شاهکارهای هنرهای اسلامی در برلین
۱۳۸۸ اسفند ۲۵, سه‌شنبه
برای نخستین بار بخشی از مجموعه هنرهای اسلامی بنیاد فرهنگی آقا خان بین ۱۷ مارس و ۶ ژوئن در آلمان در خانه نمایشگاهی "مارتین گروپیوس" برلین به‌نمایش گذاشته می‌شود. بیش از دویست نمونه از شاهکارهای هنرهای اسلامی، پیدایش و روند تکاملی این هنرها بین قرون دوم و دوازدهم هجری (قرون هشتم و هجدهم میلادی) را نمایان می‌سازند. این مجموعه هنری از سال آینده در موزه "آقا خان" ، که در شهر تورنتو کانادا احداث می‌شود، به شکل دائمی عرضه خواهد شد.
بنیاد فرهنگی کریم آقا خان
کریم آقا خان چهل و نهمین امام فرقه نزاریه شیعه اسماعیلی است. پیروان این شاخه از اسلام وی را خلیفه و جانشین پیامبر محسوب کرده و بخشی از درآمد خویش را در اختیار امام و رهبر مذهبی خویش قرار می‌دهند. بنیاد آقا خان یکی از بزرگترین سازمان‌های خصوصی جهت کمک به کشورهای در حال توسعه است. "شبکه توسعه آقا خان" (Aga Khan Development Network) از پروژه‌های متعددی در زمینه‌های علمی و تحقیقی، بهداشتی، معماری و بازسازی شهری و فرهنگی در کشورهای مختلف حمایت می‌کند.
بخشی از اهداف بخش فرهنگی بنیاد آقا خان به نام "اعتماد به فرهنگ" (Aga Khan Trust for Culture) نمایش و شناسائی جهانی هنرهای اسلامی، تحقیق و بازتابی تفاوت‌های جغرافیایی و فرهنگی در این زمینه است. رشته‌معماری اسلامی در دو تا از معتبرترین دانشگاه‌های جهان – دانشگاه هاروارد و انستیتوی پلی تکنیک ماساچوست – توسط بنیاد فرهنگی آقا خان تامین مالی می‌شود.
دو بخش نمایشگاه: "کلام پروردگار" و "جاده مسافران"
نمایشگاه"شاهکارهای هنرهای اسلامی – گنجینه موزه آقا خان" در خانه نمایشگاهی برلین به شاهکارهای هنر اسلامی از دو دریچه نظر می‌افکند. تحت عنوان "کلام پروردگار" نسخه‌های خطی قران، ورق‌های دست‌نوشته و تذهیب شده و اشیائی ارائه می‌شوند که در ارتباط مستقیم با سفر حج بوده و یا نمادی از دنیای عرفانی صوفیان هستند.
بخش دیگری از نمایشگاه تحت عنوان "جاده مسافران" بازدید کنندگان را به سفری تاریخی در جهان اسلام و گذر به کلیه کشورهای اسلامی و یا کشورهایی که تحت تاثیر اسلام قرار داشته‌اند، دعوت می‌کند. این بخش از سویی نشانگر غنای هنرهای اسلامی و از سویی دیگرنمایانگر ویژگی‌های فرهنگی مناطق مختلف و کشورهای گوناگون است. شاید بیهوده نیست که در این نمایشگاه از "جهان‌های اسلام" سخن گفته می‌شود.
قدیمی‌ترین نسخه عربی کتاب قانون ابوعلی سینا
"قران آبی" یکی از برجسته‌ترین شاهکارهای به نمایش گذاشته شده در برلین است. این نسخه ازقدیمی‌ترین نسخه‌های خطی قران بوده و از قرن سوم یا چهارم هجری بازمانده‌است. برگ‌های این نمونه بی‌نظیر از پوست رنگ شده، حروف آن از طلا و خط آن کوفی است.
در نمایشگاه "شاهکارهای هنرهای اسلامی" همچنین قدیمی‌ترین نسخه عربی کتاب "قانون" ابوعلی سینا جلب توجه می‌کند. کتاب "قانون" این پزشک و فیلسوف برجسته ایرانی بیش از ۵۰۰ سال مورد استفاده پزشکان اروپایی قرار گرفته و جهت فراگیری علم پزشکی تدریس می‌شد.
در جنب نسخه‌های خطی ظروف سفالی و فلزی و اشیاء چوبی زمینه‌های دیگری از هنرهای اسلامی را بازتاب می‌کنند. از جذاب‌ترین قطعات به نمایش گذاشته‌شده جامه سنتی دوران مغول (قرن هفتم هجری) است. این لباس از ابریشم و مخمل بوده و در نوع خویش نادر است.
هزارمین سالگرد سروش شاهنامه
بخشی از نمایشگاه "شاهکارهای هنرهای اسلامی – گنجینه موزه آقا خان" در برلین به یادبود هزارمین سالگرد نگارش شاهنامه فردوسی به این شاهکار ادبی تقدیم شده‌است. حکیم ابوالقاسم فردوسی در نگارش این اثر حماسی داستان پهلوانان اساطیری و پادشاهان ایران از کیومرث تا یزدگرد را در شصت هزار بیت بازگو می‌کند، تا تاریخ ایران باستان به‌دست فراموشی سپرده نشود. فردوسی به گفته خویش بیش از سی سال به جمع‌آوری و سروش کتاب شاهنامه پرداخت. در منابع مختلف، از جمله در دایره‌المعاف ایران (Iranica Encyclopedia)، تاریخ اتمام این حماسه سال ۱۰۱۰ میلادی ذکر شده‌است.
نسخه‌برداری از کتاب شاهنامه، حماسه ملی ایرانیان، در دربار پادشاهان، شاهزادگان و حکمرانان ایرانی امری رایج و به گونه‌ای بیانگر حقانیت آنان بوده‌است. اولین نمونههای شاهنامه که با مینیاتور تزئین شده‌اند، در اوائل قرن چهاردهم میلادی نسخه‌برداری و نقش و نگار شده‌اند.
نمونههای برجسته شاهنامه فردوسی
در خانه نمایشگاهی "مارتین گروپیوس" چندین ورق از استثنائی‌‌ترین شاهکارهای مینیاتور دوره صفوی چشم‌گیر هستند. گروهی از برجسته‌ترین خوشنویسان، نقاشان، جلدسازان و صنعتگران دربار شاه طهماسب بیست سال مشغول نگارش و ساخت این نسخه مشهور به "شاهنامه طهماسبی" بوده‌اند. "شاهنامه طهماسبی" نفیس‌ترین و پرکارترین نسخه شاهنامه تا آن دوران بوده و جزو شاهکارهای هنر ایران به‌شمار می‌آید. این نسخه شاهنامه شامل ۷۵۹ ورق خطی و ۲۵۸ مینیاتور است.
شاه طهماسب صفوی در سال ۱۵۶۸ میلادی این نسخه شاهنامه را به منظور تبریک ِ به تخت نشستن سلطان سلیم دوم به وی تقدیم کرد. این اثر نفیس تا اوایل قرن نوزدهم در دربار عثمانی بوده و پس از آنکه توسط «بارون دو روچیلد» خریداری شد، مجددا چندین بار به فروش رسیده‌است. در دهه هفتاد قرن بیستم میلادی بسیاری از اورق‌این شاهکار هنری از نسخه اصلی جدا شده و جهت فروش در حراج‌های هنری عرضه می‌شوند. اکنون بخشی از این تک‌ورق‌ها به موزه متروپولیتن نیویورک (Metropolitan Museum of Art) تعلق دارد، بخشی توسط جمهوری اسلامی ایران خریداری شده و نه مینیاتور در مجموعه "موزه آقا خان" نگهداری می‌شوند. "دربار کیومرث"، "مرگ مزدک"، و "تاراندن اکوان دیو توسط رستم" از جمله نمونههای هستند که در نمایشگاه برلین به معرض تماشا گذاشته شده‌اند.
در نمایشگاه "شاهکارهای هنرهای اسلامی – گنجینه موزه آقا خان" دربرلین برای نخستین بار دو نمونه برگزیده از شاهنامه فردوسی به شکل دیجیتالی ارائه می‌شود. بازدیدکنندگان خانه نمایشگاهی "مارتین گروپیوس" می‌توانند نسخه دیجیتالی شاهنامه را ورق بزنند، تماشا کنند، بخوانند و تحسین کنند.
نویسنده، الهه آزاد
تحریریه: فرید وحیدی
گزارش تصویری زیر نمونه‌هایی از شاهکارهای هنرهای اسلامی در خانه نمایشگاهی "مارتین گروپیوس" در برلین را نشان می‌دهد: