساندر راهر کارشناس شورای روابط خارجی آلمان اعتقاد دارد که نفوذ ایران در منطقه ضعیف شده است. وی به دویچه وله می‌گوید:«ایران تاوقتی‌که مناقشه‌ی اتمی خود را با غرب حل نکند، نقش تعیین کننده‌ای در سیاست‌های منطقه ایفاء نخواهد کرد.» به قول این کارشناس حتی روسیه شریک استراتژیک ایران هم اکنون جانب غرب را گرفته و ایران در منطقه منزوی شده است.

به‌نظر آقای راهر پافشاری ایران در ادامه‌ی برنامه هسته‌ای سبب شده است که نفوذ و تاثیر ایران در منطقه ‌قفقاز کاهش یابد.

اما به نظر دکتر هومن پیمانی، کارشناس امور آسیای میانه و قفقاز یکی از دلایل اصلی تیره ماندن مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان "سیاست‌های مخالف ایران" این همسایه شمالی است.

پیمانی به دویچه‌وله می‌گوید:«جمهوری آذربایجان با وجود اینکه از نظر قومی به ایران نزدیک است، پس از فروپاشی شوروی دوست ایران نبوده است. راهی که این کشور در پیش گرفته، در جهت گسترش مناسبات نبوده و به خاطر تمایل و ارتباط آذربایجان با آمریکا و اسرائیل، روابط دو کشور خوب نبوده است».

سفرهای زیاد، تنش‌های پایدار

کارشناسانی که با دویچه وله صحبت کرده‌اند، تائید می‌کنند با اینکه سفر و دیدارمقام‌های هر دو کشور فزونی یافته، اما روابط دو کشورهمچنان تیره مانده است. مقام‌های آذربایجان از "دخالت ایران" و همچنین از توسعه مناسبات ایران با ارمنستان انتقاد می‌کنند. در عین حال ایران هم از "حضور فزاینده آمریکا و اسرائیل در مرزهای شمالی خود" ابراز نارضایتی می‌کند.

به نظرخاتین‌اوغلو کارشناس مقیم باکو، روابط آمریکا با آذربایجان استراتژیک است. وی خاطرنشان می‌کند که اسرائیل به نوسازی ارتش این کشورکمک کرده و حتی هواپیماهای بدون سرنشین در اختیار آذربایجان قرار داده است.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جواد طالعی