سلنيوم، ريز مغذى كه در غلات يافت مىشود
۱۳۸۴ بهمن ۲۸, جمعه
از حدود پنجاه سال پیش دانشمندان پى بردند سلنیوم از عناصری است که در ترکیب حیاتی موجودات زنده شرکت مى‌کند. از آن زمان تا کنون تحقیقات بسیاری روی این عنصر و نحوه عمل آن صورت گرفته است. اين تحقيقات نشان مى‌دهد سلنيوم تأثير به سزاى در فعاليتهاى فيزيولوژيكى بدن موجودات زنده از جمله انسان بر عهده دارد. یکی از پزشکان فعال در این زمینه تحقیقات دکتر علیرضا رنجبر است. مطب دکتر رنجبر متخصص کودکان و فوق تخصص آلرژی و ایمنولوژیک در شهر بن آلمان، تمام طول هفته مملو از مراجعان است. فرصتی پیدا کردیم تا با آقاى دکتر رنجبر گفتگوى کوتاهی در زمینه تحقیقاتشان در مورد سلنیوم داشته باشیم.
دكتر رنجبر: ”سلنیوم یک ماده ریز مغذی است، آنچه که بنام تریس المنت یا آنچه که آلمانیها بنام Spuren Element مى‌شناسند. این ماده به مقدار بسیار کم در طبیعت وجود دارد و همچنین در موجودات زنده هم باز هم به مقدار کم یافت مىشود. اما همین مقدار کم نقش فوق العاده کلیدی را در سلامتی موجودات زنده از جمله انسان بازی مى‌کند. سلنیوم در بسیاری از روندهای فیزیولوژیک و طبیعی بدن از جمله بر روی هورمون رشد موثر است، بر روی تیرویید موثر است، روی سیستم ایمنی تاثیر بسیار مثبتی دارد، در زمینه‌های آلرژیک ارتباطاتی مشاهده شده است. همچنین در سنین بالاتر حتی دیده شده که سلنیوم میتواند در میزان باروری و اسپرم هم نقش مهمی را داشته باشد. در بیماریهای بزرگسال از کارهای که در حال حاضر انجام مىشود و نقش موثرش را دیدند، در پیش گیری از بیماریهای سرطان بخصوص در آقایان در پیشگیری از پروستات است.“
سلنیوم از ریز مغذیهای است که به آنتی اکسیدان معروف هستند. آنتی اکسیدانها مواد سمی حاصل از متابولیسم سلولی در بدن را جذب و خنثی مىکنند. این مواد سمی درون سلولی که با توجه به فرمول شیمیایی خاصشان رادیکالهای آزاد نامیده مى‌شوند به عوامل بیماریزای شماره یک معروفند، بخصوص در مورد بیماریهای مانند سرطان. ویتامین آ، سی، ای و کاروتن موجود در هویج و گوجه فرنگی نیز از آنتی اکسیدانها هستند. سلنیوم همچنین در ترکیب ساختمانی آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز شرکت مى‌کند. وظیفه این آنزیم سم‌زدایی از بدن و بالا بردن مقاومت سیستم ایمنی است.
دکتر رنجبر در مورد حضور این عنصر در پروسه رشد کودکان اضافه میکند: ” در کودکان نقش مهمی که سلنیوم دارد چون مى‌تواند هورمون رشد را به سرعت تحت تاثیر مثبت قرار بدهد در نتيجه کمبود آن هم مى‌تواند هم روی هورمون رشد و هم تیرویید تاثیر منفی داشته باشد. کاهش این ماده در کل باعث اختلال رشد کودکان مىشود، در کنار اینکه در بیماری آلرژیک که یک بیماری در حال رشد هست در بسیاری از کشورهای جهان و الان به صورت یک بیماری توده ای محسوب مىشود، کاهش سلنيوم باعث مىشود که سیستم ایمنی نتواند آن تعادل و بالانس خود را داشته باشد و نتیجتأ بیماری آلرژیک را دامن مى‌زند.“
با آنکه نیاز روزانه بدن به سلنیوم تنها چند میلیونیوم گرم یا میکرو گرم است اما تامین همین مقدار کم به سادگی نیز مقدور نیست.
دكتر رنجبر اضافه مى‌كند: ” سلنیوم کلأ در غلات وجود دارد و یکی از بهترین منشأهای آن در جگر گوسفند و همچنین در ماهی است. اما مشکلی که وجود دارد این هست که متاسفانه آلودگیهای محیط زیست سبب شده که هم خاک ما یک خاک طبیعی نباشد و میزان سلنیوم در آن کاهش دارد نتیجتأ باعث مىشود که غلاتی رو که ما استفاده مى‌کنیم بخصوص در کشورهای اروپایی، از سلنیوم كمى برخوردار هستند و در کنارش چون ماهی و کلأ موجودات زنده مثل گوسفند اینها برای اینکه بتوانند این مواد سمی را که در طبیعت وجود دارد را دفع بکنند، آنها هم احتیاج به سلنیوم دارند و این سلنیوم چون در بدن آنها مصرف مىشود، نتیجتأ این هست که باید گفت متاسفانه ما سلنیوم را از مواد غذایی به مقدار بسیار کم مى‌توانیم تامین کنیم، جز اینکه از مواد غذایی سالمی استفاده بکنیم که غلات آن در زمینی رشد کرده باشد مه مقدار کافی سلنیوم دارد و یا از ماهیهای استفاده شده باشد که این ماهیها در دریا یا دریاچه های زندگی مىکنند که آلودگیها در آنها بسیار کم است.“
شبنم نوريان