سیاست پناهنده‌پذیری آلمان: اول خوشامدگویی، بعد دوری‌گزینی
۱۳۹۶ مرداد ۲۱, شنبه
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، با گفتن "ما می‌توانیم" مردم کشورش را به استقبال از پناهجویان فرا خواند. برخی او را بدین خاطر به طور مبالغه‌آمیزی ستودند و برخی دیگر از او با صدای بلند انتقاد کردند. گروه کوچکی از راست‌گرایان افراطی هم او را با کلامی نفرت‌بار و پرخاشگر بمباران کردند.
مرکل با این جمله در جهان به عنوان صدراعظم پناهجویان شناخته شد و مورد احترام قرار گرفت. او از افزایش اهمیت آلمان در سطح بین‌المللی استفاده کرد و سیاست پناهجوپذیری جدید و بازی را عرضه کرد. از پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان تا باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق آمریکا زبان به تمجید از مرکل گشودند.
تصاویر فراوانی که در تابستان ۲۰۱۵ دیده و منتشر شدند "فرهنگ خوشامدگویی" جدید در آلمان را تقویت می‌کردند: امدادگران داوطلبی که با لباس و مواد غذایی به کمک پناهجویان آمده بودند و پناهجویانی که با چهره‌ای خندان پرچم آلمان را در دست گرفته و به حرکت درمی‌آوردند تا قدردانی خود را بیان کنند. همانند دوره برگزاری جام جهانی فوتبال در تابستان ۲۰۰۶، آلمان بار دیگر خود را به عنوان کشوری انسان‌دوست و باز به جهانیان نشان داد و دستاوردهای بزرگی نیز در این زمینه داشت: این کشور در طول کمتر از سه سال بیش از یک و نیم میلیون پناهجو را پذیرفت.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
پایان فرهنگ خوشامدگویی
اما سرخوردگی بر سرخوشی نقطه پایان گذاشت. رفته رفته لحنی مردد بر بحث درباره مهاجرت حکمفرما شد. حمله‌های تروریستی در وورتسبورگ، آنسباخ و برلین امنیت داخلی را به موضوع اصلی انتخابات مجلس نمایندگان آلمان تبدیل کردند. بستن راه بالکان به روی پناهجویان، بحث درباره توقف پذیرش پناهجوی بیشتر در پارلمان را به دنبال داشت.
در میان پناهجویان هم احساس ناامیدی رشد کرده است. کمبود کلاس‌های آموزش زبان، امکان محدود برای اینکه خانواده‌های پناهجویان به آنان بپیوندند و دشواری ورود به بازار کار باعث شده‌اند که برخی تلاش‌ها برای جذب پناهجویان در جامعه با ناکامی روبرو شوند. حتی چند هزار نفر از پناهجویان در برنامه‌های بازگشت داوطلبانه به وطن خود شرکت کرده‌اند.
در حالی که در ابتدا درباره شانس مهاجرت بحث می‌شد، حال بیشتر این پرسش مطرح می‌شود که چگونه می‌توان پناهجویانی که درخواست پناهندگی‌شان پذیرفته نشده را هر چه زودتر به کشورشان بازگرداند.
جنبش‌های پوپولیستی راست‌گرا که با شعارهای ناسیونالیستی و انتقاد به پناهجویان فضاسازی کرده‌اند در آتش این جدل دمیده‌اند و احزاب سیاسی را از نفس انداخته‌اند، از جمله رونق حزب "آلترناتیو برای آلمان" (AfD) در پیوند تنگاتنگ با خط مشی آن علیه اسلام و پناهجویان قرار دارد.
به نظر گونتر بورکهارت، رئیس سازمان مدافع حقوق بشر "پرو آزول"، دیگر اثری از فرهنگ خوشامدگویی مرکل باقی نمانده است. او می‌گوید: «به دنبال تابستان خوشامدگویی، زمستانی طولانی آمد که تا ماه‌های تابستان امسال طول کشیده است.» بورکهارت در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید که روشن‌ترین نشانه این امر آن است که اداره فدرال مهاجرت و پناهندگی زیر فشار دولت آلمان پشت سر هم و به سرعت به درخواست‌های پناهندگی رسیدگی کرده است.
مورد فرانکو آ. و پیامدهای آن
گروهی از سازمان‌های شناخته شده مدافع حقوق بشر در آلمان همچون عفو بین‌الملل، کاریتاس و پرو آزول در ماه نوامبر سال ۲۰۱۶ هشدار دادند که بی‌نظمی در روند رسیدگی به درخواست‌های پناهندگی در آلمان به طور سیستماتیک اعمال می‌شود تا هر چه بیشتر و سریع‌تر بر شمار کسانی که درخواست پناهندگی‌شان رد شده، افزوده شود.
مورد فرانکو آ. از مواردی بود که نشان می‌داد روند رسیدگی به پرونده‌های متقاضیان پناهندگی در آلمان دارای نقاط ضعف است. فرانکو آ. سرباز ارتش آلمان بود. او در اواخر ماه آوریل ۲۰۱۷ به اتهام شرکت در فعالیت تروریستی دستگیر شد. اما آنچه مورد فرانکو آ. را جنجال‌برانگیز ساخت این بود که او خود را به عنوان پناهجویی سوری به اداره فدرال مهاجرت و پناهندگی معرفی کرده و موفق به گرفتن پناهندگی شده بود. کارمندان اداره مزبور به این توجه نکرده بودند که فرانکو آ. اصلا عربی نمی‌دانست.
در پی آن توماس دمزیر، وزیر کشور آلمان، دستور رسیدگی مجدد به پرونده پناهندگی ۸۰ تا ۱۰۰ هزار نفر را صادر کرد. بلافاصله پس از انتشار خبر یاد شده درباره فرانکو آ. پرونده دو هزار پناهنده بار دیگر مورد بررسی قرار گرفت. دمزیر گفت که هیچ مورد مشابهی در میان دو هزار پرونده بررسی شده وجود نداشته، با این حال اشکالاتی، بخصوص در روند ثبت شواهد و مدارک به چشم خورده است.
کاهش شمار پوپولیست‌های راست‌گرا با بازگرداندن پناهجویان؟
ویکتور فاف بیش از ۳۰ سال است که به عنوان وکیل مدافع پناهجویان در آلمان کار می‌کند. او در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید که مسئله تنها اشکالاتی نیست که در ثبت شواهد و مدارک وجود دارد. او معتقد است: «برای نمونه وقتی یک مصاحبه‌کننده که در رابطه با پناهجویان از کشور ترکیه کار می‌کند نمی‌داند که اسم اوجالان، رهبر حزب پ‌ک‌ک را چگونه می‌نویسند یا نمی‌داند که عبدالله اوجالان کیست، چنین مصاحبه‌ای را باید قطع کرد.»
افزون بر این، کارکنان اداره مهاجرت برای سرعت بخشیدن به روند کار هنگام مصاحبه با پناهجویان از نرم‌افزارهای ضبط صدا استفاده می‌کنند. اما پروتکلی که هنگام گفت‌وشنود نوشته شده به کمک صدایی که ضبط شده بررسی و تصحیح نمی‌شود. به گفته ویکتور فاف، "بدین ترتیب پروتکل‌هایی وجود دارند که بخشی از آنها به هیچ وجه قابل فهم نیستند".
به گفته ویکتور فاف، یک حربه دیگر هم که مقامات مسئول آلمانی در روند بررسی پرونده‌ها به کار می‌گیرند این است که درخواست‌های پناهندگی افراد نابالغ را به اصطلاح تا وقتی که آنها به سن بلوغ برسند می‌خوابانند. اما وقتی متقاضی پناهندگی به سن بلوغ رسید، درخواست پناهندگی او را رد می‌کنند و می‌گویند که پناهجو قادر است پس از بازگشت به کشورش معاش خودش را تامین کند.
نظری به آمار پناهندگی نشان می‌دهد که تشدید مقررات مربوط به بررسی درخواست‌های پناهجویان تاثیر خود را گذاشته است. شمار درخواست‌های پناهندگی رد شده در پنج ماه اول سال ۲۰۱۷ همچنان رو به افزایش بوده است. تنها تا پایان ماه مه ۱۰۷ هزار درخواست پناهندگی رد شده است. ۳۲ هزار درخواست پناهندگی در آن میان مربوط به پناهجویان افغان بوده است. اداره فدرال مهاجرت و پناهندگی در مجموع ۲۶۰ هزار درخواست پناهندگی را در سال ۲۰۱۶ رد کرده است.
اگرچه فعلا در واکنش به یک سری حملات مرگبار در آغاز ماه ژوئن بازگرداندن شهروندان افغان به افغانستان متوقف شده است، اما گونتر بورکهارت از پرو آزول معتقد است که دولت آلمان به زودی بار دیگر پناهجویان افغان را به کشورشان باز پس خواهد فرستاد و دلیل آن هم سیاست داخلی آلمان است. به گفته بورکهارت، دولت آلمان می‌خواهد جلوی رشد پوپولیست‌های راست‌گرا را بگیرد و اتخاذ این تصمیم ربطی به بهبود وضعیت امنیت افغانستان ندارد.
اما توماس دمزیر، وزیر کشور آلمان از حزب دمکرات مسیحی، همواره چنین گفته‌هایی را نادرست خوانده است. او در گفت‌وگو با هفته‌نامه "دی سایت" گفت: «وقتی کسی به کشورش بازگردانده می‌شود، این به معنای اجرای یک حکم است و نه به معنای بدی حکومت.»
آنچه می‌توان به یقین گفت این است که جمله "ما می‌توانیم" دو سال پس از اوج بحران پناهندگی طنین دیگری یافته است.