سوءقصد به جاسوس روس؛ پنج سم مرگبار شناخته‌شده در جهان

مقامات بریتانیایی در سالزبوری از تمام مشتریانی که همزمان با سرگئی اسکریپال و دخترش در یک رستوران و بار حضور داشتند یا به این مکان‌ها رفت و آمد کرده بودند خواستند تا لباس‌ها و وسایل خود را بشویند.

 این توصیه پس از آن صادر شد که کارشناسان اثر گاز اعصاب (ماده سمی مخرب سیستم عصبی) را در این دو مکان یافتند. عامل اعصاب (Nerve Agent) می‌تواند از طریق پوست، دهان یا بینی و یا چشم وارد بدن شود و در نهایت قربانی را از پای درآورد.

مقامات بریتانیایی هنوز نوع سم اعصاب را که اسکریپال و دخترش با آن مورد حمله قرار گرفته‌اند، تأیید نکرده‌اند.

اسکریپال جاسوس ۶۶ ساله سابق روس و دختر ۳۳ ساله‌اش روز یکشنبه (۱۳ اسفند/ ۴ مارس) به حالت بیهوش روی نیمکتی در مرکز خرید شهر سالزبوری پیدا شدند. آنها پیشتر در یک رستوران غذا خورده بودند.

حکومت‌های سرکوبگر در سال‌های گذشته برای از میان بردن مخالفان خود از سم‌های کشنده مختلفی استفاده کرده‌اند. در این مقاله به پنج سمی که بیشترین کاربرد را داشته‌اند، اشاره شده است:

پولونیوم ۲۱۰

بازرسان بریتانیایی می‌گویند عوامل روسیه در سال ۲۰۰۶ برای قتل الکساندر لیتویننکو، افسر اطلاعاتی سابق سازمان اطلاعات روسیه در لندن، از عنصر رادیواکتیو پلونیوم با جرم اتمی ۲۱۰ استفاده کردند.

تحقیقات نشان داده‌اند عوامل روس این ماده بسیار سمی را در فنجان چای لیتویننکو خالی ریخته بودند لیتویننکو از زمان بستری شدن در بیمارستان تا ۲۳ روز با مرگ در جدال بود.

پلونیوم ۲۱۰ را نمی‌توان در بازار تهیه کرد و اگر معاینات پزشکی پس از وارد شدن این سم به بدن دیر آغاز شوند، تشخیص آن در بدن غیرممکن خواهد بود. نیمه عمر پولونیوم ۱۳۸ روز است و یک عنصر بسیار کمیاب در طبیعت به شمار می‌رود.

پولونیوم از سنگ معدن اورانیوم بدست می‌آید. این عنصر در معادن اورانیوم با میزان ۱۰۰ میکروگرم در هر تن یافت می‌شود. کشورهای دارای قدرت هسته‌ای تنها کشورهای جهان هستند که می‌توانند پولونیوم را در مقداری که بتواند انسان را از پای درآورد، تولید کنند. برای تولید دوز کشنده ۱۰۰ نانوگرم به چند صد کیلوگرم اورانیوم خام نیاز است. بمباران عنصر بیسموت با نوترون‌ها در یک رآکتور هسته‌ای منجر به تولید پولونیوم می‌شود.

پولونیوم چنانچه در محفظه‌ای دربسته نگهداری شود، چندان خطرناک نیست. رادیواکتیویته پولونیوم حتی به کاغذ هم سرایت نمی‌کند، اما اگر شخصی در معرض استنشاق پولونیوم قرار بگیرد یا به بدنش تزریق شود، این عنصر شیمیایی گلبول‌های سفید خون را از میان می‌برد و شخص دچار کم‌خوبی شدید می‌شود.

پولونیوم همچنین سلول‌های بنیادی را نابود کرده و مانع از افزایش آنها می‌شود. قربانی در نهایت در عرض چند روز یا چند هفته می‌میرد.

رایسین (ریسین)

برای از پا درآوردن یک انسان بالغ تنها چند میلی‌گرم سم رایسین (ریسین)، به اندازه چند دانه نمک طعام، کفایت می‌کند.

این ماده بسیار سمی چنانچه از راه تزریق، تنفس یا بلع وارد بدن انسان شود، مانع از آن می‌شود تا بدن پروتئین‌های مهم و حیاتی را تولید کند. همین اختلال در عملکرد سیسستم عصبی مرکزی موجب می‌شود تا کلیه‌ها، کبد و دیگر اعضای بدن از کار بیفتند و در عرض چند روز فرد قربانی به دلیل شوک قلبی یا از کارافتادن اعضای بدن جان خود را از دست بدهد.

به گفته متخصصان تاثیر سم رایسین هزار بار بیش‌تر از سم سیانور است. این سم بسیار خطرناک از دانه گیاه کرچک تهیه می‌شود.

سم رایسین در جریان پرونده قتل گئورگی مارکوف در افکار عمومی شناخته شد. مارکوف، یکی از مخالفان حکومت بلغارستان در سال ۱۹۷۸ زمانی که روی پل واترلو در شهر لندن، محل سکونتش، منتظر اتوبوس بود، با سم رایسین هدف حمله قرار گرفت. او در آن زمان احساس کرد چیزی ران پایش را نیش زده است. این نیش در اصل نوک چتری آغشته به سم رایسین بود که توسط یک مأمور اطلاعاتی بلغارستان به پای مارکوف فرو برده شد.

سه روز بعد از این واقعه مارکوف جان باخت.

بازرسان پرونده در آن زمان حدس زدند که اداره اطلاعات و امنیت شوروی سابق موسوم به کا‌گ‌ب این سم را در اختیار سازمان اطلاعات بلغارستان قرار داده است. در آن زمان ادعا شد تودور ژیوکوف، دیکتاتور پیشین بلغارستان دستور قتل مارکوف را به دلیل اقدام او در جهت انتشار اطلاعاتی در مورد محافل رده بالای رژیم کمونیستی صادر کرده است.

برنامه‌‌های رادیویی مارکوف که از رسانه‌های غربی نظیر بی‌بی‌سی، رادیو فرانسه و دویچه‌وله پخش می‌شدند، شنوندگان زیادی در سراسر بلغارستان داشتند.

وی‌ایکس

۱۳ فوریه ۲۰۱۷ دو زن در فرودگاه کوالالامپور با پاشیدن مایعی آغشته به گاز اعصاب وی‌ایکس، کیم جونگ نام، پسر ارشد کیم جونگ ایل، رهبر سابق و برادر ناتنی کیم جونگ اون، رهبر کنونی کره شمالی را از پای درآورند.

کیم جونگ نام پس از سوءقصد در راه انتقال از کلینیک فرودگاه به بیمارستان جان باخت. این دو زن که اهل ویتنام و اندونزی هستند ادعا کرده‌اند که نمی‌دانسته‌اند اسپری حاوی گاز اعصاب بوده و فکر می‌کرده‌اند که در یک برنامه شوخی عجیب و غریب تلوزیونی شرکت داشته‌اند.

کارشناس گمان می‌کنند دستور قتل کیم جونگ نام توسط برادر ناتنی‌اش کیم جونگ اون صادر شده است.

وی‌ایکس کشنده‌ترین عامل اعصاب به شمار می‌رود. تنها چهار دهم میلی‌گرم از آن برای کشتن یک فرد بزرگسال کفایت می‌کند. این ماده شیمیایی مرگبار اعصاب در دهه ۱۹۵۰ توسط شیمیدانی به نام دکتر راناجیت گوش، تولید شد. دکتر گوش در آن زمان در آزمایشگاه صنایع شیمیایی امپریال بریتانیا مشغول تحقیق روی آفت‌کش‌ها بود.

پیش از آن یک ماده مرتبط به نام وی‌جی که با عنوان آمیتون شهرت داشت، برای مدتی کوتاه به عنوان آفت‌کش مورد استفاده قرار می‌گرفت. وی‌ایکس در اصل نسخه پیشرفته‌تر وی‌جی است. در دوران جنگ سرد آمریکا دست به تولید انبوه وی‌ایکس زد. همزمان شوروی نیز عامل اعصابی مشابه را به اسم "وی‌ایکس روسی" تولید می‌کرد.

تولید و استفاده از وی‌ایکس طبق کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ افزارهای شیمیایی مصوبه سال ۱۹۹۷ ممنوع است. کره شمالی این کنوانسیون را امضا نکرده است.

ارتش عراق در جریان بمباران شیمیایی حلبچه در سال ۱۹۹۸ از عامل اعصاب وی‌ایکس استفاده کرد. در این بمباران حدود پنج هزار غیرنظامی کشته شدند. شوکو آساهارا، تروریست ژاپنی و پایه‌گذار فرقه اوم شینریکیو، نیز در جریان حمله تروریستی در متروی توکیو از وی‌ایکس استفاده کرد که ۱۳ تن کشته و بیش از هزار نفر آسیب دیدند.

بوتاکس

سم بوتولینوم با نام تجاری شناخته‌شده بوتاکس از سم باکتری کلوستریدیوم بوتولینوم تهیه می‌شود. تزریق بوتاکس البته در مقدار بسیار کم، امروزه پرطرفدارترین عمل‌ زیبایی بدون جراحی برای رفع چین و چروک بدن است. با این حال سم بوتولینوم عامل ایجاد کننده یک بیماری نادر و کشنده به نام بوتولیسم است.

باکتری کلوستریدیوم بوتولینوم در همه جا یافت می‌شود اما تنها در وضعیت کم‌اکسیژن (بی‌هوازی) رشد و افزایش پیدا می‌کند. بوتولینوم (بوتاکس) یک پروتئین فلج‌کننده اعصاب است که روند انتقال پیام‌توسط سلول‌های عصبی را مسدود می‌کند. این فرایند موجب فلج شدن دستگاه عصبی خودگردان و تضعیف ماهیچه‌ها می‌شود. تنها سه دهم میکروگرم بوتاکس می‌تواند مرگبار باشد.

بوتاکس به عنوان یک سلاح بیولوژیک در نظر گرفته می‌شود. بیشترین نگرانی این است که از بوتاکس در بیوتروریسم استفاده شود. عراق در دوران حکومت صدام حسین برنامه‌ای بلندمدت برای تولید بوتاکس به عنوان یک سلاح جنگی داشت.

فابیان اسکالانته، رییس سابق سرویس‌های امنیتی کوبا در کتابی با نام "اقدام اجرایی: ۶۳۴ راه برای کشتن فیدل کاسترو" (Executive Action: 634 Ways to Kill Fidel Castro) نوشته عوامل سازمان سیا یک بار قصد داشتند تا فیدل کاسترو، رهبر پیشین کوبا را با سیگاری آلوده به سم بوتاکس از پای درآورند. با این همه نمی‌توان به طور مستقل صحت ادعای مطرح شده توسط اسکالانته را تأیید کرد.

بی‌تی‌ایکس

باتراکوتوکسین موسوم به بی‌تی‌ایکس یکی دیگر از سموم عصبی کشنده‌است. این سم در اصل یک آلکالوئید استروئیدی است که توسط قورباغه سمی طلایی تولید می‌شود. این قورباغه‌ها بومی آمریکای لاتین هستند که نسل آنها در معرض خطر انقراض قرار دارد.

تنها دو دهم گرم از باتراکوتوکسین برای کشتن یک انسان بزرگسال کفایت می‌کند. این سم به محض ورود به بدن موجب بروز آریتمی قلب و فیبریلاسیون بطنی (نوعی از آریتمی قلب) و در نهایت نارسایی قلبی و عروقی می‌شود.

نکته‌قابل توجه در این میان این است که نمی‌توان قورباغه سمی طلایی را اسیر کرده و در اسارت آن را وادار به تولید سم باتراکوتوکسین کرد. این گونه از دوزیستان تنها در زیستگاه‌های بومی خود، یعنی در جنگل‌های بارانی آمریکای مرکزی و جنوبی قادر به تولید این سم هستند. پژوهشگران معتقدند این قورباغه‌ها تنها به واسطه خوردن سوسک‌ها و حشراتی خاص در زیستگاه خود می‌توانند این سم را در بدن‌شان تولید کنند.

برای تولید دوز کشنده سم بی‌تی‌ایکس به هزاران قورباغه سمی طلایی احتیاج است. با این حال هنوز موردی از مرگ یک انسان به واسطه سم بی‌تی‌ایکس گزارش نشده است.