صادرات غیرنفتی، ادعاها و تردیدها
۱۳۸۸ خرداد ۹, شنبهمسعود میرکاظمی وزیر بازرگانی دولت احمدینژاد، روز ۳۰ اردیبهشت اعلام کرد که صادرات غیرنفتی کشور ۴۴ درصد از اهداف برنامه چهارم جلوتراست. به گفتهی وی، در اهداف مقرر شده برنامه چهارم توسعه، میزان صادرات غیرنفتی ۸ / ۵۲ میلیارد دلار در نظر گرفته شده، اما در این چهار سال اول، ۵ / ۵۷ میلیارد دلار بدون در نظر گرفتن میعانات گازی، صادرات صورت گرفته است.
روزنامهی جام جم نیز که از نشریات نزدیک به دولت به شمار میرود در گزارشی درشمارهی ۹ خرداد خود، نوشته است: «بر اساس آمار گمرک ایران، ارزش صادرات غیرنفتی ایران بدون احتساب میعانات گازی در 4 سال گذشته نسبت به 4 سال قبل از آن ۱۶۳ درصد رشد نشان میدهد، حال آن که مجموع این رشد در سالهای ۸۰-۸۳ از ۸۳ درصد فراتر نرفته است. در بحث ارزش کالاهای صادراتی نیز ماجرا همین گونه است؛ طوری که کل ارزش صادرات ۸۷۸۴ در مجموع ۵۷ میلیارد دلار بوده است. حال آن که کل این ارزش در طول سالهای ۸۰−۸۳ از ۸ ۶ / ۲۱ میلیارد دلار فراتر نرفته است.»
در رأس تولیدات صادراتی ایران پسته قرار دارد که ظاهراَ ایران مقام اول را در آن دارا است. با این همه ، بنا به آمار گمرک ایران، صادرات این محصول که کالایی مصرفی و غیرصنعتی است در سال ۱۳۸۷ با ۴۳ درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال ۸۶، به رقم ۷۲۱ میلیون و ۲۷۵ هزار دلار سقوط کرده است. ظاهراَ این کاهش صادرات را صدور کالاهایی مانند پروپال، متانول، بوتان و انواع هیدرو کربورهای بودار جبران کردهاند که جزء تولیدات پتروشیمی به حساب میآیند و پس از پسته رقمهای عمدهی صادرات ایران را تشکیل میدهند.
تردید منتقدان
منتقدان از دو جهت آمار و ادعاهای دولت را به چالش میگیرند. به باور آنها توانمندشدن ایران در تولیدات پتروشیمی و صادرات آن، نتیجهی سرمایهگذاریهایی است که در دولتهای گذشته صورت گرفته و دولت موجود تنها میوهچین آن سرمایهگذاریهاست. علاوه بر این، به گفتهی اسدالله عسکراولادی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران، در حال حاضر بسیاری از محصولات پتروشیمی که به طور مستقیم از سوی شرکت های زیرمجموعه وزارت نفت صادر می شود، نباید در آمار صادرات غیرنفتی لحاظ شود. به گفتهی وی، «گمرک برای ارائه آمار بالای صادرات غیرنفتی همواره محصولات پتروشیمی را جزء صادرات غیرنفتی محسوب می کند، این در حالی است که چهار فصل در تعرفه گمرکی وجود دارد که مربوط به صادرات محصولات پتروشیمی و میعانات گازی است که می توان محصولات پتروشیمی را که مستقیماً از نفت استحصال می شود را از رده صادرات غیرنفتی خارج کرد.» چنین تذکری را مرکز پژوهشهای مجلس نیز سال گذشته به دولت داد تا رقم واقعی صادرات واقعاَ غیرنفتی مشخص شود، اما نهادهای دولتی کماکان ترجیح میدهند که تولیدات پتروشیمی را در زمرهی صادرات غیرنفتی به حساب آورد، امری که از نظر منتقدان صرفاَ جنبهی تبلیغی دارد و برای افزودن بر «موفقیتهای» دولت است.
در همین حال، روزنامهی خبر در شمارهی ۹ خرداد خود از تغییر مقصد صادرات ایران از اروپا به آفریقا خبر داده است. به نوشتهی این روزنامه، جمهوری اسلامی در سالهای اخیر به دلیل پایینآمدن ا رزش کالاهای تجاری، مزیتهای تجاری خود را تقریباَ از دست داده است و همین امر سبب شده است تا گمشده تجارت خود را در آفریقا و کشورهای کوچک آمریکایی جستجو کند. با توجه به توان اقتصادی پایین این کشورها نسبت به اروپا، به نظر میرسد که ظرفیتهای چندانی هم برای افزایش صادرات به این مقاصد تازهی صادراتی وجود نداشته باشد. به این ترتیب بعید نیست که از دستدادن بازارهای اروپا برای کالاهای عمدتاَ مصرفی ایران در نهایت به ضرر این کشور تمام شود.
FW/MM