فیلم‌های هندی چقدر به حقیقت نزدیک‌اند؟
۱۳۹۲ فروردین ۲۸, چهارشنبه
عشق بی‌پایان، شادی رؤیاگونه، طعم تلخ غم، رؤیارویی با آزمون‌های سخت و دو دلداده که عشقشان به بوته‌ی آزمایش گذاشته می‌شود. این‌ها ترکیبات همیشگی فیلم‌های هندی هستند که به رغم نخ‌‌نما شدن، هنوز هم میلیون‌ها نفر را شیفته و شیدای خود می‌کنند و به سالن‌های سینما می‌کشانند.
این فیلمها در اصل افسانه‌هایی هستند که همگی به پایانی خوش ختم می‌شوند و هر قدر هم که تلخی سرنوشت قهرمانان داستان اشک به چشم آورد، اما در نهایت خوشبختی آنان تردیدناپذیر است.
هرچند که نظام طبقاتی در هند رسما از قانون اساسی این کشور مصوب سال ۱۹۵۰ حذف شد، اما همچنان در متن جامعه به ویژه در مناطق روستایی زندگی مردم را تحت تأثیر خود دارد. برای همین دلدادگی غنی به فقیر، یا هندو به مسلمان داستانی است که تنها می‌توان بر پرده سینما به تماشای آن نشست، زیرا واقعیت رنگ دیگری دارد.
"داستان‌های غیرواقعی"
کلان‌شهرهایی نظیر دهلی، بمبئی یا کلکته تنها بخش کوچکی از جمعیت ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفری هند را در خود جای داده‌‌اند. بر اساس آخرین سرشماری انجام شده در این کشور در سال ۲۰۱۱ دو سوم هندی‌ها همچنان در مناطق روستایی ساکن هستند و مخارج زندگی خود را به طور مستقیم یا غیرمستقیم از راه کشاورزی تأمین می‌کنند.
بر اساس آمار یونیسف که در سال ۲۰۱۲ تهیه شده، در هند ۹۰ درصد ازدواج‌ها همچنان بر اساس تصمیم والدین و از پیش تعیین شده هستند. هر چند در سال‌های اخیر در مناطق شهری دختران و پسرانی که با یکدیگر آشنا شده و ازدواجشان بر پایه عشق شکل گرفته در حال افزایش است.
پدیده ازدواج میان هندوها که ۸۰ درصد و مسلمانان که ۱۶ درصد جامعه را شامل می‌شوند، بسیار نادر است. اما با این حال این موضوع که در جامعه هند تابو به شمار می‌رود، تا کنون دستمایه ۴ فیلم بالیوودی شده است. شاهرخ خان و سیف علی خان، دو ستاره‌ی بالیوود از معدود نمونه‌هایی هستند که خود علیرغم مسلمان بودن، با زنانی هندو ازدواج کرده‌اند.
کونال کوهلی، کارگردانی که با فیلم‌های "تو و من" و "فنا" نامش بر سر زبان‌ها افتاد، در خصوص اینکه فیلم‌های بالیوودی تا چه اندازه توانایی تغییر جامعه هند را دارند، با بدبینی می‌گوید: «اگر فیلمها واقعا می‌توانستند روی مردم تأثیر بگذارند، همگی ما می‌بایست بیشتر خنده را به روی لب‌های همدیگر می‌آوردیم یا جسارت بیشتری در عاشق شدن می‌داشتیم. اما این اتفاق‌ها رخ نمی‌دهند.»
جاوید اختر، نویسنده سرشناس هندی هم معتقد است: «این فیلمها مطمئنا رخدادهای جامعه را منعکس می‌کنند، اما بیش از همه بازتاب آرزوها، امید‌ها، ارزش‌ها و سنت‌ها هستند. آنها در اصل آینه‌ی تمام‌نمای جامعه شمرده نمی‌شوند، بلکه رؤیایی هستند که جامعه خوابش را می‌بیند.»
استقبال سرد مخاطبان از مضامین متفاوت
فیلم "تصویر کثیف" محصول ۲۰۱۱ با شرکت ویدیا بالان در نقش اصلی، نمونه خوبی برای درک استقبال مخاطبان هندی از فیلم‌هایی با مضامینی متفاوت است.
این فیلم روایتگر زندگی زنی با اعتماد به نفس به نام "سیلک" است که در فیلم‌های اروتیک ایفای نقش می‌کند. هر چند او موفق به کسب شهرت می‌شود اما دست آخر به دلیل طرد شدن از سوی جامعه، تنها راه چاره را در پایان دادن به زندگی‌اش می‌بیند. سیلک در جایی از فیلم می‌گوید: «برای اینکه بتوانی فیلم‌های موفق بسازی، سه چیز ضروری است: سرگرمی، سرگرمی، سرگرمی.»
هر چند این فیلم با استقبال گرم منتقدان روبرو شد و در جشنواره‌های خارجی به نمایش درآمد و جوایزی را نیز از آن خود کرد، اما در سینماهای هند موفق نبود.
رنجینی ماجومدر، استاد دانشگاه جواهر لعل نهرو، نیز بر این باور است که سرگرم کردن مخاطب، مهمترین ویژگی یک فیلم موفق به شمار می‌رود. او به دویچه‌وله می‌گوید: «سینما یعنی سرگرمی. ما نمی‌توانیم از کارگردان‌ها انتظار داشته باشیم که واقعیت‌های تلخ جامعه را به تصویر بکشند. در سینمای تجاری این وظیفه کارگران محسوب نمی‌شود.»
با این همه فیلم "تصویر کثیف" گرایش تازه‌ای را در سینمای بالیوود به وجود آورد؛ زنان در سینمای هند سال‌ها تنها به عنوان بخشی زینتی دیده می‌شدند اما پس از ساخت این فیلم، موج جدیدی از فیلم‌هایی به راه افتاد که داستان زنان قدرتمند و اغلب موفق را روایت می‌کنند.
در سال‌های اخیر تنها شمار اندکی از فیلم‌های بالیوودی واقعیت‌های جامعه هند را به تصویر کشیده‌اند. فیلم‌های "مقبول" و "جمعه سیاه" دو نمونه از این گونه فیلمها هستند. "مقبول" محصول ۲۰۰۳ به فعالیت باندهای مافیایی در هند می‌پردازد و "جمعه سیاه" محصول ۲۰۰۴ روایتگر ناآرامی‌ها میان هندوها و مسلمانان بر پایه رخدادهای واقعی بود.
هر چند بسیاری از منتقدان از این دو فیلم ستایش کردند اما آنها تنها در شمار اندکی از سینماهای داخلی و عموما در جشنواره‌های خارجی به نمایش درآمدند.