عکاسان معاصر ایران <br> رابطه‌ای دشوار با واقعیت
۱۳۸۷ اسفند ۲, جمعه
در کتاب «عکاسی جدید در ایران» نمونه‌هایی از کارهای ۳۶ عکاس ایرانی درج شده که روی هم تابلویی رنگین و گسترده از عکاسی مدرن ایران می‌سازند.
عکاسان به چند نسل تعلق دارند، برخی نامدار و باتجربه هستند و برخی جوان و کمابیش گمنام، برخی مانند عباس یا کاوه گلستان (عکاس برجسته‌ای که در سال ۲۰۰۳ در شمال عراق جان خود را بر سر حرفه عکاسی گذاشت) بر لحظات تعیین کننده‌ی تاریخ معاصر و رویدادهای دوران‌‌سازی مانند انقلاب و جنگ هشت ساله با عراق شهادت داده‌اند، و دیگرانی که تنها دوران "جمهوری اسلامی" را تجربه کرده‌اند.
دید و مسیر عکاسان هم متفاوت است: برخی مانند بهمن جلالی و ملکه نایینی و فریدون آو در عکس‌های قدیمی، دستمایه‌ای می‌یابند برای نقب زدن به درون حافظه تاریخی. این عکاسان بیننده را با چالش کیستی و هویت ایرانی روبرو می‌کنند: این ملت از کجا آمده، از چه راهی گذر کرده و چگونه به اینجا رسیده که حالا هست؟
هر عکس شیرین قدیریان آوردگاهی است برای نمایش حادترین کشمکش ایران معاصر، یعنی برخورد سنت و مدرنیته. او مظاهر زندگی مدرن را با جسارتی کم‌مانند وارد دنیای سنتی می‌کند، و به ویژه موقعیت برزخی زن ایرانی را به تماشا می‌گذارد.
"پیام" نیز در کار عکاسان کارکرد و جایگاهی متفاوت دارد. برای نمونه منظره‌های برف‌آلود و خاموش عباس کیارستمی چشم‌انداز طبیعت را به خطوط ناب و مجرد تقلیل می‌دهد، در نقطه مقابل او، از هر عکس شیرین نشاط ناآرامی و اضطرابی مرموز به تماشاگر منتقل می‌شود.
تجاوز به عرصه خصوصی و دستکاری هنرمندانه
جمهوری اسلامی با برقراری نظامی دین‌سالار، مراقبت و دخالت در زندگی خصوصی شهروندان را به امری عادی بدل کرد. حریم و خلوت فردی از بین رفت و مرز میان گستره‌ی عمومی و حوزه‌ی خصوصی برداشته شد. برخی از عکاسان این جنبه از زندگی معاصر را در برابر دوربین قرار می‌دهند.
در سری کارهای امیرعلی قاسمی با عنوان «پارتی»، عکس‌هایی از یک پارتی واقعی دیده می‌شود که اندام شرکت‌کنندگان سفید و نامرئی شده و در نتیجه حالتی مرموز پیدا کرده است. هر عکس طعنه به نظامی است که ستیز و دشمنی خود را با جشن و سرور نشان داده و افراد ناگزیر هستند چهره خود را بپوشانند و هویت خود را پنهان کنند.
عکاسی در ایران شاخه‌ها و سبک‌های گوناگون دارد و در این کتاب توجه اصلی به کارهایی است که به یاری دستکاری خلاق، با بهره‌گیری از تکنیک‌های مدرن (مانند برنامه‌های دیجیتال) از محدوده‌ی عینی و مستند عکس فاصله می‌گیرند و فضایی باز و خیالی خلق می‌کنند که راه را بر تعابیر و برداشت‌های فراخ‌تری باز می‌کند.
بسیاری از عکاسان با اسلوب کولاژ، درهم‌آمیزی عکس‌ها، از تصاویر روزمره آشنایی‌زدایی می‌کنند و می‌کوشند با خلق حس و حالی تازه، تخیل را به افقی فراسوی مرزهای عکس بکشانند. اما در این رهگذر نباید یک نکته اساسی را از یاد برد: بازنگری در روند اسنادی عکس و دخالت در مناسبات ذاتی آن، از رابطه‌ای دشوار و نامتعادل با واقعیت خبر می‌دهد.
در آغاز کتاب مقدمه‌ای کوتاه اما جامع از رز عیسی آمده است، درباره‌ی سرگذشت عکاسی در ایران از آغاز (دهه ۱۸۴۰ میلادی) تا دوران معاصر.
کتاب «عکاسی جدید در ایران» که توسط انتشاراتی معتبر Hatje Kantz در آلمان به زبان انگلیسی منتشر شده، با توجه و اقبال گسترده‌ی هنردوستان و کارشناسان روبرو شده است.